بیماری‌های ویروسی از جمله عوامل مهمی هستند که می‌توانند بر سیستم شنوایی تأثیر بگذارند. برخی ویروس‌ها به طور مستقیم باعث آسیب به ساختارهای گوش داخلی و عصب شنوایی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر از طریق التهاب یا واکنش‌های ایمنی بدن منجر به کاهش شنوایی می‌گردند. این مقاله به بررسی انواع ویروس‌هایی که می‌توانند شنوایی را تحت تأثیر قرار دهند، مکانیسم‌های آسیب، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود می‌پردازد. همچنین، راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های شنوایی ناشی از عفونت‌های ویروسی بررسی خواهند شد.
شنوایی یکی از مهم‌ترین حواس انسان است که نقش بسزایی در برقراری ارتباط و کیفیت زندگی افراد دارد. بیماری‌های ویروسی از عوامل مهم کاهش شنوایی محسوب می‌شوند و می‌توانند به طرق مختلف گوش را تحت تأثیر قرار دهند. برخی از این بیماری‌ها مستقیماً سلول‌های گوش داخلی را تخریب کرده و برخی دیگر با ایجاد التهاب و کاهش اکسیژن‌رسانی به این ناحیه باعث اختلالات شنوایی می‌شوند.
در سال‌های اخیر، مطالعات بسیاری روی اثرات ویروس‌هایی نظیر سارس-کوو-۲ (ویروس عامل کووید-۱۹)، ویروس اوریون، سیتومگالوویروس، سرخک و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) بر روی سیستم شنوایی انجام شده است. این مقاله به بررسی این بیماری‌ها و نحوه اثرگذاری آن‌ها بر گوش و شنوایی می‌پردازد.
ویروس‌های مؤثر بر شنوایی و مکانیسم آسیب‌رسانی
ویروس اوریون و کاهش شنوایی ناگهانی
اوریون یک بیماری ویروسی مسری است که عمدتاً غدد بزاقی را درگیر می‌کند اما می‌تواند سیستم عصبی مرکزی و گوش داخلی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در برخی موارد، اوریون باعث کاهش شنوایی ناگهانی و دائمی می‌شود. این اختلال معمولاً یک‌طرفه بوده و در اثر آسیب به سلول‌های مویی گوش داخلی و یا عصب هشتم جمجمه‌ای (عصب شنوایی) رخ می‌دهد.
مکانیسم آسیب
- تخریب مستقیم سلول‌های مویی حلزون گوش
- التهاب و تورم در حلزون گوش و مجاری شنوایی
- انسداد عروق خونی گوش داخلی و کاهش اکسیژن‌رسانی
سیتومگالوویروس (CMV) و ناشنوایی مادرزادی
سیتومگالوویروس یکی از مهم‌ترین عوامل عفونت‌های مادرزادی است که می‌تواند منجر به ناشنوایی حسی-عصبی در نوزادان شود. ابتلای مادر به این ویروس در دوران بارداری می‌تواند باعث انتقال آن به جنین شود و رشد ساختارهای شنوایی را مختل کند.
مکانیسم آسیب
- عفونت مستقیم سلول‌های حلزون گوش
- تخریب نورون‌های عصب شنوایی
- التهاب مزمن و ایجاد آسیب‌های دائمی در گوش داخلی
ویروس سرخک و کاهش شنوایی دائمی
سرخک یکی از بیماری‌های ویروسی دوران کودکی است که در برخی موارد باعث التهاب گوش داخلی و کاهش شنوایی دائمی می‌شود. این ویروس می‌تواند مننژیت، آنسفالیت و التهاب عصب شنوایی ایجاد کند که در نتیجه آن فرد دچار کم‌شنوایی یا ناشنوایی می‌شود.
مکانیسم آسیب
- التهاب حلزون گوش و تخریب سلول‌های مویی
- التهاب مننژ و تأثیر بر عملکرد عصب شنوایی
- کاهش اکسیژن‌رسانی به ساختارهای گوش داخلی
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) و مشکلات شنوایی
بیماران مبتلا به HIV ممکن است به دلایل مختلفی دچار کاهش شنوایی شوند، از جمله عفونت‌های فرصت‌طلب، اثرات مستقیم ویروس بر گوش داخلی، و اثرات جانبی داروهای ضد HIV.
مکانیسم آسیب
- تخریب نورون‌های عصب شنوایی
- عفونت‌های ثانویه مانند عفونت‌های قارچی و ویروسی در گوش
- اثرات داروهای ضد رتروویروسی بر سلول‌های مویی حلزون
ویروس سارس-کوو-۲ (COVID-19) و اثرات آن بر شنوایی
ویروس کرونا (COVID-19) نیز در برخی بیماران باعث مشکلات شنوایی شده است. کاهش شنوایی ناگهانی، وزوز گوش و سرگیجه از علائمی هستند که در برخی از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ مشاهده شده‌اند.
مکانیسم آسیب
- التهاب و پاسخ ایمنی بیش از حد بدن که منجر به آسیب گوش داخلی می‌شود
- افزایش انعقاد خون و کاهش اکسیژن‌رسانی به گوش داخلی
- نفوذ مستقیم ویروس به سلول‌های عصب شنوایی
روش‌های تشخیص مشکلات شنوایی ناشی از ویروس‌ها
تشخیص مشکلات شنوایی ناشی از بیماری‌های ویروسی نیاز به ارزیابی دقیق دارد. روش‌های تشخیصی شامل:
آزمون شنوایی‌سنجی (Audiometry) – بررسی میزان و نوع کاهش شنوایی
آزمون‌های الکتروفیزیولوژیک (ABR, OAE) – بررسی عملکرد عصب شنوایی و حلزون
تصویربرداری مغزی (MRI, CT-Scan) – بررسی التهاب یا آسیب‌های ساختاری
آزمایش خون و PCR – بررسی وجود عفونت‌های ویروسی در بدن
درمان و راهکارهای مدیریت شنوایی آسیب‌دیده
دارودرمانی
- کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب گوش داخلی
- ضدویروس‌ها: مانند آسیکلوویر در موارد عفونت ویروسی خاص
- داروهای تقویت‌کننده جریان خون گوش داخلی
توانبخشی شنوایی
- سمعک: برای بیماران دچار کاهش شنوایی متوسط تا شدید
- ایمپلنت حلزونی: در موارد ناشنوایی شدید
- تمرینات شنوایی و گفتاردرمانی
روش‌های پیشگیری
- واکسیناسیون (سرخک، اوریون، سرخجه و آنفولانزا)
- رعایت بهداشت فردی و جلوگیری از انتقال ویروس‌ها
- مراقبت از زنان باردار در برابر عفونت‌های ویروسی
نتیجه‌گیری
بیماری‌های ویروسی می‌توانند اثرات جدی بر سیستم شنوایی داشته باشند و در برخی موارد منجر به ناشنوایی دائمی شوند. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند از پیشرفت آسیب جلوگیری کند. واکسیناسیون و رعایت بهداشت فردی نقش مهمی در پیشگیری از این نوع عفونت‌ها دارد. مطالعات بیشتری برای درک مکانیسم‌های دقیق آسیب‌رسانی ویروس‌ها به گوش و توسعه درمان‌های جدید مورد نیاز است.
