استامینوفن (Paracetamol)، یکی از پرکاربردترین داروهای مسکن و تب‌بر در جهان است که به‌طور گسترده‌ای بدون نسخه پزشک استفاده می‌شود. این دارو به دلیل دسترسی آسان، قیمت مناسب، و اثربخشی در کاهش درد و تب، در خانه‌های بسیاری از مردم یافت می‌شود. با این حال، اثرات بلندمدت استامینوفن بر سلامت قلب و عروق کمتر شناخته شده و در سال‌های اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است.
تا مدت‌ها تصور می‌شد که استامینوفن برخلاف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک، بر سیستم قلبی-عروقی اثر قابل توجهی ندارد. اما شواهد نوین نشان می‌دهد که مصرف مداوم یا دوزهای بالای استامینوفن ممکن است بر فشار خون، عملکرد عروق، و قلب تأثیر بگذارد.
در این مقاله به بررسی دقیق مکانیسم‌های اثر، شواهد علمی موجود، خطرات احتمالی، و راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های قلبی-عروقی مرتبط با استامینوفن پرداخته می‌شود.
آشنایی با استامینوفن و مکانیسم عملکرد
استامینوفن چیست؟
استامینوفن یا پاراستامول یک داروی ضد درد (Analgesic) و تب‌بر (Antipyretic) است که عمدتاً برای کاهش دردهای خفیف تا متوسط و کاهش تب استفاده می‌شود.
مکانیسم اثر استامینوفن
برخلاف NSAIDs، اثر ضدالتهابی قوی ندارد و به طور دقیق مکانیسم عمل آن کاملاً شناخته نشده است. برخی فرضیات درباره مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX) در سیستم عصبی مرکزی و تأثیر بر سیستم اندوکانابینوئید مطرح شده است.
تأثیر استامینوفن بر سلامت قلب و عروق
افزایش فشار خون (هایپرتانسیون)
مطالعات جدید نشان داده‌اند که استامینوفن ممکن است باعث افزایش فشار خون شود، به‌ویژه در افرادی که از قبل دچار فشار خون بالا هستند.
شواهد پژوهشی
مطالعه‌ای در سال 2022 نشان داد که مصرف مداوم 4 گرم استامینوفن روزانه به مدت دو هفته در بیماران مبتلا به فشار خون، باعث افزایش فشار خون سیستولیک به میزان 5 میلی‌متر جیوه شد.
مکانیسم‌های پیشنهادی
- احتباس سدیم و آب: استامینوفن ممکن است مانند NSAIDs، موجب احتباس مایعات شود.
- کاهش تولید اکسید نیتریک (NO): که منجر به انقباض عروق می‌شود.
افزایش خطر سکته مغزی و حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)
برخی مطالعات اپیدمیولوژیک، رابطه‌ای بین مصرف بلندمدت استامینوفن و افزایش خطر بیماری‌های ایسکمیک قلبی پیدا کرده‌اند.
مطالعات آماری
- مطالعه‌ای در مجله پزشکی نیوانگلند (NEJM) در سال 2011 نشان داد که مصرف مزمن استامینوفن ممکن است خطر حمله قلبی را در برخی گروه‌ها تا 20٪ افزایش دهد.
علل احتمالی
- افزایش فشار خون یکی از مکانیزم‌های کلیدی در افزایش ریسک سکته و حمله قلبی است.
- التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو ناشی از متابولیت‌های استامینوفن.
آسیب به عروق (دیس‌فانکشن آندوتلیال)
تعریف
آسیب به لایه داخلی رگ‌ها (آندوتلیوم) می‌تواند ابتدای روند تصلب شرایین (آترواسکلروز) باشد.
نقش استامینوفن
مطالعات جدید حیوانی نشان می‌دهد که مصرف دوزهای بالا از استامینوفن باعث آسیب به سلول‌های آندوتلیال و کاهش انعطاف‌پذیری رگ‌ها می‌شود.
گروه‌های پرخطر برای آسیب‌های قلبی-عروقی ناشی از استامینوفن
افراد دارای فشار خون بالا
افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی (مانند نارسایی قلبی یا بیماری عروق کرونر)
سالمندان
افرادی که داروهای ضد انعقاد یا داروهای قلبی مصرف می‌کنند
افرادی که سابقه سکته مغزی یا حمله قلبی دارند
دوز مصرف ایمن و توصیه‌های بالینی
حداکثر دوز مجاز
- دوز استاندارد بزرگسالان: 500-1000 میلی‌گرم هر 4 تا 6 ساعت
- حداکثر دوز روزانه: 4 گرم (4000 میلی‌گرم)
مدت زمان مصرف
مصرف بیش از چند روز متوالی باید تحت نظر پزشک انجام شود.
پرهیز از مصرف همزمان با داروهای دیگر دارای استامینوفن (مانند سرماخوردگی و آنفولانزا)
بررسی شواهد بالینی جدید (مطالعات مهم)
مطالعه معروف 2022 (نشریه Circulation)
در این مطالعه مشاهده شد که مصرف طولانی‌مدت استامینوفن با افزایش فشار خون سیستولیک در افراد مبتلا به پرفشاری خون مرتبط بود.
تحقیقات انجام شده در اروپا (2019)
مطالعات کوهورت در انگلستان و آلمان نشان داده است که مصرف استامینوفن بیش از 15 بار در ماه، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در مردان و زنان بالای 50 سال افزایش داده است.
توصیه‌های کاربردی برای بیماران و پزشکان
ارزیابی بیمار پیش از تجویز استامینوفن
- بررسی سابقه قلبی-عروقی
- بررسی فشار خون
- مشاوره درباره مقدار و طول دوره درمان
جایگزین‌های ایمن برای دردهای مزمن
- فیزیوتراپی
- داروهای موضعی مسکن
- طب مکمل (ماساژ، طب سوزنی)
- در برخی موارد داروهای غیرهورمونی مانند گاباپنتین یا دولوکستین تحت نظر پزشک
نتیجه‌گیری و خلاصه
استامینوفن با وجود ایمن بودن در دوزهای کوتاه‌مدت و مناسب، دارای اثرات منفی احتمالی بر سیستم قلبی-عروقی است، به‌ویژه در افرادی که زمینه بیماری‌های قلبی دارند یا از فشار خون بالا رنج می‌برند.
مصرف مداوم و دوزهای بالای استامینوفن می‌تواند فشار خون را افزایش دهد و خطر سکته یا بیماری قلبی را در افراد پرخطر بیشتر کند. بنابراین، مصرف آگاهانه، با تجویز پزشک، و رعایت دوز مجاز می‌تواند از بروز این مشکلات جلوگیری کند.
