آسپیرین یکی از پرمصرف‌ترین داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) است که علاوه بر خواص ضد درد و ضد التهاب، در جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی (ترومبوز) نیز نقش مهمی دارد. این دارو با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX) و کاهش تولید ترومبوکسان A2، از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری کرده و خطر بروز بیماری‌های قلبی-عروقی مانند سکته قلبی و مغزی را کاهش می‌دهد. این مقاله به بررسی مکانیزم اثر آسپیرین در جلوگیری از ترومبوز، دوزهای توصیه‌شده، موارد مصرف و احتیاط‌های لازم برای بیماران مختلف می‌پردازد.
لخته‌های خونی زمانی ایجاد می‌شوند که پلاکت‌های خون به‌صورت غیرعادی تجمع یافته و انسداد در عروق ایجاد کنند. این فرآیند می‌تواند منجر به سکته قلبی، سکته مغزی یا آمبولی ریه شود. یکی از داروهای مهم در پیشگیری از این عارضه، آسپیرین است که از طریق کاهش چسبندگی پلاکت‌ها مانع تشکیل لخته می‌شود. این مقاله به بررسی علمی این اثرات و کاربردهای بالینی آسپیرین در بیماران در معرض خطر می‌پردازد.
مکانیسم اثر آسپیرین در جلوگیری از لخته‌های خونی
مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX)
آسپیرین از طریق غیرفعال‌سازی آنزیم سیکلواکسیژناز (COX-1 و COX-2) مانع تولید پروستاگلاندین‌ها و ترومبوکسان A2 می‌شود. ترومبوکسان A2 یک ماده شیمیایی است که پلاکت‌ها را برای تجمع و تشکیل لخته تحریک می‌کند. با مهار این ماده، احتمال چسبیدن پلاکت‌ها به دیواره عروق و تشکیل لخته کاهش می‌یابد.
تأثیر بر پلاکت‌ها و پیشگیری از ترومبوز
پلاکت‌ها نقش مهمی در هموستاز دارند، اما تجمع بیش‌ازحد آن‌ها می‌تواند باعث انسداد عروق شود. آسپیرین با اثر غیرقابل‌برگشت روی پلاکت‌ها باعث می‌شود تا پلاکت‌های جدیدی که در طول ۷ تا ۱۰ روز تولید می‌شوند، فاقد فعالیت ترومبوکسان A2 باشند و در نتیجه از تشکیل لخته جلوگیری شود.
تأثیر آسپیرین بر التهاب و دیواره عروق
علاوه بر مهار پلاکتی، آسپیرین دارای اثرات ضدالتهابی است که می‌تواند از تنگی و آسیب عروقی جلوگیری کند. التهاب مزمن می‌تواند یکی از دلایل ایجاد تصلب شرایین (آترواسکلروز) باشد که آسپیرین تا حدی آن را کاهش می‌دهد.
دوزهای توصیه‌شده برای پیشگیری از لخته‌های خونی
دوز مصرفی آسپیرین برای پیشگیری از ترومبوز بستگی به شرایط بیمار دارد:
پیشگیری اولیه از بیماری‌های قلبی و عروقی – در بیمارانی که ریسک بالایی دارند، دوز ۷۵-۱۰۰ میلی‌گرم در روز توصیه می‌شود.
پیشگیری ثانویه پس از سکته قلبی یا مغزی – معمولاً دوز ۷۵ تا ۱۶۰ میلی‌گرم روزانه تجویز می‌شود.
بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی که نمی‌توانند وارفارین یا دیگر داروهای ضدانعقاد را مصرف کنند – دوز ۷۵-۳۲۵ میلی‌گرم در روز توصیه می‌شود.
بیماران دارای استنت قلبی – مصرف روزانه ۷۵-۱۰۰ میلی‌گرم همراه با دیگر داروهای ضدانعقادی مانند کلوپیدوگرل پیشنهاد می‌شود.
کاربردهای بالینی آسپیرین در پیشگیری از لخته‌های خونی
پیشگیری از سکته قلبی و مغزی
در بیماران با سابقه بیماری‌های قلبی-عروقی، آسپیرین به‌عنوان درمانی موثر برای کاهش خطر سکته مجدد توصیه می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف روزانه آسپیرین می‌تواند احتمال وقوع سکته مغزی را تا ۲۵ درصد کاهش دهد.
پیشگیری از آمبولی ریوی و ترومبوز وریدی عمقی (DVT)
بیمارانی که به‌دلیل جراحی‌های طولانی یا بی‌حرکتی دچار افزایش خطر ترومبوز وریدی می‌شوند، از دوز پایین آسپیرین برای کاهش خطر تشکیل لخته بهره می‌برند.
نقش آسپیرین در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی
فیبریلاسیون دهلیزی یکی از عوامل خطر برای سکته مغزی است. در بیمارانی که قادر به مصرف داروهای ضدانعقادی مانند وارفارین یا ریواروکسابان نیستند، آسپیرین به‌عنوان جایگزینی برای کاهش خطر سکته مغزی توصیه می‌شود.
عوارض جانبی و احتیاط‌های مصرف آسپیرین
با وجود فواید زیاد آسپیرین در پیشگیری از ترومبوز، مصرف آن می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
خونریزی گوارشی
یکی از مهم‌ترین عوارض آسپیرین، ایجاد زخم و خونریزی معده و دوازدهه است. برای کاهش این عارضه، مصرف آسپیرین همراه با غذا یا استفاده از داروهای محافظت‌کننده معده (مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون مثل امپرازول) توصیه می‌شود.
افزایش خطر خونریزی مغزی
در بیمارانی که دارای فشار خون کنترل‌نشده هستند، مصرف آسپیرین می‌تواند خطر خونریزی مغزی را افزایش دهد.
آلرژی و واکنش‌های حساسیتی
برخی افراد به آسپیرین حساسیت دارند که می‌تواند باعث مشکلات تنفسی (مانند آسم ناشی از آسپیرین) یا واکنش‌های آلرژیک شدید شود.
تداخلات دارویی آسپیرین
آسپیرین می‌تواند با برخی از داروها تداخل داشته باشد که ممکن است باعث افزایش یا کاهش اثرات دارویی شود. مهم‌ترین تداخلات شامل موارد زیر هستند:
وارفارین و دیگر داروهای ضدانعقاد – مصرف هم‌زمان می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن – می‌توانند اثرات ضدپلاکتی آسپیرین را کاهش دهند.
داروهای کورتیکواستروئیدی – مصرف هم‌زمان خطر خونریزی گوارشی را افزایش می‌دهد.
داروهای کاهنده فشار خون – برخی از داروهای ضد فشار خون ممکن است اثر آسپیرین را تغییر دهند.
نتیجه‌گیری
آسپیرین یک داروی مؤثر در پیشگیری از تشکیل لخته‌های خونی و کاهش خطر سکته‌های قلبی و مغزی است. با این حال، مصرف آن باید با توجه به شرایط پزشکی بیمار و تحت نظر پزشک باشد تا از عوارض احتمالی مانند خونریزی گوارشی جلوگیری شود. تحقیقات نشان داده‌اند که در بسیاری از بیماران، مصرف روزانه دوز کم آسپیرین می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی خطر بروز حوادث قلبی-عروقی را کاهش دهد. با در نظر گرفتن مزایا و معایب این دارو، انتخاب دقیق بیماران مناسب برای مصرف آسپیرین، نقشی کلیدی در مدیریت بهینه بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.
