علائم کمبود آهن و راه های پیشگیری از آن

کم خونی ناشی از فقر آهن نوعی کم خونی شایع است، بیماری که در آن خون فاقد گلبول های قرمز به اندازه کافی است، سلول های قرمز خون اکسیژن را به بافت های بدن منتقل می کنند. همانطور که از نام آن پیداست بدون آهن کافی بدن شما نمی تواند ماده کافی در گلبول های قرمز خون تولید کند که آنها را قادر به حمل اکسیژن یعنی هموگلوبین می کند. در نتیجه، کم خونی فقر آهن ممکن است شما را خسته و دچار تنگی نفس کند. شما به طور معمول می توانید کم خونی ناشی از فقر آهن را با استفاده از مکمل آهن اصلاح کنید. به گزارش مایوکلینیک، برخی اوقات آزمایش های اضافی یا درمان کم خونی فقر آهن ضروری است به ویژه اگر پزشک شما شک کند که خونریزی داخلی دارید.

در ابتدا کم خونی ناشی از فقر آهن می تواند آنقدر خفیف باشد که مورد توجه قرار نگیرد، اما با کمبود آهن در بدن و بدتر شدن کم خونی علائم و نشانه ها تشدید می شوند. علائم و نشانه های کم خونی ناشی از فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

خستگی مفرط
ضعف
پوست رنگ پریده
درد قفسه سینه، ضربان سریع قلب یا تنگی نفس
سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
دست و پای سرد
التهاب یا درد زبان
ناخن شکننده
هوس غیرمعمول برای مواد غیر مغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
اشتهای ضعیف به ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن

اگر شما یا فرزندتان علائم و نشانه های کم خونی ناشی از فقر آهن را دارد حتما به پزشک خود مراجعه کنید. کم خونی ناشی از فقر آهن چیزی نیست که بتوان خود فرد تشخیص دهد یا درمان کند، بنابراین به جای استفاده از مکمل های آهن به تنهایی برای تشخیص به پزشک مراجعه کنید. اضافه بار بدن با آهن نیز می تواند خطرناک باشد زیرا تجمع بیش از حد آهن می تواند به کبد شما آسیب برساند و عوارض دیگری ایجاد کند.

کم خونی ناشی از فقر آهن زمانی رخ می دهد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. هموگلوبین بخشی از گلبول های قرمز خون است که به آن رنگ قرمز می بخشد و آنها را قادر می سازد خون اکسیژنه را به بدن شما منتقل کنند. اگر به میزان کافی آهن مصرف نکنید یا اگر مقدار زیادی آهن از دست دهید بدن نمی تواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند و در نهایت کم خونی ناشی از فقر آهن ایجاد می شود. دلایل کمبود آهن عبارتند از:

خونریزی: خون حاوی آهن در سلول های قرمز خون است، بنابراین اگر خون از دست بدهید مقداری آهن از دست می رود. زنانی که دوره های سنگین قاعدگی دارند در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن هستند زیرا در دوران قاعدگی خون زیادی از دست می دهند. عواملی مانند زخم معده، فتق هیاتال، پولیپ روده بزرگ یا سرطان روده بزرگ می تواند باعث کم خونی ناشی از فقر آهن شود. خونریزی از دستگاه گوارش می تواند ناشی از استفاده منظم از برخی مسکن های بدون نسخه به ویژه آسپرین باشد.
کمبود آهن در رژیم غذایی: بدن شما به طور منظم از غذاهایی که می خورید آهن دریافت می کند. اگر خیلی کم آهن مصرف می کنید با گذشت زمان بدن شما دچار کمبود آهن می شود. نمونه هایی از غذاهای غنی از آهن شامل گوشت، تخم مرغ، سبزی های با برگ سبز تیره و غذاهای غنی شده با آهن است. نوزادان و کودکان برای رشد و نمو مناسب به رژیم غذایی غنی از آهن نیاز دارند.
عدم توانایی در جذب آهن: آهن حاصل از غذا در روده کوچک شما به جریان خون جذب می شود. یک اختلال روده ای مانند بیماری سلیاک که توانایی روده شما را در جذب مواد مغذی از غذای هضم شده تحت تاثیر قرار می دهد منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن می شود. اگر بخشی از روده کوچک شما با استفاده از روش جراحی بای پس حذف شده باشد این احتمال وجود دارد بر توانایی شما در جذب آهن و سایر مواد مغذی تاثیر بگذارد.
بارداری: بدون مصرف مکمل آهن کم خونی ناشی از فقر آهن در بسیاری از زنان باردار رخ می دهد زیرا ذخیره آهن آنها نیاز به افزایش حجم خون خود، همچنین منبع هموگلوبین برای جنین در حال رشد دارد.

این گروه از افراد احتمال می رود خطر کم خونی ناشی از فقر آهن را افزایش دهند:
زنان. از آنجا که زنان در دوران قاعدگی خون از دست می دهند به طور کلی بیشتر در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن قرار دارند.
نوزادان و کودکان. نوزادان به ویژه آنهایی که وزن کم یا زودرس متولد شده اند آهن کافی از شیر مادر یا شیر خشک دریافت نمی کنند، بنابراین احتمال می رود در معرض کمبود آهن باشند. کودکان در طول رشد و نمو به آهن اضافی نیاز دارند. اگر کودک شما از رژیم غذایی متنوع و سالم استفاده نمی کند ممکن است در معرض کم خونی باشد.
گیاهخواران. افرادی که گوشت نمی خورند احتمال می رود در صورت عدم مصرف سایر غذاهای غنی از آهن در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن باشند.
اهدا کنندگان مکرر خون. افرادی که به طور معمول خون اهدا می کنند احتمال می رود در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن قرار بگیرند زیرا اهدای خون می تواند ذخایر آهن را تخلیه کند. هموگلوبین کم مربوط به اهدای خون ممکن است یک مشکل موقتی باشد که با خوردن بیشتر غذاهای غنی از آهن رفع می شود. اگر به شما گفته شده است که به دلیل هموگلوبین پایین نمی توانید خون اهدا کنید از پزشک خود بپرسید که آیا باید نگران باشید یا خیر.

کم خونی ناشی از کمبود آهن به طور معمول عارضه ای ایجاد نمی کند. با این حال، کم خونی ناشی از فقر آهن بدون درمان می تواند شدید و منجر به بروز مشکلاتی پیرامون سلامتی شود، از جمله موارد زیر:
مشکلات قلبی ناشی از کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان سریع یا نامنظم قلب شود. قلب شما باید خون بیشتری پمپ کند تا کمبود اکسیژن حمل شده در خون هنگام کم خونی را جبران کند. این امر می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
مشکلات دوران بارداری در زنان باردار، کم خونی شدید ناشی از فقر آهن با تولد زودرس و نوزادان کم وزن مرتبط است، اما این بیماری در زنان بارداری که به عنوان بخشی از مراقبت های دوران بارداری خود از مکمل های آهن استفاده می کنند قابل پیشگیری است.
مشکلات رشد در نوزادان و کودکان، کمبود شدید آهن می تواند منجر به کم خونی، همچنین تاخیر در رشد و نمو شود. علاوه بر این، کم خونی ناشی از فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت ها همراه است.

با انتخاب غذاهای غنی از آهن می توانید خطر کم خونی فقر آهن را کاهش دهید، بنابراین غذاهای غنی از آهن را در برنامه روزانه خود بگنجانید. غذاهای غنی از آهن عبارتند از:
گوشت قرمز و مرغ
غذای دریایی
لوبیا
سبزی هایی با برگ سبز تیره مانند اسفناج
میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو
غلات، نان ها و پاستاهای غنی شده با آهن
نخود فرنگی
بدن شما بیشتر آهن را از گوشت جذب می کند تا اینکه از منابع دیگر جذب شود. اگر ترجیح شما عدم مصرف گوشت است احتمال می رود لازم باشد غذاهای گیاهی غنی از آهن را برای جذب این ماده مغذی در برنامه غذایی خود قرار دهید.

می توانید همزمان با خوردن غذاهای پر آهن با نوشیدن آب مرکبات یا خوردن غذاهای دیگر سرشار از ویتامین C، جذب آهن را در بدن افزایش دهید. ویتامین C موجود در آب مرکبات مانند آب پرتقال به بدن شما در جذب بهتر آهن در رژیم غذایی کمک می کند. ویتامین C نیز در موارد زیر موجود است:

کلم بروکلی
گریپ فروت
کیوی
سبزی ها
خربزه
پرتقال ها
فلفل
توت فرنگی
نارنگی
گوجه فرنگی ها

برای جلوگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن در نوزادان شیر مادر یا شیرخشک غنی شده با آهن را برای سال اول به کودک خود بدهید. شیر گاو منبع خوبی از آهن برای نوزادان نیست، بنابراین مصرف آن برای نوزادان زیر یک سال توصیه نمی شود. پس از 6 ماهگی حداقل 2 بار در روز برای تقویت مصرف آهن غذای غلات غنی شده با آهن یا گوشت های پوره شده را برای کودک خود شروع کنید.

همانطور که در بالا گفته شد کمبود آهن زمانی رخ می دهد که بدن شما به اندازه کافی آهن نداشته باشد. اگرچه کم خونی انواع مختلفی دارد، اما کم خونی ناشی از فقر آهن شایع ترین آن در سراسر جهان است. کمبود آهن می تواند منجر به بروز علائمی شود که کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد از این موارد می توان به تنگی نفس، خستگی و کاهش تمرکز اشاره کرد. علائم و نشانه های کمبود آهن بسته به موارد زیر متفاوت است:

شدت کم خونی
چقدر سریع پیشرفت می کند
سن
وضعیت فعلی سلامتی فرد

در برخی موارد هم افراد هیچ علائمی را تجربه نمی کنند. به گزارش هلث لاین، در اینجا چند علامت و نشانه کمبود آهن آورده شده است که از رایج ترین آنها شروع می شود.

احساس خستگی زیاد یکی از رایج ترین علائم کمبود آهن است. این علامت در افرادی که آهن کافی ندارند بسیار شایع است. خستگی به این دلیل اتفاق می افتد که بدن فاقد آهن مورد نیاز برای تولید پروتئینی به نام هموگلوبین است که به حمل اکسیژن به بدن کمک می کند. بدون هموگلوبین کافی اکسیژن کمتری به بافت ها و عضلات می رسد و انرژی آنها را از دست می دهد، همچنین قلب باید بیشتر کار کند تا خون غنی از اکسیژن را در بدن حرکت دهد که باعث خستگی می شود. از آنجا که خستگی غالبا یک قسمت طبیعی از زندگی شلوغ و مدرن تلقی می شود تشخیص کمبود آهن با این علامت دشوار است. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به کمبود آهن در کنار ضعف، احساس گنگ بودن یا عدم تمرکز را تجربه می کنند.

پوست کم رنگ یا رنگ پریدگی داخل به ویژه در قسمت پلک های پایین از دیگر علائم رایج کمبود آهن است. هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز خون رنگ قرمز به خون می بخشند، بنابراین میزان کم آن در هنگام کمبود آهن باعث رنگ پریدگی می شود به همین دلیل است که پوست می تواند رنگ یا گرمای سالم خود را در افرادی که دچار فقر آهن هستند از دست بدهد. این رنگ پریدگی در افراد مبتلا به فقر آهن می تواند در سراسر بدن ظاهر شود یا به یک ناحیه محدود شود، این شامل موارد زیر است:
صورت
لثه
داخل لب ها یا پلک های پایین
ناخن
این اغلب یکی از نخستین مواردی است که پزشکان به عنوان نشانه کمبود آهن بدنبال آن می گردند. با این حال، باید با انجام آزمایش خون تایید شود. رنگ پریدگی بیشتر در موارد متوسط یا شدید کم خونی دیده می شود. اگر پلک پایین خود را به سمت پایین بکشید لایه داخلی باید یک رنگ قرمز زنده داشته باشد. اگر رنگ آن صورتی یا زرد بسیار کم رنگ باشد این امر ممکن است نشانه کمبود آهن باشد.

هموگلوبین سلول های قرمز خون شما را قادر می سازد تا اکسیژن را به بدن منتقل کنند. وقتی سطح هموگلوبین طی کمبود آهن پایین باشد سطح اکسیژن نیز پایین خواهد بود. این بدان معناست که عضلات شما اکسیژن کافی برای انجام فعالیت های طبیعی مانند پیاده روی دریافت نمی کنند در نتیجه با تلاش بدن برای دریافت اکسیژن بیشتر میزان تنفس شما افزایش می یابد به همین دلیل تنگی نفس یکی از علائم رایج است. اگر احساس می کنید که نفس نفس می زنید و در انجام کارهای عادی و روزمره خود مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا ورزش مشکل دارید احتمال می رود کمبود آهن مقصر این عارضه باشد.

کمبود آهن ممکن است باعث سردرد به ویژه در زنان شود. به نظر می رسد این علامت کمتر از سایر علائم رخ می دهد و اغلب با سرگیجه بروز می کند البته رابطه بین فقر آهن و سردرد هنوز مشخص نیست. سردرد شاید به این دلیل رخ دهد که سطح پایین هموگلوبین در گلبول های قرمز به این معنی است که اکسیژن کافی به مغز نمی رسد. در نتیجه، رگ های خونی در مغز متورم شده و باعث فشار و سردرد می شوند. اگرچه دلایل زیادی برای بروز سردرد وجود دارد، اما سردردهای مکرر و سرگیجه می تواند نشانه کمبود آهن باشد.

ضربان قلب قابل توجه که به آن تپش قلب نیز می گویند می تواند یکی دیگر از علائم کم خونی ناشی از فقر آهن باشد. ارتباط بین کمبود آهن، کم خونی و مشکلات قلبی هنوز در حال مطالعه است، اما احتمال می ورد مربوط به اکسیژن رسانی باشد. هموگلوبین پروتئینی در سلول های قرمز خون است که به انتقال اکسیژن به بدن کمک می کند. در کمبود آهن سطح پایین هموگلوبین به معنای آن است که قلب برای حمل اکسیژن مجبور است سخت کار کند این امر منجر به ضربان نامنظم یا غیرطبیعی قلب می شود حتی در موارد شدید نیز می تواند منجر به بزرگ شدن قلب، سوفل قلب یا نارسایی قلبی شود. با این حال، این علائم به طور معمول کمتر شایع هستند.

پوست و موهای خشک و آسیب دیده می تواند نشانه کمبود آهن باشد. کمبود آهن سطح هموگلوبین در خون را کاهش می دهد که ممکن است مقدار اکسیژن موجود در سلول هایی را که باعث رشد مو می شوند کاهش دهد. هنگامی که پوست و مو از اکسیژن محروم شوند خشک و ضعیف می شوند، همچنین کمبود آهن با ریزش مو همراه است و برخی تحقیقات نشان می دهد این می تواند یک دلیل آن باشد. ریزش مو هنگام شستشو و برس کشیدن کاملا طبیعی است، اما اگر ریزش بیش از حد و غیرمعمولی را تجربه می کنید احتمال می رود مربوط به کمبود آهن باشد.

برخی اوقات فقط با نگاهی به داخل یا اطراف دهان می توانید کم خونی ناشی از فقر آهن را تشخص دهید. علائم شامل زمانی است که زبان شما متورم، ملتهب یا رنگ پریده می شود، همچنین کمبود آهن احتمال می رود علائم دیگری در اطراف دهان شما ایجاد کند که این شامل:
دهان خشک
احساس سوزش در دهان
ترک های قرمز دردناک در گوشه های دهان
زخم های دهان
پاهای بی قرار
کمبود آهن به سندروم پای بی قرار مرتبط است، این سندروم اصرار شدید برای حرکت دادن پاها در حالت استراحت است، همچنین می تواند باعث خزیدن یا خارش ناخوشایند و عجیب در پاها شود که به طور معمول در شب بدتر است یعنی خوابیدن را برای شما دشوار می کند. دلایل بروز سندروم پای بی قرار به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، حدود 25 درصد از افراد مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن سندروم پای بی قرار دارند. شیوع این سندروم در افرادی که کمبود آهن دارند در مقایسه با جمعیت عمومی 9 برابر بیشتر است.

یک علامت بسیار رایج کمبود آهن ناخن های شکننده یا قاشقی شکل است که به این وضعیت کویلونیشیا گفته می شود. به طور معمول نخستین نشانه ناخن های شکننده است که به راحتی تراشیده و ترک می خورند. در مراحل بعدی کمبود آهن ناخن های قاشقی شکل می توانند در جایی ایجاد شوند که وسط ناخن فرو رفته و لبه های آن بلند شود تا مانند قاشق حالت گرد داشته باشد. با این حال، این یک عارضه جانبی نادر است که فقط در حدود 5 درصد از افراد مبتلا به فقر آهن رخ می دهد و به طور معمول هم فقط در موارد شدید کم خونی فقر آهن دیده می شود.

چندین نشانه دیگر وجود دارد که نشان می دهد آهن بدن شما کم است. این موارد به طور معمول شیوع کمتری دارند و به غیر از فقر آهن می توانند به بسیاری از بیماری ها نیز مرتبط باشند. علائم دیگر کم خونی فقر آهن عبارتند از:
هوس عجیب: اشتیاق و تمایل به خوردن مواد غیر غذایی یا دارای ارزش غذایی کم “پیکا” نامیده می شود. این عارضه هوس خوردن یخ، خاک رس، خاک، گچ یا کاغذ را در پی دارد و می تواند نشانه کمبود آهن باشد، همچنین می تواند در دوران بارداری نیز رخ دهد.
احساس افسردگی: کم خونی ناشی از فقر آهن ممکن است در بزرگسالان با افسردگی همراه باشد. زنان باردار با فقر آهن نیز شانس بیشتری برای ابتلا به افسردگی دارند.
دست و پای سرد: کمبود آهن به این معنی است که اکسیژن کمتری به دست و پا منتقل می شود. بعضی از افراد ممکن است به طور کلی سرما را راحت تر احساس کنند یا دست و پا سردی داشته باشند.
عفونت های مکرر: از آنجا که آهن برای سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است کمبود آن خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهد.