آسپیرین (Aspirin) یکی از رایج‌ترین داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) است که برای کاهش درد، تب، التهاب و پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده می‌شود. با وجود فواید بی‌شمار، مصرف آن می‌تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد که از مشکلات گوارشی و خونریزی گرفته تا واکنش‌های آلرژیک و اثرات جدی بر کلیه‌ها و کبد متغیر است. در این مقاله، به بررسی عوارض جانبی آسپیرین، مکانیسم‌های ایجاد این عوارض و ملاحظات ایمنی در مصرف آن پرداخته می‌شود.
آسپیرین، که به نام استیل‌سالیسیلیک اسید (ASA) نیز شناخته می‌شود، از قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفته و هنوز یکی از پرمصرف‌ترین داروهای مسکن و ضدالتهابی در سراسر جهان است. با این حال، اثرات جانبی این دارو، به‌ویژه در مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالا، می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
عوارض جانبی شایع آسپیرین
عوارض گوارشی
یکی از مهم‌ترین عوارض جانبی آسپیرین تأثیر آن بر دستگاه گوارش است. این دارو با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX-1)، تولید مخاط محافظ معده را کاهش داده و باعث آسیب به دیواره معده و روده می‌شود. عوارض شایع شامل موارد زیر است:
-
سوزش سر دل و رفلاکس معده
-
زخم معده و دوازدهه
-
خونریزی گوارشی (در موارد شدید)
-
تهوع و استفراغ
خونریزی و مشکلات انعقادی
آسپیرین به دلیل مهار تجمع پلاکتی، توانایی لخته شدن خون را کاهش می‌دهد. در حالی که این ویژگی در پیشگیری از سکته‌های قلبی و مغزی مفید است، ممکن است باعث عوارض زیر شود:
-
کبودی آسان و خونریزی‌های زیرپوستی
-
خونریزی بینی
-
خونریزی لثه‌ها
-
افزایش خطر خونریزی مغزی، به‌ویژه در افراد سالمند
واکنش‌های آلرژیک
برخی افراد به آسپیرین حساسیت دارند که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شدید شود:
-
راش پوستی و کهیر
-
تنگی نفس و آسم ناشی از آسپیرین (AERD – Aspirin-Exacerbated Respiratory Disease)
-
شوک آنافیلاکسی (در موارد نادر، اما خطرناک)
مشکلات کلیوی
مصرف طولانی‌مدت آسپیرین ممکن است به کلیه‌ها آسیب برساند:
-
کاهش عملکرد کلیه و نارسایی کلیوی
-
احتباس مایعات و افزایش فشار خون
-
افزایش سطح کراتینین و اوره در خون
مشکلات کبدی
آسپیرین در برخی موارد نادر ممکن است باعث آسیب‌های کبدی شود، از جمله:
-
افزایش آنزیم‌های کبدی (ALT و AST)
-
هپاتیت دارویی و آسیب سلول‌های کبدی
عوارض نادر اما جدی آسپیرین
سندرم ری (Reye’s Syndrome)
مصرف آسپیرین در کودکان و نوجوانان مبتلا به عفونت‌های ویروسی (مانند آنفولانزا یا آبله‌مرغان) ممکن است منجر به سندرم ری شود، یک بیماری نادر اما کشنده که بر مغز و کبد تأثیر می‌گذارد. علائم شامل موارد زیر است:
-
استفراغ شدید و مداوم
-
تغییرات ذهنی و خواب‌آلودگی شدید
-
کما و نارسایی کبدی
افزایش خطر سکته هموراژیک
افرادی که آسپیرین را برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی مصرف می‌کنند، در برخی موارد ممکن است دچار خونریزی مغزی شوند که می‌تواند منجر به سکته هموراژیک شود.
کاهش شنوایی و وزوز گوش (Tinnitus)
مصرف دوزهای بالای آسپیرین می‌تواند باعث آسیب به گوش داخلی شده و علائم زیر را ایجاد کند:
-
وزوز گوش (Tinnitus)
-
کاهش شنوایی موقت یا دائمی
افراد در معرض خطر بالای عوارض جانبی
برخی افراد بیشتر از سایرین مستعد تجربه عوارض جانبی آسپیرین هستند:
✅ سالمندان: به دلیل کاهش عملکرد کلیه و افزایش حساسیت به خونریزی
✅ افراد دارای سابقه زخم معده: خطر خونریزی گوارشی بیشتر است
✅ افراد با اختلالات خونریزی: مانند هموفیلی یا بیماری فون‌ویلبراند
✅ بیماران کلیوی یا کبدی: افزایش خطر آسیب به این اندام‌ها
✅ افراد مبتلا به آسم: احتمال بدتر شدن علائم آسم ناشی از آسپیرین
نحوه کاهش عوارض جانبی آسپیرین
برای به حداقل رساندن عوارض جانبی، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
✔ مصرف آسپیرین همراه با غذا برای کاهش تحریک معده
✔ استفاده از داروهای محافظ معده مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (مثل امپرازول) در صورت نیاز
✔ پرهیز از مصرف همزمان با سایر داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارین)
✔ بررسی دوره‌ای آزمایش‌های خون و کلیه در افراد با مصرف طولانی‌مدت
✔ عدم مصرف آسپیرین در کودکان و نوجوانان برای پیشگیری از سندرم ری
نتیجه‌گیری
آسپیرین یک داروی ارزشمند با کاربردهای گسترده است، اما مصرف آن بدون آگاهی از عوارض جانبی می‌تواند خطرناک باشد. مهم‌ترین مشکلات ناشی از مصرف آسپیرین شامل خونریزی، آسیب به دستگاه گوارش، مشکلات کلیوی و واکنش‌های آلرژیک است. با رعایت احتیاط‌های لازم و مشورت با پزشک، می‌توان از مزایای این دارو بهره برد و از عوارض ناخواسته جلوگیری کرد.
