قند خون (گلوکز) یکی از مهم‌ترین منابع انرژی برای بدن، به ویژه برای مغز، عضلات و سایر اندام‌ها است. در حالی که بسیاری از افراد بر روی خطرات قند خون بالا (هیپرگلیسمی) تمرکز دارند، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) نیز می‌تواند پیامدهای جدی و خطرناکی داشته باشد. در این مقاله، به بررسی قند خون پایین، علائم، علل، خطرات، روش‌های پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت.
قند خون پایین چیست؟
قند خون پایین یا هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون به کمتر از حد طبیعی کاهش پیدا کند. سطح قند خون طبیعی معمولاً بین 70 تا 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در حالت ناشتا است. اما اگر این مقدار به کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد، بدن دچار علائم هیپوگلیسمی می‌شود.
هیپوگلیسمی معمولاً در افرادی که دیابت دارند و از داروهای کاهش‌دهنده قند خون مانند انسولین یا داروهای خوراکی استفاده می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود. با این حال، افراد بدون دیابت نیز ممکن است در شرایط خاصی دچار افت قند خون شوند.
علائم قند خون پایین
هنگامی که سطح قند خون کاهش می‌یابد، بدن سعی می‌کند با ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین و گلوکاگون آن را جبران کند. علائم هیپوگلیسمی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
علائم اولیه (خفیف تا متوسط)
- لرزش بدن
- تعریق بیش از حد
- احساس گرسنگی شدید
- سردرد
- سرگیجه و ضعف
- تپش قلب
- اضطراب و عصبانیت
- رنگ‌پریدگی پوست
- خستگی ناگهانی
علائم شدید (خطرناک و تهدیدکننده زندگی)
- ضعف شدید
- عدم تعادل در حرکت و ناتوانی در راه رفتن
- سردرگمی و مشکلات در تمرکز
- مشکلات بینایی (تاری دید)
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن لب‌ها و زبان
- تشنج
- بیهوشی یا کما
نکته مهم: اگر هیپوگلیسمی درمان نشود، می‌تواند به آسیب مغزی دائمی و حتی مرگ منجر شود.
علل و عوامل خطرساز هیپوگلیسمی
هیپوگلیسمی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
دیابت و داروهای کاهش‌دهنده قند خون
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 که از انسولین یا داروهای خوراکی مانند سولفونیل اوره‌ها استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض افت قند خون قرار دارند.
مصرف ناکافی غذا یا حذف وعده‌های غذایی
اگر یک فرد دیابتی یا غیر دیابتی بعد از مصرف دارو، غذای کافی نخورد، ممکن است دچار افت شدید قند خون شود.
ورزش شدید و بدون تغذیه مناسب
فعالیت بدنی شدید، بدون مصرف کربوهیدرات کافی، می‌تواند ذخایر گلیکوژن را تخلیه کرده و منجر به افت قند خون شود.
مصرف الکل
الکل می‌تواند تولید گلوکز در کبد را کاهش داده و خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد، به‌ویژه اگر به‌تنهایی و بدون غذا مصرف شود.
بیماری‌های زمینه‌ای
برخی از بیماری‌ها مانند نارسایی کلیه، مشکلات کبدی، تومورهای تولیدکننده انسولین (انسولینوما)، کمبود هورمون‌های آدرنال و هیپوفیز می‌توانند منجر به کاهش قند خون شوند.
استرس و اضطراب شدید
استرس زیاد می‌تواند باعث افزایش مصرف گلوکز در بدن و کاهش سطح قند خون شود.
خطرات و عوارض قند خون پایین
افت قند خون اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود، از جمله:
آسیب مغزی و مشکلات شناختی
مغز برای عملکرد صحیح به گلوکز نیاز دارد. کمبود طولانی‌مدت قند خون می‌تواند به کاهش عملکرد شناختی، از دست دادن حافظه و حتی آسیب مغزی دائمی منجر شود.
مشکلات قلبی و عروقی
هیپوگلیسمی می‌تواند باعث تحریک بیش از حد سیستم عصبی و افزایش تپش قلب، آریتمی و در موارد شدید، ایست قلبی شود.
افزایش خطر تصادفات و آسیب‌های فیزیکی
کاهش تمرکز و گیجی ناشی از افت قند خون می‌تواند احتمال تصادفات رانندگی، سقوط و سایر آسیب‌های فیزیکی را افزایش دهد.
مرگ ناگهانی
در موارد شدید، هیپوگلیسمی درمان‌نشده می‌تواند منجر به تشنج، بیهوشی، کما و حتی مرگ شود.
بخش پنجم: چگونه از افت قند خون پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از هیپوگلیسمی، رعایت نکات زیر ضروری است:
رژیم غذایی متعادل و منظم
- مصرف منظم وعده‌های غذایی کوچک و مکرر
- استفاده از کربوهیدرات‌های پیچیده مانند غلات کامل و سبزیجات
- پرهیز از مصرف زیاد قندهای ساده مانند نوشیدنی‌های شیرین
پایش منظم قند خون
افراد دیابتی باید سطح قند خون خود را به طور مرتب بررسی کرده و از کاهش بیش از حد آن جلوگیری کنند.
مدیریت داروهای دیابت
در صورت استفاده از انسولین یا داروهای کاهش‌دهنده قند خون، باید مقدار و زمان مصرف آن‌ها مطابق با فعالیت‌های روزانه و وعده‌های غذایی تنظیم شود.
اجتناب از مصرف الکل با معده خالی
الکل می‌تواند اثر انسولین را افزایش داده و منجر به افت شدید قند خون شود.
تغذیه مناسب قبل و بعد از ورزش
قبل از ورزش، مصرف یک میان‌وعده مناسب می‌تواند از افت ناگهانی قند خون جلوگیری کند
درمان قند خون پایین
در صورت مشاهده علائم هیپوگلیسمی، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
مصرف سریع کربوهیدرات‌های ساده
- 15 گرم گلوکز سریع‌الاثر مانند یک قاشق غذاخوری شکر، عسل، آبمیوه یا 3-4 عدد قرص گلوکز
- پس از 15 دقیقه، مجدداً سطح قند خون را بررسی کنید و در صورت لزوم دوباره مصرف کنید.
مصرف یک میان‌وعده کامل
پس از برطرف شدن علائم، مصرف پروتئین و چربی‌های سالم مانند کره بادام‌زمینی یا آجیل توصیه می‌شود.
تزریق گلوکاگون (در موارد شدید)
اگر فرد دچار بیهوشی یا تشنج شود، باید فوراً تزریق گلوکاگون انجام شود و اورژانس تماس گرفته شود.
نتیجه‌گیری
اگرچه بیشتر مردم از خطرات قند خون بالا آگاه هستند، اما قند خون پایین نیز می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت باشد. علائم هیپوگلیسمی باید به‌سرعت تشخیص داده و درمان شوند، زیرا در غیر این صورت ممکن است منجر به آسیب‌های مغزی، مشکلات قلبی و حتی مرگ شود. کنترل منظم قند خون، رژیم غذایی مناسب، تنظیم داروها و آگاهی از علائم، بهترین راهکار برای پیشگیری از این مشکل است.
اگر دچار افت مکرر قند خون می‌شوید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
