شبکه‌های اجتماعی و دوربین‌های تلفن همراه، باعث شده‌اند که بیشترین لحظات زندگی‌مان را با دوستانمان به اشتراک بگذاریم. اما وقتی علاوه بر احوالات خودمان، عکس‌های دیگران را نیز در فضای مجازی منتشر می‌کنیم، ممکن است مشکل‌ساز شود. قوانین سرسختی برای انتشار عکس کودکان در فضای مجازی وجود ندارد و به همین دلیل خودمان یا اطرافیانمان عکس‌های مختلفی از کودکانمان گرفته و منتشر می‌کنیم.
این روزها بیش از گذشته بسیاری از والدین داستان‌ها، عکس‌ها و فیلم‌هایی از فعالیت‌های روزمره فرزندان خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و مایلند حس خوب خود را نسبت به فرزندشان با اقوام و دوستانشان به اشتراک بگذارند. اگرچه به‌عنوان یک والد، درک اشتیاق به اشتراک گذاشتن آنچه در تربیت کودک تجربه می‌کنیم، آسان است. اما به اشتراک‌گذاری تصاویر کودکان در شبکه‌های اجتماعی تا چه حد می‌تواند کودکان را در معرض خطر و آسیب قرار دهد؟
آناهیتا سپهری، پژوهشگر مسائل کودکان در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «نقض حریم شخصی کودکان در حالی اتفاق می‌افتد که آن‌ها در مورد مطالبی که والدین در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، فکر نکرده و اطلاعی ندارند، اما ممکن است با بزرگ‌تر شدن آن‌ها این‌رویه ثابت باقی نماند و کودک نسبت به‌عکس،فیلم و اطلاعاتی که از او منتشرشده، احساس بد و ناخوشایندی داشته باشد. کودکان در حدود پنج‌سالگی به‌عنوان یک شخص حقیقی شروع به شناخت خود، احساسات و نیز چگونگی درک جهان پیرامونشان می‌کنند، بنابراین حریم خصوصی آن‌ها در این سن بیشتر باعث نگرانی می‌شود. کودکان ممکن است نسبت به محتوایی که والدین از آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند احساس شرم و خجالت کنند، مخصوصا زمانی که این مطالب در مورد ماجراها و داستان‌های دوران کودکی و عکس‌های خنده‌دار یا چالش‌های رفتاری و دوران رشد آن‌ها باشد. علاوه بر این‌ها، به اشتراک گذاشتن نوع محتوای اشتباه در شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود کودکان احساس کنند مالکیتی بر بدن خود یا ارزش‌های خود ندارند. در حقیقت کودکان فرصت و حتی درک درستی ندارند تا با والدین خود هنگام انتشار عکس در شبکه‌های اجتماعی مخالفت کنند.»
حفظ حریم خصوصی از نیازهای اولیه و حقوق کودک است
این پژوهشگر تأکید می‌کند: «حفظ حریم خصوصی کودکان از نیازهای اولیه و حقوق کودکان است و والدین بایستی به این حق احترام بگذارند. شخصیت کودک قبل از بلوغ، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته و والدین نمی‌دانند که آیا فرزندشان در آینده شخصیتی درون‌گرا یا برون‌گرا خواهد داشت؟ آیا او دوست دارد انسان معروفی باشد؟ آیا از اینکه عکس‌های کودکی و خردسالی‌اش، در شرایط مختلف، توسط عده زیادی دیده شود خوشحال خواهد بود؟ و اینکه نسبت به نظرات انسان‌ها نسبت به دوران کودکی‌اش چه حسی پیدا می‌کند؟ شاید بعضی رفتارها و صحبت‌های کودک ازنظر والدین جالب باشد و آن را در فضای مجازی برای دوستانشان به اشتراک بگذارند، اما ممکن است او در آینده نسبت به این ویدئوها احساس خوشایندی نداشته باشد. هرچقدر هم که این عکس‌ها ازنظر ما یا دیگران دوست‌داشتنی و بامزه باشند، انتشار عکس‌های کودکان در فضای مجازی به‌نوعی تصمیم گرفتن به‌جای آنهاست. ما باید حفظ حریم شخصی را از سنین پایین به کودکانمان القا کنیم. فرزند ما باید چارچوب‌های فردی‌اش را بداند و به دیگران اجازه ورود به این چارچوب‌ها را ندهد. اگر ما بدون اجازه و درک کودک تصاویر او را عمومی کنیم، این سیگنال به ذهن کودک داده می‌شود که دیگران حق‌دارند او را ببینند، نظر بدهند و از عکس‌های او استفاده کنند.»
سپهری می‌گوید: «والدین باید نسبت به چگونگی واکنش دیگران در مورد مطالبی که آن‌ها از فرزندانشان در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، نگران و حساس باشند. به هراندازه که کودک به عکس‌های قدیمی و ماجراهایی که از او در شبکه‌های مجازی منتشرشده، اهمیت بدهد، به همان اندازه دیگران می‌توانند از این اطلاعات برای تمسخر، توهین، اذیت و آزار و حتی زورگویی کودک حتی در بزرگسالی استفاده کنند. هیچ‌چیز مانع از آن نیست که دوستان یا هم‌سن‌وسالان کودک به عکسی که برای او خجالت‌آور است [از طریق صفحات مجازی شما] دسترسی پیدا کنند و آن را درجاهای مختلف بازنشر کنند. باید در نظر گرفت چه گرفتاری و مشکلاتی ممکن است با این اشتراک‌گذاری به وجود بیاید. طولی نخواهد کشید که یک عکس از یک شوخی خانوادگی به منبعی برای شایعه‌سازی و دست انداختن کودک مثلا در مدرسه یا بین دوستانش تبدیل می‌شود. پتانسیل آزار و اذیت تنها به افرادی که آن‌ها را می‌شناسیم محدود نمی‌شود. برای اینکه به شخصیت بی‌رحمانه افراد در پشت اکانت‌های ناشناس در اینترنت دست پیدا کنید، کافی است به کامنت‌ها و نظرات آن‌ها در پلتفرم‌های مجازی که مخصوص اشتراک‌گذاری فیلم و عکس است، نگاهی بیندازید. اگر کودک ببیند که مخاطبان شبکه‌های اجتماعی نسبت به مطالبی که منتشر می‌کنید واکنش خوبی نشان نمی‌دهند، چه فکری می‌کند و چه احساسی خواهد داشت؟»
ارسال تصاویر به لینک‌های پورنوگرافی کودکان
سپهری معتقد است: «کنترل اطلاعات به‌محض اینکه به‌صورت آنلاین در دسترس قرار گرفتند، اگر غیرممکن نباشد – بسیار دشوار است. شما نمی‌توانید مانع از گرفتن اسکرین‌شات یا کپی‌برداری از مطالبتان توسط دیگران و انتشار بیش‌ازحد آن‌ها به روش‌های مختلف شوید. امکان دارد حتی باوجود اینکه مطالب از پروفایل و صفحات شبکه‌های اجتماعی شما حذف شوند، همچنان در وب‌سایت‌های بایگانی داده‌های اینترنت یا سرورهای رسانه‌های اجتماعی باقی بمانند. با توجه به این نکته، باید در نظر بگیرید که عکس‌ها و استوری‌های شما چه تأثیری بر کودک شما حتی در بزرگسالی دارد. واقعیت این است که اطلاعات به اشتراک گذاشته‌شده توسط والدین می‌تواند توسط الگوریتم‌های جست‌وجوی گوگل برای سال‌های طولانی در دسترس باشد. گاهی اوقات عکس‌ها و فیلم‌های کودکان که توسط والدین در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شوند در وب‌سایت‌ها و دیگر پلتفرم‌های نگران‌کننده بازنشر می‌شوند که برخی از آن‌ها به پورنوگرافی کودکان اختصاص دارند. طبق گفته یکی از اعضای کمیسیون امنیت دیجیتال کودکان استرالیا، تنها یک وب‌سایت حداقل ۴۵ میلیون عکس منتشر کرده بود که نیمی از آن عکس‌ها از تصاویر کودکانی گرفته‌شده که والدینشان در حساب‌های اینستاگرامی یا فیس‌بوکی خود به اشتراک گذاشته بودند. همه آن تصاویر، عکس‌هایی معمولی مربوط به فعالیت‌های روزمره و خانوادگی بود که ما فکر نمی‌کنیم برای کسی جز خودمان اهمیت داشته باشد.»
این پژوهشگر حوزه کودکان اضافه می‌کند که «در انتشار عکس‌ها نباید از احتمال سوءاستفاده از این تصاویر برای ساختن فیلم‌ها و تبلیغات پورنوگرافی کودکان غفلت کرد. این عکس‌ها ممکن است توسط بعضی افراد دانلود و محتوای نامناسبی به آن افزوده‌شده و بعد به لینک‌های پورنوگرافی کودکان ارسال شود، در یک پژوهش از سایت‌های پورنوگرافی کودکان، عکس‌ها ابتدا در شبکه‌های مجازی به اشتراک گذاشته‌شده و پس از دانلود با نظرات و محتواهای نامناسب در سایت‌های پورنو قرار داده‌شده است. در این پژوهش برآورد شده است که نیمی از ۴۵ میلیون عکس پورن کودکان در سایت‌ها، از شبکه‌های مجازی گرفته‌شده است.»
تهدید امنیت کودک
سپهری بابیان این موضوع که شاید انتشار برخی جزئیات در شبکه‌های اجتماعی بی‌اهمیت جلوه کند، اما نباید فراموش کرد همین موضوع به‌آسانی می‌تواند به افراد سودجو در شناسایی محل زندگی، بازی و مدرسه کودک کمک کند، می‌گوید: «مطالبی که دارای اطلاعاتی مانند برچسب نشانه‌های مکان‌های دیدنی هستند به غریبه‌ها و همچنین متجاوزان شناخته‌شده، این امکان را می‌دهد تا کودک و سایر اعضای خانواده را مکان‌یابی کنند. این موضوع بسیار خطرناک است، معمولا بلاگرها و اینفلوئنسرها، روزانه پست و استوری‌های متعددی از روزمرگی‌شان منتشر می‌کنند. بخشی از این اطلاعات مربوط به فرزندشان است. برای مثال بلاگر روزمرگی، در استوری اش اعلام می‌کند که قرار است کودک را به مهدکودک برساند. یا اینکه فرزندش را در کلاس موسیقی ثبت‌نام کند، ارائه اطلاعات هرچند ناقص در رابطه با برنامه‌های زندگی، می‌تواند والدین را در دام خطرات احتمالی بیندازد. فرض کنید شما فرزندتان را به کلاس آموزشی می‌رسانید و فردی در این بازه عامل تهدید امنیت کودک می‌شود. بنابراین به‌هیچ‌وجه نباید اطلاعات کودک را در فضای مجازی در قالب روزمرگی منتشر کرد. افشای این اطلاعات می‌تواند امنیت کودک را در اینترنت و حتی فضای حقیقی، با چالش روبه رو کند.»
این پژوهشگر حوزه کودکان در ادامه تصریح می‌کند: «قضاوت کردن و نظر دادن در فضای مجازی بسیار معمول است. حتی این نظرات در محافل و دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه نیز مرور می‌شوند. کودکان قطعا نظراتی در رابطه با لاغر بودن، چاق بودن، رنگ پوست، بامزه بودن یا نبودن و… می‌شنوند. درک اینکه نظرات منفی چطور باعث سرخوردگی و کم‌شدن اعتمادبه‌نفس کودک می‌شوند، چندان سخت نیست. اما مسئله اساسی این است که حتی نظرات مثبت نیز می‌توانند تأثیر منفی روی کودک بگذارد! از تأثیرات نظرات دیگران، می‌توان به اهمیت بیش‌ازاندازه به‌ظاهر اشاره کرد. اینکه کودک دائما ازطرف دیگران یا والدینش مورد تحسین و تشویق واقع شود، باعث توجه بیش‌ازاندازه او به ظواهر زندگی می‌شود. همچنین تایید بیش‌ازحد کودک در فضای مجازی، باعث می‌شود که احساس خودپسندی و غرور پیدا کند. درواقع، چه نظرات افراد منفی باشد و چه مثبت، درهرصورت این موضوع باعث می‌شود که باور کودک درنتیجه قضاوت و نظر دیگران، نسبت به خودش تغییر کند.»
چه باید کرد؟
اگر تصاویر و اطلاعات فرزند خود را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاریم، چه‌کارهایی باید انجام دهیم؟ این پژوهشگر مسائل کودکان به این پرسش این‌گونه پاسخ می‌دهد: «قابل‌درک است اگر بخواهید در مورد خانواده‌تان در شبکه‌های اجتماعی تصاویر یا داستان‌هایی به اشتراک بگذارید. اگر همچنان تصمیم دارید مطالبی به اشتراک بگذارید، سعی کنید از کودکتان بپرسید که با چه چیزی راحت است و برخی اقدامات احتیاطی را در نظر بگیرید. به تنظیمات حریم خصوصی در صفحات شبکه‌های اجتماعی خود بسیار توجه کنید، تصاویر خود را با دقت انتخاب و عکسی را که می‌خواهید به‌صورت عمومی منتشر کنید مات کرده یا روی چهره کودک استیکر بگذارید، از دوستان و خانواده بخواهید از ارسال عکس یا فیلم فرزندتان به دیگران خودداری و کودک خود را در تصمیم‌گیری برای به اشتراک گذاشتن تصاویرش با دیگران آگاه کنید. این مکالمات می‌تواند در آینده برای آماده‌سازی کودک برای زندگی در عصر دیجیتال مفید باشد.»
