پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها از اجزای اصلی خون هستند که نقش بسیار مهمی در فرآیند انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی دارند. افت پلاکت، که به آن ترومبوسیتوپنی نیز گفته می‌شود، به کاهش تعداد پلاکت‌های موجود در خون اشاره دارد و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و منجر به خونریزی‌های شدید و مشکلات دیگر شود. بنابراین، شناسایی علت کاهش پلاکت‌ها و درمان آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این مقاله، به بررسی علل افت پلاکت، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های مختلف این بیماری پرداخته خواهد شد.
ساختار و عملکرد پلاکت‌ها
پلاکت‌ها سلول‌های خون هستند که از مغز استخوان تولید می‌شوند. این سلول‌ها در حقیقت تکه‌های کوچک از سیتوپلاسم سلول‌های بزرگ‌تر به نام مگاکاریوسیت‌ها هستند. پلاکت‌ها در جریان خون در حالت غیر فعال قرار دارند و زمانی که یک آسیب به رگ‌های خونی وارد می‌شود، پلاکت‌ها به محل آسیب می‌روند، به هم چسبیده و لخته‌ای را برای جلوگیری از خونریزی تشکیل می‌دهند.
پلاکت‌ها همچنین برای ترمیم رگ‌های خونی آسیب دیده ضروری هستند. تعداد طبیعی پلاکت‌ها در خون بین 150,000 تا 450,000 پلاکت در هر میکرولیتر خون است. کاهش این تعداد، یعنی ترومبوسیتوپنی، می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
علل افت پلاکت‌ها
افت پلاکت‌ها می‌تواند به دلیل مشکلات مختلفی در بدن ایجاد شود. این مشکلات را می‌توان به دسته‌های مختلف تقسیم کرد:
الف) تولید ناکافی پلاکت‌ها
یکی از علل عمده افت پلاکت‌ها، کاهش تولید پلاکت‌ها توسط مغز استخوان است. این مشکل ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود:
نارسایی مغز استخوان: مشکلاتی مانند لوسمی، کم‌خونی آپلاستیک، و اختلالات مغز استخوان می‌توانند باعث کاهش تولید پلاکت‌ها شوند.
آسیب به مغز استخوان: بیماری‌های ویروسی مانند HIV، هپاتیت و آنفولانزا می‌توانند مغز استخوان را آسیب بزنند.
مصرف داروها: برخی داروها مانند شیمی‌درمانی، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و داروهای ضد تشنج می‌توانند تولید پلاکت‌ها را کاهش دهند.
ب) تخریب سریع پلاکت‌ها
در این حالت، پلاکت‌ها به طور سریع‌تری از بین می‌روند یا به دام می‌افتند:
اختلالات خودایمنی: در بیماری‌هایی مانند لوپوس و ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک (ITP)، سیستم ایمنی بدن به پلاکت‌ها حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند.
عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها مانند ویروس‌ها می‌توانند پلاکت‌ها را از بین ببرند.
داروها: بعضی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدانعقادی می‌توانند باعث تخریب پلاکت‌ها شوند.
ج) تجمع پلاکت‌ها در طحال
طحال می‌تواند به دلیل برخی بیماری‌ها، مانند سیروز کبدی یا برخی اختلالات خونی، باعث تجمع بیش از حد پلاکت‌ها و کاهش تعداد آنها در گردش خون شود.
د) خونریزی
خونریزی‌های شدید ناشی از جراحات، جراحی‌ها، یا بیماری‌های خاص می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند، زیرا پلاکت‌ها برای ترمیم آسیب‌های ناشی از خونریزی مصرف می‌شوند.
علائم افت پلاکت‌ها
افت پلاکت‌ها ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد، اما در برخی افراد، کاهش شدید تعداد پلاکت‌ها می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:
خونریزی‌های غیر معمول: خونریزی از لثه‌ها، بینی، یا زخم‌های کوچک.
آبی شدن پوست یا ایجاد کبودی: خونریزی‌های زیرپوستی که به صورت کبودی‌های بزرگ و نامنظم ظاهر می‌شوند.
خون در ادرار یا مدفوع: در صورتی که خونریزی در سیستم گوارشی یا ادراری وجود داشته باشد.
خونریزی شدید از زخم‌ها: به دلیل کاهش توانایی پلاکت‌ها برای ترمیم رگ‌های خونی آسیب‌دیده.
خستگی و ضعف عمومی: به علت کاهش اکسیژن‌رسانی و خونرسانی به بافت‌ها.
تب و علائم عفونت: در صورتی که افت پلاکت ناشی از یک عفونت باشد.
تشخیص افت پلاکت‌ها
تشخیص افت پلاکت‌ها معمولاً با استفاده از آزمایش‌های خون انجام می‌شود:
تعداد پلاکت در آزمایش خون: با شمارش پلاکت‌ها در یک میکرولیتر خون می‌توان تعداد آنها را ارزیابی کرد. اگر تعداد پلاکت‌ها کمتر از 150,000 در میکرولیتر باشد، فرد مبتلا به ترومبوسیتوپنی شناخته می‌شود.
آزمون‌های بیشتر: برای شناسایی علت دقیق افت پلاکت‌ها، آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش‌های عملکرد کبد و کلیه، بررسی مغز استخوان، و آزمایش‌های خودایمنی ممکن است انجام شوند.
درمان افت پلاکت‌ها
درمان ترومبوسیتوپنی بستگی به علت ایجاد آن دارد. روش‌های درمانی مختلفی برای رفع این مشکل وجود دارد:
الف) درمان‌های دارویی
کورتیکواستروئیدها: در صورت وجود اختلالات خودایمنی مانند ITP، داروهای کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزون می‌توانند به کاهش التهاب و تحریک تولید پلاکت‌ها کمک کنند.
آیمونوگلوبولین‌های داخل وریدی (IVIG): در برخی موارد، به‌ویژه در ITP، از این درمان برای افزایش تعداد پلاکت‌ها استفاده می‌شود.
داروهای شیمی‌درمانی: اگر افت پلاکت‌ها به دلیل سرطان یا درمان‌های شیمی‌درمانی باشد، درمان‌های خاص برای کنترل سرطان یا کاهش اثرات شیمی‌درمانی ممکن است لازم باشد.
ب) درمان‌های جراحی
در مواردی که درمان‌های دارویی موثر نباشند، جراحی می‌تواند گزینه‌ای برای درمان باشد:
برداشتن طحال (اسپلنکتومی): در صورتی که تجمع پلاکت‌ها در طحال علت افت پلاکت‌ها باشد، ممکن است برداشتن طحال به عنوان یک درمان مطرح شود.
پیوند مغز استخوان: در صورتی که تولید پلاکت‌ها در مغز استخوان به دلیل بیماری‌های خاص مختل شود، پیوند مغز استخوان می‌تواند راه‌حلی برای درمان باشد.
ج) درمان‌های حمایتی
انتقال پلاکت‌ها: در موارد شدید ترومبوسیتوپنی، ممکن است نیاز به انتقال پلاکت‌ها به بیمار باشد تا خونریزی‌ها کنترل شوند.
مراقبت‌های حمایتی: برای کنترل خونریزی‌ها و پیشگیری از عوارض، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه باشد.
پیشگیری از افت پلاکت‌ها
در حالی که برخی از علل افت پلاکت‌ها غیرقابل پیشگیری هستند، برخی اقدامات می‌توانند خطر بروز این وضعیت را کاهش دهند:
رعایت بهداشت فردی: پیشگیری از عفونت‌ها با رعایت بهداشت فردی و واکسیناسیون.
مصرف داروها با دقت: جلوگیری از مصرف داروهایی که می‌توانند به کاهش پلاکت‌ها منجر شوند، مانند داروهای ضدانعقادی.
کنترل بیماری‌های مزمن: در صورت وجود بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، یا بیماری‌های خودایمنی، کنترل این بیماری‌ها می‌تواند خطر بروز افت پلاکت‌ها را کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
افت پلاکت‌ها یک مشکل پزشکی جدی است که می‌تواند به دلیل علل مختلفی مانند اختلالات خودایمنی، عفونت‌ها، یا آسیب به مغز استخوان رخ دهد. درمان آن بستگی به علت بیماری دارد و می‌تواند شامل داروهای خاص، جراحی، یا درمان‌های حمایتی باشد. شناسایی علت دقیق و شروع درمان به موقع از اهمیت بالایی برخوردار است تا از عوارض جدی مانند خونریزی‌های شدید جلوگیری شود.
