آسپرین (Acetylsalicylic Acid) یکی از پرکاربردترین داروهای مسکن و ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) در جهان است که به دلیل اثرات تسکین‌دهنده درد، ضدالتهابی، ضدتب و ضدپلاکتی، به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو که برای اولین‌بار توسط شرکت بایر در اواخر قرن نوزدهم تولید شد، همچنان به عنوان یکی از پرمصرف‌ترین داروها در درمان سردرد، دردهای عضلانی، التهاب، تب و پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده می‌شود.
با این‌حال، مصرف نادرست یا زیاد از حد آسپرین می‌تواند منجر به عوارض جانبی جدی و حتی خطرات تهدیدکننده حیات شود. در این مقاله، به بررسی عوارض شایع و خطرات احتمالی مصرف نادرست یا بیش‌ازحد آسپرین خواهیم پرداخت و همچنین به نکات احتیاطی و توصیه‌های لازم برای استفاده ایمن از این دارو اشاره می‌کنیم.
مکانیسم عملکرد آسپرین و علل بروز عوارض جانبی
آسپرین با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX) که در تولید پروستاگلاندین‌ها (مواد شیمیایی عامل درد، التهاب و تب) نقش دارد، اثرات ضدالتهابی، ضددرد و ضدتب خود را اعمال می‌کند. همچنین، آسپرین با مهار تجمع پلاکتی، به‌عنوان یک داروی ضدپلاکتی در پیشگیری از سکته قلبی و مغزی به‌کار می‌رود.
اما همین مکانیسم، عامل اصلی بسیاری از عوارض جانبی آن است. مهار پروستاگلاندین‌ها علاوه بر کاهش التهاب، موجب کاهش ترشحات محافظ مخاط معده، اختلال در عملکرد کلیه و تأثیر بر سیستم انعقاد خون می‌شود که منجر به بروز عوارض گوارشی، خونریزی و مشکلات کلیوی می‌شود.
عوارض شایع مصرف آسپرین
عوارض گوارشی
- سوزش معده و سوءهاضمه: آسپرین با کاهش ترشحات محافظ مخاط معده، منجر به تحریک اسید معده و ایجاد سوزش و سوءهاضمه می‌شود.
- زخم معده و دوازدهه: استفاده طولانی‌مدت از آسپرین خطر بروز زخم‌های گوارشی را افزایش می‌دهد. این زخم‌ها ممکن است با درد شکمی، حالت تهوع، و استفراغ همراه باشند.
- خونریزی گوارشی: یکی از جدی‌ترین عوارض آسپرین، خونریزی گوارشی است که ممکن است با علائمی مانند استفراغ خونی، مدفوع تیره (ملنا) و افت فشار خون همراه باشد.
عوارض خونی
- اختلال در انعقاد خون: آسپرین با مهار تجمع پلاکتی، زمان خونریزی را افزایش می‌دهد که ممکن است منجر به کبودی‌های غیرعادی، خونریزی بینی (اپیستاکسی) و خونریزی لثه شود.
- خونریزی داخلی: در موارد نادر، مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالای آسپرین می‌تواند منجر به خونریزی داخلی، به‌ویژه در مغز یا دستگاه گوارش شود.
عوارض کلیوی
- اختلال در عملکرد کلیه: آسپرین با کاهش جریان خون کلیوی ممکن است منجر به اختلال در عملکرد کلیه، افزایش کراتینین و نارسایی کلیوی شود، به‌ویژه در افرادی که از قبل مشکلات کلیوی دارند.
- احتباس مایعات و افزایش فشار خون: آسپرین با تأثیر بر تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن، ممکن است باعث احتباس مایعات و افزایش فشار خون شود.
عوارض آلرژیک و تنفسی
- حساسیت و واکنش‌های آلرژیک: برخی افراد ممکن است به آسپرین حساسیت داشته باشند که با علائمی مانند کهیر، خارش، تورم لب‌ها و صورت، و شوک آنافیلاکسی همراه است.
- آسم ناشی از آسپرین: در برخی از بیماران مبتلا به آسم، آسپرین می‌تواند باعث تشدید علائم آسم، خس‌خس سینه و تنگی نفس شود.
عوارض سیستم عصبی
- سردرد و سرگیجه: به‌خصوص در مصرف دوزهای بالا، ممکن است سردرد، سرگیجه و تاری دید ایجاد شود.
- وزوز گوش (تینیتوس): یکی از علائم مسمومیت با آسپرین وزوز گوش است که می‌تواند همراه با سرگیجه و کاهش شنوایی باشد.
خطرات مصرف نادرست یا بیش از حد آسپرین
مسمومیت با آسپرین (سالسیلیسم)
مسمومیت با آسپرین یا سالسیلیسم معمولاً در اثر مصرف دوزهای بالای این دارو یا مصرف طولانی‌مدت آن رخ می‌دهد. علائم این مسمومیت شامل:
- تهوع و استفراغ
- وزوز گوش و کاهش شنوایی
- سرگیجه و سردرد شدید
- افزایش تنفس و قلیایی شدن خون
- گیجی، هذیان و تشنج
- در موارد شدید، کما و مرگ
سندرم ری (Reye’s Syndrome)
مصرف آسپرین در کودکان و نوجوانان مبتلا به عفونت‌های ویروسی (مانند آنفولانزا یا آبله‌مرغان) می‌تواند منجر به سندرم ری شود. این سندرم یک بیماری نادر اما جدی است که باعث آسیب به کبد و مغز شده و ممکن است منجر به کما و مرگ شود. به‌همین دلیل، مصرف آسپرین در کودکان زیر ۱۶ سال توصیه نمی‌شود.
تداخلات دارویی خطرناک
آسپرین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد و اثرات آنها را تشدید یا تضعیف کند. برخی از این تداخلات شامل:
- ضدانعقادها (مانند وارفارین): خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
- کورتیکواستروئیدها: خطر زخم معده و خونریزی گوارشی را افزایش می‌دهد.
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) دیگر: افزایش خطر عوارض گوارشی و کلیوی.
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): خطر خونریزی گوارشی را تشدید می‌کند.
موارد منع مصرف و احتیاط‌ها
- افراد مبتلا به زخم معده یا دوازدهه
- بیماران با سابقه خونریزی گوارشی یا مغزی
- افراد مبتلا به آسم حساس به آسپرین
- بیماران کلیوی یا کبدی
- کودکان و نوجوانان مبتلا به بیماری‌های ویروسی
- زنان باردار یا شیرده، مگر با تجویز پزشک
پیشگیری و مدیریت عوارض
- مصرف آسپرین با غذا یا شیر برای کاهش تحریک معده
- استفاده از پوشش‌های روده‌ای برای کاهش عوارض گوارشی
- مصرف کمترین دوز مؤثر در کوتاه‌ترین زمان ممکن
- مشورت با پزشک قبل از مصرف همزمان آسپرین با داروهای دیگر
- پیگیری و پایش منظم عملکرد کلیه و کبد در صورت مصرف طولانی‌مدت
نتیجه‌گیری
آسپرین علی‌رغم فواید گسترده‌ای که در تسکین درد، التهاب و پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارد، می‌تواند منجر به عوارض جانبی و خطرات جدی شود. مصرف نادرست یا زیاد از حد آن ممکن است باعث خونریزی‌های گوارشی، مسمومیت، مشکلات کلیوی و حتی مرگ شود. بنابراین، استفاده ایمن و آگاهانه از این دارو، همراه با مشورت پزشک، ضروری است.
