بیوآئروسل‌ها (شامل میکرو ارگانیسم‌های قابل کشت، غیرقابل کشت و یا مرده) مانند باکتری ها، قارچ‌ها، ویروس ها و همچنین اجزاء و ذرات متابولیکی ارگانیسم های زنده (مانند اندوتوکسین ها و میکوتوکسین ها)هستند.
این ذرات دارای سایز بسیار کوچک هستند و به همین دلیل می‌توانند مدت زیادی را در هوا به صورت معلق باقی بمانند. بنابراین خطر مواجهه افراد با این ذرات بسیار زیاد بوده و در صورتی که این ذرات بیماری زا باشند می‌توانند به راحتی در افراد در معرض، ایجاد بیماری‌های مختلف کنند. مهمترین خطری که این ذرات برای افراد در معرض دارند ایجاد بیماری‌های عفونی است.
در هواي اطراف ما ميكروارگانيسم هاي متعددي وجود دارد كه از منابع مختلف بر مي خيزند. افراد هنگام عطسه كردن هزاران قطعه بسيار ريز و كوچك مرطوب را در هوا پراكنده مي كنند. بسياري از اين قطره ها حاوي موجودات زنده اي هستند كه از اين راه وارد هوا شده و در آن معلق مي شوند. راههاي بسيار زيادي براي انتقال ميكروارگانيسم ها از محلي به محل ديگر وجود دارد، و یکی از مهمترین آنها انتقال ذرات ميكروارگانيسم بيماري زای معلق، از راه هوا است. عوامل بيماريزا از طريق عطسه، سرفه و خلط انسان و نيز لباس ها، رختخواب ها و اعمالي همچون جارو زدن و ديگر منابع مشابه وارد هوا مي شوند.
در ايجاد اثرات هوابردهاي فوق، عوامل متعددی همچون بيماريزايي ارگانيسم، حساسيت ميزبان و اثر محيط بر ارگانيسم اعم از جلوگيري يا كمك به بقاي ارگانيسم، تاثيرگذار است.
بيمارستانها و مراكز درماني از مهمترين مكان هايي هستند كه بيوآيروسل ها در آنجا به ميزان زياد وجود دارد. تعليق اين ذرات در هوا مي تواند ايجاد بيماري و عفونت كرده و افراد زيادي را در معرض بیماری قرار دهند.
عفونت هاي بيمارستاني
علاوه بر درگير كردن پرسنل، مراقبتهاي بهداشتيِ بيماران، هزينه هاي سنگيني را بر اقتصاد كشور تحميل مي نمايند. پرسنلِ مراقبت هاي بهداشتي، پرسنل اتاق عمل، ملاقات كننده ها و نيز خود بيماران در معرض بيشترين خطر تماس با اين آلاينده ها مي باشند.
بيمارستان ها خدمات مهمي را در كمك به درمان بيماري ارائه مي دهند و محیط اين مكان ها به گونه اي است كه احتمال انتقال آلودگي از جايي به جايي و از شخصي به شخصي (آلودگي ثانويه) وجود دارد مگر آنكه كنترل محيطي اجرا شود . يكي از مواردي كه نياز به كنترل دارد، آلودگي هاي معلق در هوا (هوابردها) است.
آمار نشان مي دهد از هر 10 نفر بيمـاري كه در بيمارستـان باقـي مي ماند، يك نفـر به عفونـت هاي ناشـي از آئرو سل ها مبتلا مي شود.
کاهش عفونت‌های بعد از عمل جراحی وظیفه کلیه افرادی است که در اتاق های جراحی مشغول فعالیت هستند مانند جراحان، متخصص بیهوشی، کمک جراح و پرستاران.
به منظور کاهش این خطرات، افراد باید راه کارهای کنترل عفونت‌ها را در پیش بگیرند. عمومي ترين وسيله اي كه در جهت پيش گيري از ورود ذرات بيماري زا به منطقه تنفسي افراد و همچنین کنترل عفونت های بعد از جراحی استفاده مي شود ماسك هاي جراحي است.
ماسک‌های سه لایه
ماسک می تواند یک وسیله پزشکی یک بار مصرف (ماسک سه لایه) یا تجهیزات حفاظت شخصی ( رسپیراتور ) باشد که توسط مراقبان و یا بیماران دارای بیماری مسری پوشیده می شود. ماسک ها بسته به نوعشان ، در برابر انتقال عوامل عفونی از طریق قطرات یا هوا محافظت می کنند. با توجه به استاندارد هر ماسک و کلاس محافظتی آن ، می تواند از آلودگی ویروس هایی مانند کرونا ویروس ، سارس و H1N1 جلوگیری کند.
رسپیراتورها می توانند یکبار مصرف یا قابل استفاده مجدد باشند. در حالت دوم امکان تعویض فیلتر در هنگام پر شدن وجود دارد.
عمر موثر ماسک سه لایه یا یک رسپیراتور توسط تولید کننده مشخص می شود و با توجه به کاربرد متفاوت است. به طور کلی می تواند از سه تا هشت ساعت متغیر باشد و این به غلظت آلاینده ها و یک سری از عوامل خارجی مانند رطوبت هوا ، دما ، حجم هوای تنفس شده و غیره بستگی دارد.
عملکرد ماسک‌های سه لایه
این ماسک ها عملکرد استاندارد و اهداف مختلفی دارند. نکته کلیدی که باید در نظر داشته باشید این است که ماسک های سه لایه فقط در برابر عوامل عفونی که می توانند از طریق “قطرات” منتقل شوند محافظت می کنند، در حالی که ماسک های حفاطتی یا رسپیراتور ها در برابر استنشاق عوامل عفونی که می توانند از طریق “هوا” منتقل شوند محافظت می کنند.
اهداف ماسک‌های سه لایه
ماسک‌های سه لایه برای اهداف مختلفی از جمله،
استفاده بیماران جهت جلوگیری از انتشار ترشحات تنفس آلوده آنها به دیگران
استفاده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جهت جلوگیری از آلودگی با بزاق، موکوس(مخاط) و زخم بیماران
استفاده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جهت جلوگیری از انتقال آلودگی به زخم و ایجاد عفونت و همچنین دور نگه داشتن آلودگی دست ها و انگشتان از دهان و بینی
برای عموم جهت جلوگیری از انتقال ذرات از افراد آلوده به مجرای تنفسی آنها بخصوص در فضاهای بسته مورد استفاده قرار می گیرد.
میزان خلل و فرج ماسک‌ها بر میزان فیلتراسیون تأثیر زیادی دارد، در مطالعات مختلف نیز به بحرانی بودن وجود روزنه در ماسک اشاره شده است چرا که ممکن است روزنه وجود داشته و ذرات از آن عبور کنند و میزان فیلتراسیون باکتری و ویروس کاهش یابد. انتشار آلودگی هنگام صحبت کردن بیشتر است و ماسک‌های سه لایه می‌توانند این مقدار را کاهش دهند به طور کلی انتشار آلودگی در زمان استفاده از ماسک‌های جراحی کاهش می یابد.
عوامل موثر بر میزان پالایش ماسک های سه لایه
سایز ذرات، از عوامل موثر بر میزان نفوذ آنها از میان ماسک‌های سه لایه است و میزان عبور ذرات از ماسک‌ها با توجه به سایز آنها متفاوت است. از عوامل تأثیرگذار دیگر بر پالایش ذرات، فلوی(حجم) عبوری و تعداد لایه‌های ماسک است، هر چند در مطالعات علاوه بر موارد فوق، مقاومت هوا را هم مهم دانسته اند.
لزوم استفاده از ماسک های داخلی با کیفیت
با توجه به تعدد استفاده از ماسك هاي سه لایه در بيمارستان ها و اتاق هاي جراحي در كشور و همچنين تنوع فاحش کیفی تولید در ایران ، واردات بي رويه و بدون كنترل ماسك ها و گستره وسيع كارآيي ماسك ها و وابستگي كارايي به متغيرهايي نظير فلوي عبوري، تعداد و کیفیت لايه هاي ماسك بخصوص ملت بلون(صافی) و همچنین اهميت افت فشار هوا در ماسك ها، برای انتخاب بهترين ماسك از نظر كيفيت، بررسی میزان كارايي پالايش ذرات در ماسك هاي سه لایه و حتی مقايسه بين ماسك هاي توليد داخل و وارداتي، ضروری به نظر می رسد. هر چند این موضوعات در استاندارد مرتبط با ماسک های جراحی درج شده است اما به علت اجباری نبودن این استاندارد نظارت قابل قبولی بر رعایت آن در داخل کشور وجود ندارد.
كارايي پالايش ذرات و همچنين افت فشار هوا در يك ماسك مي توانند به يك اندازه در كيفيت ماسك موثر باشند و لازم است ماسكي استفاده شود كه از كارايي پالايش ذرات در آن مطمئن بوده و همچنين افت فشار كمي داشته باشد تا فرد بتواند به راحتي تنفس کند. اين دو مورد نيز وابستگي نزديكي به مشخصات فيزيكي ماسك دارند و سازندگان ماسك هاي سه لایه لازم است اين موارد را در نظر داشته و هنگام توليد ماسك هاي سه لایه علاوه بر پالايش ذرات، افت فشار هوا را نيز مد نظر قرار دهند.
با توجه به بررسی های به عمل آمده ماسک‌های به ظاهر مشابه ممکن است از نظر کارایی کاملاً متفاوت باشند. بهترین ماسک آن است که دارای بالاترین کارایی و کمترین افت فشار باشد، یعنی دارای بالاترین میزان ربایش ذرات بوده و کمترین فشار را بر سیستم تنفسی فرد ایجاد کند.
دامنه افت فشار ماسک‌های یکبار مصرف در دِبی ثابت بسیار متفاوت است . تغییرات زیاد در افت فشار و کارایی ماسک‌ها بیانگر تفاوت بسیـار بالای کیفیت متغیرهای مختلف ماسک‌ها است. علاوه بر موارد ذکر شده کارایی ماسک‌های سه لایه در مقابل مایعات و ذرات به ویژگی های کیفی ماسک‌های سه لایه، همچون ضخامت، جنس، مقاومت در برابر مایعات و جفت شدن ماسک با صورت، و همچنین ویژگی‌های میکروسکوپی ماسک‌ها بستگی دارد. با توجه به اين كه استفاده از وسايل حفاظت فردي از جمله ماسك تنفسي در افراد ايجاد اطمينان مي كند، لذا افرادي كه از ماسك استفاده مي كنند با اطمينان از اين كه از وسيله حفاظتي استفاده مي كنند، هراسي از قرار گرفتن در معرض آلاينده ها و ذرات بيماري زا ندارند و به همين دليل لازم است وسيله حفاظتي كه استفاده مي كنند محافظت كامل را در فرد ايجاد نمايد. لذا استفاده از ماسك حفاظتي مناسب و با کیفیت حد اکثری براي گروه مراقبت هاي بهداشتي، پرسنل اتاق عمل و همچنين بيماران امري ضروري است.
با توجه به مطالعاتی که انجام شده ماسك هاي سه لایه توليد داخل و ماسک های وارداتی از کیفیت های متنوعی برخوردار هستند و هنوز نتوانستند ميزان كيفيت مورد تاييد استانداردها را فراهم كنند هرچند قطعيت اين موضوع نياز به بررسي هاي بيشتر در زمينه ارزيابي مشخصات فيزيكي و كارايي پالايش ذرات دارد اما مي تواند زنگ خطري براي افراد هنگام استفاده از ماسك هاي سه لایه در زمان مواجهه با عوامل بيماري زا باشد. در نهايت، تلاش در جهت توليد و استفاده از فيلترهاي با كارايي بالا و خصوصيات فيزيكي مناسب در داخل كشور و همچنين اطمينان از تست ماسك هاي سه لایه قبل از خريد و استفاده، مي تواند به كاهش بيماري ها و عفونت هاي مربوطه بيانجامد.
ضرورت استفاده از ماسک در دروان کرونا
استفاده از ماسک سه لایه یکی از اقدامات پیشگیرانه‌ای است که می‌تواند شیوع برخی بیماری‌های ویروسی تنفسی از جمله کووید-۱۹ را محدود نماید. با این وجود، استفاده از ماسک به تنهایی برای تامین سطح مناسبی از محافظت، کافی نیست و سایر اقدامات نیز باید اتخاذ شود.
انواع مختلفی از ماسک ها بر اساس نوع نیاز و در شرایط مختلف توسط شرکت ها تهیه شده است. ماسک های یک لایه پزشکی و جراحی شاید از متداول ترین آنها باشند که از یک لایه با قابلیت جلوگیری از انتقال قطرات درشت تنفسی طراحی شده اند ولی این ماسک ها نمی‌توانند جلوی قطرات ریز تنفسی که ممکن است حاوی ویروس کرونا باشند را بگیرند. ماسک های دو لایه ای پزشکی و جراحی نیز برای جلوگیری از سرفه و عطسه طراحی شده اند ولی نسبت به خون مقاوم هستند. ماسک های سه لایه ای جراحی از دو نوع قبلی پیشرفته تر هستند و علاوه بر جلوگیری از انتقال قطرات سرفه و عطسه، نسبت به خون و ترشحات و 95 درصد از ذرات باکتری نیز مقاوم هستند. جدای از اینکه ماسک زده شود یا خیر، رعایت حداکثری بهداشت دست برای جلوگیری از انتقال کووید-۱۹ از انسان به انسان بسیار مهم است.
مطالعات مربوط به آنفلوآنزا، بیماری‌های شبیه آنفلوآنزا و کرونا‌ویروس انسانی شواهدی را نشان می‌دهد که استفاده از ماسک سه لایه می‌تواند از انتشار قطرات عفونی از یک فرد آلوده به شخص دیگر و آلودگی احتمالی محیط توسط این قطرات جلوگیری کند.
شواهد محدودی وجود دارد مبنی بر اینکه استفاده از ماسک سه لایه توسط افراد سالم در خانه یا در تماس بیمار با بیمار یا در بین شرکت کنندگان در مجامع گروهی ممکن است به عنوان اقدامی پیشگیرانه مفید باشد.
تهیه و تنظیم : مهندس احمد رضا شکری
کارشناس ارشد بهداشت حرفه ای شرکت باند و گاز و پنبه کاوه
