نارسایی کلیه (Renal Failure)، که به آن بیماری کلیوی نیز گفته می‌شود، یک اختلال جدی در عملکرد کلیه‌ها است که به دلایل مختلف ممکن است رخ دهد. کلیه‌ها نقش مهمی در حفظ تعادل مایعات، الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد از بدن دارند. اختلال در عملکرد این اندام‌ها می‌تواند منجر به مشکلات جدی و تهدیدکننده حیات شود. در این مقاله، به بررسی کامل علل، علائم، تشخیص و درمان نارسایی کلیه می‌پردازیم.
کلیه‌ها و نقش آن‌ها در بدن
کلیه‌ها دو عضو لوبیایی شکل هستند که در قسمت پشت حفره شکمی قرار دارند. این اندام‌ها وظایف حیاتی زیر را بر عهده دارند:
فیلتراسیون خون: حذف مواد زائد و سموم مانند اوره و کراتینین.
تنظیم مایعات بدن: حفظ تعادل آب و الکترولیت‌ها مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم.
تنظیم فشار خون: از طریق تولید هورمون رنین.
تولید اریتروپویتین: هورمونی که برای تولید گلبول‌های قرمز خون ضروری است.
تنظیم اسیدیته خون: از طریق دفع یا جذب یون‌های هیدروژن و بی‌کربنات.
نارسایی کلیه زمانی رخ می‌دهد که این اندام‌ها قادر به انجام این وظایف حیاتی نباشند.
انواع نارسایی کلیه
نارسایی کلیه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury – AKI)
در این نوع، عملکرد کلیه‌ها به طور ناگهانی و در عرض چند ساعت یا روز مختل می‌شود. این وضعیت معمولاً قابل برگشت است، اما در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود.
نارسایی مزمن کلیه (Chronic Kidney Disease – CKD)
این نوع نارسایی به تدریج و در طول ماه‌ها یا سال‌ها ایجاد می‌شود و اغلب به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون بالا است. CKD معمولاً غیر قابل برگشت است و ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه داشته باشد.
علل نارسایی کلیه
علل نارسایی کلیه را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد:
علل پیش‌کلیوی (Pre-renal Causes)
این علل مرتبط با کاهش جریان خون به کلیه‌ها هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
کاهش حجم خون (مثلاً به دلیل خونریزی شدید یا دهیدراتاسیون)
شوک (مانند شوک سپتیک یا کاردیوژنیک)
کاهش فشار خون شدید
علل کلیوی (Renal Causes)
این علل شامل آسیب مستقیم به بافت کلیه‌ها هستند:
بیماری‌های گلومرولی (مانند گلومرولونفریت)
آسیب ناشی از سموم یا داروها (مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها)
عفونت‌های کلیوی شدید (مانند پیلونفریت)
علل پس‌کلیوی (Post-renal Causes)
این علل ناشی از انسداد در مسیر ادراری هستند که مانع دفع ادرار می‌شود:
سنگ‌های کلیه
تومورهای دستگاه ادراری
بزرگ شدن پروستات
علائم و نشانه‌ها
علائم نارسایی کلیه می‌توانند متنوع و بسته به شدت بیماری متفاوت باشند. برخی از علائم رایج عبارتند از:
- در مراحل اولیه:
- خستگی و ضعف عمومی
- کاهش اشتها
- تورم در پاها و دست‌ها (ادم)
- افزایش یا کاهش غیرطبیعی حجم ادرار
- در مراحل پیشرفته:
- تهوع و استفراغ
- خارش شدید پوست
- درد در ناحیه کمر یا شکم
- گیجی یا کاهش سطح هوشیاری
- تنگی نفس به دلیل تجمع مایعات در ریه‌ها
روش‌های تشخیص
تشخیص نارسایی کلیه شامل روش‌های زیر است:
آزمایش‌های خون:
اندازه‌گیری کراتینین و اوره خون برای ارزیابی عملکرد کلیه.
بررسی سطح الکترولیت‌ها مانند پتاسیم و سدیم.
آزمایش ادرار:
بررسی وجود پروتئین یا خون در ادرار.
اندازه‌گیری نسبت آلبومین به کراتینین.
تصویربرداری:
-
- سونوگرافی کلیه برای بررسی انسداد یا آسیب‌های ساختاری.
- سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی در موارد پیچیده‌تر.
بیوپسی کلیه:
-
- نمونه‌برداری از بافت کلیه برای بررسی آسیب‌های بافتی.
درمان نارسایی کلیه
درمان به نوع و شدت نارسایی کلیه بستگی دارد:
درمان نارسایی حاد کلیه (AKI):
حفظ مایعات و الکترولیت‌ها: تجویز مایعات و الکترولیت‌ها برای جبران کمبودها.
رفع علل زمینه‌ای: درمان عفونت‌ها، کنترل فشار خون یا برطرف کردن انسداد.
دیالیز موقت: در موارد شدید برای حذف سموم از خون.
درمان نارسایی مزمن کلیه (CKD):
کنترل عوامل زمینه‌ای: مدیریت دیابت، فشار خون بالا و کاهش پروتئین در رژیم غذایی.
-
- مصرف داروها:
- داروهای کنترل فشار خون (مهارکننده‌های ACE یا ARBها)
- داروهای کاهش سطح فسفر و پتاسیم خون
- دیالیز: روش جایگزین برای فیلتراسیون خون که شامل دو نوع است:
- دیالیز خونی (Hemodialysis)
- دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)
- پیوند کلیه: تنها راه درمان قطعی در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه پیشرفته.
- مصرف داروها:
پیشگیری
پیشگیری از نارسایی کلیه شامل تغییر سبک زندگی و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای است:
- حفظ فشار خون و قند خون در محدوده طبیعی.
- مصرف کافی آب برای جلوگیری از دهیدراتاسیون.
- اجتناب از مصرف بیش از حد داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی.
- معاینات دوره‌ای و بررسی عملکرد کلیه‌ها در افراد در معرض خطر.
پیامدهای نارسایی کلیه
نارسایی کلیه در صورت عدم درمان می‌تواند عوارض جدی داشته باشد:
- عوارض قلبی و عروقی: افزایش خطر سکته قلبی و نارسایی قلبی.
- اختلالات استخوانی: به دلیل کاهش سطح ویتامین D و کلسیم.
- آنمی: کاهش تولید گلبول‌های قرمز.
- عفونت‌های مکرر: به دلیل ضعف سیستم ایمنی.
نتیجه‌گیری
نارسایی کلیه یک وضعیت جدی است که نیازمند تشخیص و درمان به موقع است. درک علل، علائم و روش‌های درمانی این بیماری می‌تواند به پیشگیری از عوارض جدی کمک کند. با توجه به افزایش شیوع بیماری‌های مزمنی مانند دیابت و فشار خون، آگاهی عمومی و اقدامات پیشگیرانه نقش مهمی در کاهش بروز نارسایی کلیه دارند. اگرچه نارسایی کلیه پیشرفته ممکن است نیازمند درمان‌های پیچیده مانند دیالیز یا پیوند باشد، اما کنترل عوامل خطر می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
