قبل از اینکه درباره جزئیات انواع درمان غیرجراحی دیسک کمر و سیاتیکا توضیح دهیم، لازم است مختصری به اینکه در بیرون‌زدگی دیسک کمر چه اتفاقی می‌افتد، اشاره کنیم.
ستون فقرات کمری از پنج مهره تشکیل شده که بین این مهره‌ها دیسک بین مهره‌ای قرار دارد. ریشه‌های اعصاب نخاعی از بین این مهره‌ها بیرون می‌آیند و ریشه‌های اعصاب کمری بالاتر عصب فمورال و ریشه‌های اعصاب پایین‌تر عصب سیاتیک را تشکیل می‌دهند و این عصب‌ها وارد پاها می‌شوند.
وقتی دیسک بین مهره‌ای دچار بیرون‌زدگی یا پارگی می‌شود، به ریشه‌های اعصاب نخاعی فشار می‌آورد که این فشار باعث آزردگی و آسیب عصب شده و در نهایت منجر به درد در مسیر اعصاب فمورال و سیاتیک می‌شود.
حتماً این سؤال برای شما پیش‌آمده که چرا تاکنون اسمی از عصب فمورال نشنیده‌ایم و همیشه صحبت از درد سیاتیک بوده است. این مسئله از شیوع بیرون‌زدگی دیسک کمر ناشی می‌شود. باتوجه‌به اینکه شیوع فتق دیسک کمر در بین مهره‌های L4-L5 و L5-S1 بیشتر است و ریشه‌های عصبی بین این مهره‌ها تشکیل‌دهنده عصب سیاتیک هستند، دردهای بیرون‌زدگی دیسک کمر به سیاتیکا (درد سیاتیک) مشهور شده و حرفی از عصب فمورال که از اعصاب بالایی (L2, L3, L4) ستون فقرات کمری تشکیل شده، نیست.
اهداف درمانی در بیرون‌زدگی دیسک کمر
- حفظ سلامت عصب‌ها و جلوگیری از تخریب ریشه‌های عصبی: ریشه‌های عصبی متشکل از اعصاب حسی و حرکتی هستند و تخریب اعصاب حسی منجر به درد و تخریب اعصاب حرکتی منجر به اختلال در حرکت‌دادن و نهایتاً ایجاد اشکال در راه‌رفتن می‌شود.
- تسکین و کاهش درد: درد نشانه‌ای از آسیب عصب است و بهبود درد می‌تواند، پیش‌بینی‌کننده سیر بهبودی بیماری باشد. از مسئله تخریب عصب هم که بگذریم، درد مزمن باعث ایجاد سیناپس‌های عصبی در مغز می‌شود که باعث می‌شود حتی بعد از رفع علت درد هم مغز ما درد را حس کند و دچار درد مزمن شویم.
- جلوگیری از عود و تشدید بیرون‌زدگی دیسک: بعد از اینکه دوره حاد بیرون‌زدگی دیسک کمر سپری شد و درد بیمار تسکین پیدا کرد، نوبت به اقداماتی می‌رسد که از عود دیسک و بیرون‌زدگی و تشدید آن جلوگیری کند.
فیزیوتراپی
نمی‌شود صبحت از یکی از بیماری‌های اسکلتی – عضلانی شود و نامی از فیزیوتراپی یا فیزیکال تراپی، به‌عنوان یکی از درمان‌های خط اول برده نشود. در انواع کمردرد و خصوصاً بیرون‌زدگی دیسک فیزیوتراپی یکی از درمان‌های رایج و مؤثر است و شواهد علمی معتبری به نفع این روش درمانی وجود دارد.
شاید بتوان فرایند فیزیوتراپی را به سه دسته عمده تقسیم کرد:
- دستگاه‌ها و مدالیته‌های فیزیکی که شامل الکتروتراپی، اولتراسوند درمانی، گرمادرمانی و سرمادرمانی به طرق مختلف و… می‌شود.
- انواع ماساژ و درمان‌های دستی (منوال تراپی)، سوزن خشک (درای‌نیدلینگ) و… که در این موارد نسبت به مورد قبلی نقش فیزیوتراپیست و دانش و تجربه او بسیار پررنگ‌تر است.
- تمرین درمانی و ورزش‌درمانی و همچنین اصلاح وضعیت بدن (پوسچر) که با تجویز و نظارت فیزیوتراپیست انجام می‌شود.
دستگاه‌ها و مدالیته‌های فیزیکی از بین اهداف سه‌گانه، بیشتر در تسکین درد نقش دارند و با کاهش موقتی درد، بیمار را برای مراحل مهم‌تر فیزیوتراپی آماده می‌کنند.
تزریق اپیدورال
در درمان دارویی دیسک کمر اشاره کردیم که یکی از بهترین داروهای ضدالتهاب برای کاهش التهاب و آسیب عصب داروهای کورتیکواستروئید (کورتون‌ها) هستند؛ همان جا گفتیم باتوجه‌به عوارض این دسته دارویی باید به‌صورت محدود استفاده شود. در تزریق عضلانی کورتون‌ها، ماده دارویی در خون گردش می‌کند و مقداری از آن به محل مورد اثر می‌رسد و برای رساندن ماده بیشتر به محل موردنظر نیاز به تزریق بیشتر داریم و طبیعتاً به دنبال آن عوارض بیشتر، به بیمار تحمیل می‌شود. در تزریق استروئید به روش اپیدورال (ESI) با کمک دستگاه فلوروسکوپی سوزن نزدیک ریشه عصب و دیسک بیرون‌زده می‌شود و تزریق اپیدورال ، انجام می‌شود و کل دارو در محل مورد انتظار تزریق می‌شود.
· تزریق دیسکوژل
دیسکوژل ترکیبی از اتانول (الکل) و تنگستن است که به‌صورت ژل درآمده و در داخل دیسک تزریق می‌شود؛ تزریق این ماده باعث جمع‌شدن دیسک و کاهش فشار به اعصاب مجاور و ازبین‌رفتن عصب‌های ریز اطراف دیسک می‌شود و در نهایت هم باعث کاهش درد در پاها و مسیر عصب سیاتیک و هم باعث درد کمر می‌شود. البته دیسکوژل برای هر نوع بیرون‌زدگی دیسک توصیه نمی‌شود و استفاده‌های محدودی دارد.
برای اینکه بیشتر در مورد دیسکوژل، موارد استفاده آن، عوارض و ملاحظات قبل و بعد از تزریق آن بدانید مطلب تزریق دیسکوژل یرا مطالعه کنید.
ازن درمانی
گاز ازن (O3) گازی است بی‌رنگ و بدبو که از ترکیب ۳ اتم اکسیژن تشکیل شده است؛ این گاز در غلظت بالا اثر اکسیدکنندگی داشته و برای گندزدایی استفاده می‌شود و در غلظت پایین به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و به طور خلاصه سبب بهبود اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها، کاهش استاز وریدی و کاهش مدیاتورهای التهابی مثل برادی کینین و پروستاگلاندین E2 و نهایتاً کاهش التهاب می‌شود.
یکی از کاربردهای ازون در مداخلات ستون فقرات است که به دو صورت اپیدورال و اینترادیسکال (داخل دیسک) استفاده می‌شود؛ البته بر اساس منابع علمی تزریق داخل دیسک، شواهد علمی بیشتری نسبت به تزریق اپیدورال دارد.
طبیعتاً برای تزریق داخل دیسک و یا تزریق اپیدورال ازن نیاز به دستگاه فلوروسکوپی در اتاق عمل داریم و تزریق‌هایی که تحت عنوان ازن تراپی برای دیسک کمر و گردن در مطب‌ها و بدون هیچ دستگاهی انجام می‌شود، مورد تأیید منابع معتبر علمی نیست و تأثیر پایداری ندارد.
