دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و شایع در سراسر جهان است که می‌تواند عوارض متعددی بر روی اعضای بدن ایجاد کند. از جمله بخش‌هایی که به شدت تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند، دست و پا هستند. دیابت می‌تواند با ایجاد نوروپاتی دیابتی، مشکلات عروقی و عفونت‌ها، عملکرد طبیعی دست و پا را مختل کند. در این مقاله، تأثیر دیابت بر سلامت دست و پا بررسی شده و راه‌های پیشگیری و درمان این عوارض توضیح داده می‌شود.
دیابت یک اختلال متابولیکی است که منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود. در صورتی که کنترل مناسبی بر این بیماری صورت نگیرد، می‌تواند عوارض جدی برای ارگان‌های مختلف بدن ایجاد کند. یکی از مشکلات عمده در بیماران دیابتی، تأثیر این بیماری بر سیستم عصبی، عروق خونی و بافت‌های اندام‌های انتهایی مانند دست و پا است. این عوارض نه تنها کیفیت زندگی بیماران را کاهش می‌دهد، بلکه در موارد شدید می‌تواند منجر به قطع عضو شود. در این مقاله، مکانیسم‌های تأثیر دیابت بر سلامت دست و پا و روش‌های مدیریت و پیشگیری از این عوارض بررسی می‌شود.
نوروپاتی دیابتی و تأثیر آن بر دست و پا
یکی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از دیابت، نوروپاتی دیابتی است. نوروپاتی دیابتی به آسیب اعصاب محیطی ناشی از افزایش قند خون گفته می‌شود که عمدتاً اندام‌های انتهایی مانند دست و پا را درگیر می‌کند. این مشکل به دلیل تخریب غلاف میلین و آسیب به رشته‌های عصبی رخ می‌دهد که در نتیجه آن، احساس درد، گزگز، بی‌حسی و کاهش حس در اندام‌ها ایجاد می‌شود.
علائم نوروپاتی دیابتی در دست و پا
علائم این عارضه به تدریج ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر است:
- بی‌حسی و کاهش حس لامسه (به خصوص در نوک انگشتان دست و پا)
- احساس سوزش یا درد (معمولاً شب‌ها شدت بیشتری دارد)
- ضعف عضلانی که ممکن است منجر به کاهش توانایی در انجام کارهای روزمره شود
- عدم تشخیص دما و درد که احتمال سوختگی یا زخم شدن بدون آگاهی فرد را افزایش می‌دهد
- اختلال در هماهنگی حرکات دست و پا
عوارض نوروپاتی دیابتی
- افزایش خطر زخم‌های دیابتی: به دلیل کاهش حس لامسه در پاها، بیماران ممکن است متوجه زخم‌ها یا آسیب‌های جزئی نشوند. این موضوع باعث می‌شود که زخم‌ها به موقع درمان نشوند و منجر به عفونت‌های شدید گردند.
- افزایش احتمال سقوط و شکستگی: ضعف عضلانی و کاهش حس تعادل، احتمال زمین خوردن را افزایش می‌دهد که می‌تواند به آسیب‌های شدیدتر منجر شود.
مشکلات عروقی ناشی از دیابت در دست و پا
دیابت تأثیر مخربی بر روی سیستم عروقی دارد و باعث تنگ شدن و سخت شدن رگ‌های خونی (آترواسکلروز) می‌شود. این موضوع باعث کاهش خون‌رسانی به اندام‌های انتهایی مانند دست و پا شده و مشکلات مختلفی ایجاد می‌کند.
بیماری شریانی محیطی (PAD) در بیماران دیابتی
بیماری شریانی محیطی به باریک شدن و انسداد عروق خونی در اندام‌های تحتانی گفته می‌شود که در بیماران دیابتی شیوع بیشتری دارد.
علائم PAD شامل:
- سردی دست و پا
- تغییر رنگ پوست (رنگ‌پریدگی یا کبودی)
- کاهش رشد مو در اندام‌ها
- زخم‌هایی که دیر التیام پیدا می‌کنند
تأثیر کاهش خون‌رسانی بر سلامت پاها
کاهش خون‌رسانی می‌تواند منجر به:
- ضعف در بهبود زخم‌ها و افزایش خطر عفونت
- ایجاد قانقاریا (مرگ بافتی) که در موارد شدید نیاز به قطع عضو دارد
- احساس درد هنگام راه رفتن به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی به عضلات
زخم‌های دیابتی و قطع عضو
علل ایجاد زخم‌های دیابتی در پا
زخم‌های دیابتی معمولاً در اثر آسیب‌های جزئی (مانند فشار کفش نامناسب، بریدگی‌های کوچک یا سوختگی) ایجاد می‌شوند. عواملی که باعث ایجاد این زخم‌ها می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- نوروپاتی (کاهش حس لامسه و ناتوانی در تشخیص زخم‌ها)
- کاهش خون‌رسانی (بهبود دیرهنگام زخم‌ها)
- عفونت‌های مکرر
قطع عضو در بیماران دیابتی
در صورت عدم درمان به‌موقع زخم‌های دیابتی، عفونت ممکن است پیشرفت کند و در نهایت بیمار نیاز به قطع عضو پیدا کند. حدود ۲۵٪ از بیماران دیابتی در طول زندگی خود دچار زخم‌های دیابتی می‌شوند که از این میان، درصد قابل توجهی نیاز به قطع عضو پیدا می‌کنند.
تأثیر دیابت بر سلامت دست
هرچند که عوارض دیابت بیشتر در پاها مشاهده می‌شود، اما دست‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. برخی از مشکلات رایج در بیماران دیابتی عبارتند از:
سندرم تونل کارپال
دیابت باعث ضخیم شدن بافت‌های اطراف اعصاب مچ دست می‌شود که منجر به فشار بر روی عصب میانی و ایجاد درد، گزگز و بی‌حسی در انگشتان می‌شود.
محدودیت حرکتی مفاصل دست
بیماران دیابتی بیشتر از سایر افراد به مشکلاتی مانند سفتی مفاصل، التهاب تاندون‌ها و کاهش انعطاف‌پذیری انگشتان مبتلا می‌شوند.
روش‌های پیشگیری و درمان عوارض دیابت بر دست و پا
کنترل قند خون
مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از عوارض دیابت، کنترل سطح قند خون است. این کار از طریق:
- رعایت رژیم غذایی سالم
- مصرف منظم داروهای تجویزشده
- ورزش منظم
مراقبت روزانه از پاها
- بررسی روزانه پاها برای تشخیص زخم‌ها و تغییرات رنگ پوست
- استفاده از کفش مناسب و پرهیز از پوشیدن کفش‌های تنگ
- شستن پاها با آب ولرم و خشک کردن کامل آن‌ها
درمان فیزیوتراپی و ورزش
تمرینات منظم می‌توانند به بهبود جریان خون و کاهش مشکلات عصبی کمک کنند.
درمان زخم‌های دیابتی
- استفاده از بانداژ مخصوص برای جلوگیری از عفونت
- مراجعه منظم به پزشک متخصص زخم
- استفاده از تکنیک‌های جدید مانند اکسیژن‌درمانی و درمان با لیزر
نتیجه‌گیری
دیابت تأثیر گسترده‌ای بر سلامت دست و پا دارد و در صورت عدم کنترل می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند نوروپاتی، زخم‌های دیابتی و حتی قطع عضو شود. با کنترل دقیق قند خون، مراقبت‌های پیشگیرانه و درمان‌های به‌موقع می‌توان از بسیاری از این عوارض جلوگیری کرد. آموزش بیماران در مورد مراقبت از دست و پا نقش مهمی در کاهش خطرات این بیماری دارد.
