این اعتقاد که افکار ما می‌توانند بر بدن ما تأثیر بگذارند، یا اینکه افکار ما از نظر فیزیکی «قدرت» دارند، در گذشته مورد تردید علمی قرار داشت. اما امروزه، با توجه به پیشرفت‌های علمی، شاخه‌ای به نام روان-عصب-ایمونولوژی یا سایکونوروایمونولوژی به عنوان یک حقیقت جدید شناخته می‌شود.
روان عصب ایمن شناسی یا سایکونوروایمنولوژی دانشی است که به مطالعهٔ ارتباط بین فرایندهای فیزیولوژیک، دستگاه عصبی و دستگاه ایمنی در بدن انسان می‌پردازد.
این رشته در سال 1981 رسمیت پیدا کرد و اکنون به لطف مطالعات و آزمایش های دکتر رابرت آدر به ارتباط مستقیم بین استرس و سیستم ایمنی پی برده ایم.
محققان و دانشمندان مطالعات بسیاری در زمینه ارتباط بین سیستم ایمنی و استرس انجام داده اند. نتایج حاصل از اکتشافات آنان روشن ساخته است که موقعیت های استرس زا بر سیستم دفاعی انسان تأثیر می گذارد.
اما، دقیقاً چه اتفاقی و چگونه می افتد؟
استرس معمولاً با همراه با یک وضعیت بیماری بروز می کند. با این وجود، در واکنش به موقعیت های تهدید کننده نیز خود را نشان می دهد.
استرس واکنش طبیعی بدن انسان است. وقتی شخص در معرض تغییرات یا چالش قرار می گیرد، بدن پاسخ‌های فیزیکی و روانی می دهد. درواقع پاسخ به استرس‌ها به بدن کمک می‌کند تا با موقعیت جدید سازگار شود. از همین‌رو خیلی اوقات استرس مثبت است. اما زمانی مشکل‌ساز می‌شود که عوامل استرس‌زا بدون تسکین یا کم شدن همچنان ادامه پیدا کنند.
وقتی بدن در برابر یک شرایط استرس زا قرار می گیرد، سیستم های مختلف در یک رابطه سیستمی و پیچیده با هم همکاری می کنند. شبکه ای از تعامل بین روان و سیستم عصبی، غدد درون ریز و سیستم ایمنی در کار می شوند. تا بدن را سازگار کنند.
دلهره و استرس
تاریخچه سایکونوروایمونولوژی
در سال 1981، دانشمندی به نام رابرت آدر برای اولین بار در تاریخ، اصطلاح سایکونوروایمونولوژی را معرفی کرد. او آن را به عنوان رشته ای علمی تعریف کرد که تعامل بین رفتار، عملکردهای عصبی و غدد درون ریز و فرآیندهای ایمنی را مطالعه می کند.
قبل از این تعریف، یک مفهوم کلاسیک از سیستم ایمنی وجود داشت. اساساً مردم آن را یک سیستم دفاعی خودتنظیم و خودمختار می دانستند. در دهه 1920، محققان روسی شروع به انجام مطالعاتی در مورد شرطی سازی کلاسیک پاسخ های ایمنی کردند. کمی بعد، در دهه 1950، راسموسن و همکارانش اولین تیم تحقیقاتی را در زمینه استرس و بیماری های عفونی تشکیل دادند.
سیستم ایمنی بدن چگونه کار می‌کند؟
کار سیستم ایمنی محافظت از بدن در برابر عوامل و سایر موادی است که باعث بروز بیماری می‌شود و برای بدن مضر است. سلول‌های سیستم ایمنی (یعنی گلبول سفید) از طریق خون در سراسر بدن جریان دارد و در اندام‌های مختلفی، از جمله مغز استخوان، غده‌ی تیموس، غدد لنفاوی و طحال هم دیده می‌شود
گلبول سفید انواع مختلفی دارد ولی مهم‌ترین نوع آن در این زمینه لنفوسیت است. برخی از آزمایشات تعیین سلامت سیستم ایمنی تنها تعداد گلبول‌های سفید خون را مشخص می‌کنند و در برخی دیگر میزان کیفیت تعداد پادتن‌های بدن تعیین می‌شود. هنگام هجوم عوامل مضر به بدن، تعدادی از لنفوسیت‌ها پروتئینی به نام پادتن تولید می‌کنند. پادتن به‌محض تولید شدن، به مواد مضر می‌چسبد تا سایر گلبول‌های سفید آن را از بین ببرند و از بروز عفونت جلوگیری می‌کند.
بنا بر مطالعات موجود وضعیت روانی مانند افسردگی و اضطراب با کاهش تکثیر لنفوسیت و سلول‌های کشنده‌ی طبیعی و همچنین تغییر در تعداد گلبول‌های سفید خون و میزان پادتن‌های موجود در خون مرتبط است. به‌نظر میرسد توانایی بدن در تولید پادتن برای یک عامل خاص به میزان اضطراب فرد وابسته است: هرچه اضطراب بیشتر باشد، پس از مواجهه با عامل بیماری‌زا پادتن‌های کمتری تولید می‌شود.
وقتی فرد دچار استرس می شود چند سیستم، ازجمله محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و دستگاه عصبی سمپاتیک، در بدن فعال می شوند. فعال شدن این دو گذرگاه منجر به بالا رفتن میزان هورمون‌های خاصی، مثل کورتیزول و کاته‌کولامین‌ها (اپینفرین و نوراپینفرین)، در خون می‌شود. میزان این هورمون‌ها در خون در عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارد. مثلا، افزایش شدید کورتیزول و اپینفرین منجر به کاهش تعداد گلبول‌های سفید موجود در خون می‌شود. به‌علاوه، با افزایش کورتیزول و اپینفرین، از میزان تکثیر لنفوسیت و سلول‌های کشنده‌ی طبیعی هم کاسته می‌شود.
بنابراین روشن است که استرس تاثیر مخربی به‌روی سلامت فرد می‌گذارد که دست کم بخشی از آن به‌واسطه‌ی تضعیف سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد. وقتی فرد مضطرب می شود، آثار اضطراب به تدریج بر صورت او ظاهر می شوند.
کنترل استرس
آشنایی با علائم استرس:
علائم فیزیکی استرس مانند سردرد، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و فشار خون بالا را کاهش می دهند.
علائم روانی استرس مانند اضطراب، افسردگی، عصبانیت و مشکلات تمرکز را مدیریت می کنند
سبک زندگی خود را بهبود می بخشند.
راه‌های کنترل استرس
عوامل و افرادی را که به شما استرس وارد می کنند شناسایی کرده و از آن ها دوری کنید.
برای خودتان هدفی تعریف کنید. هر روز برای رسیده به آن تلاش کنید. حتی اگر چند دقیقه در روز روی آن هدف تمرکز می کنید، یاداشت برداری کنید و آن را جدی بگیرید.
اگر قرار است کاری انجام دهید، بکوشید هرگز آن را به تعویق نیاندازید زیرا باری می شود بر دوش تان؛ اما به محض اینکه انجامش دادید از آن عبور می کنید و خلاص می شوید.
– با افرادی که به شما احساس خوبی منتقل می‌کنند، معاشرت کنید پیدا کردن یک دوست یا همراه قابل اعتماد که بتوانید حرف‌ها و دغدغه‌هایتان را با وی در میان بگذارید می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و از استرس‌تان بکاهد.
– ورزش و فعالیت بدنی را جدی بگیرید. روزانه 30 دقیقه پیاده روی کنید.
– سالم غذا بخورید. از مصرف میوه و سبزیجات سالم غفلت نکنید. پرخوری نکنید و آب زیاد بنوشید.
– نفس عمیق بکشید. تنفس شکمی را تمرین کنید.
– یوگا و مدیتیشن کنید.
– بپذیرید و قانع باشید.
سخن پایانی
علائم و نشانه های استرس را جدی بگیرید. روی خودتان تمرکز کنید و ببینید بیشتر چه مواقعی دچار استرس می‌شوید و علت را مشخص کنید. واکنش‌های بدن‌تان را در نظر بگیرید و علت آنها را پیدا کنید یا با پزشک در میان بگذارید.
به این فکر کنید کارهایی که انجام می‌دهید و تلاش‌هایی که می‌کنید، در راستای رضایت خودتان و داشتن یک زندگی سازنده است یا به خاطر دیگران کاری را انجام می‌دهید؟ احساس رضایت از خود را جدی بگیرید. و خودتان را دوست داشته باشید.
روابط دوستانه برقرار کنید و با دیگران گرم بگیرید. حس خوب صمیمیت و گرمای انسان‌دوستی را تجربه کنید.
بین شادی و داشتن یک سیستم ایمنی قوی ارتباط مستقیم وجود دارد. از استرس های روزانه دوری کنید و برای بدن تان این موهبت الهی ارزش قائل شوید.
