تهوع یکی از شکایات شایع در میان بزرگسالان است که می‌تواند ناشی از عوامل متعدد داخلی یا خارجی باشد. این احساس ناخوشایند که اغلب با تمایل به استفراغ همراه است، ممکن است موقتی و بی‌خطر باشد یا نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر. شناسایی دقیق علت تهوع برای درمان مؤثر آن اهمیت زیادی دارد. در این مقاله، به بررسی علل شایع تهوع در بزرگسالان می‌پردازیم و هرکدام از این عوامل را با جزئیات بیشتری تحلیل می‌کنیم.
دسته‌بندی کلی علل تهوع در بزرگسالان
علل تهوع را می‌توان به چند دسته‌ی کلی تقسیم کرد:
علل گوارشی
علل عصبی و روان‌شناختی
علل دارویی و سمی
علل هورمونی و متابولیک
عوامل محیطی
عوامل قلبی و عروقی
سایر عوامل (مانند بیماری‌های عفونی، بارداری، میگرن و…)
بررسی علل گوارشی تهوع
ریفلاکس معده (GERD)
ریفلاکس معده، بازگشت اسید معده به مری است که می‌تواند باعث سوزش سردل، طعم تلخ در دهان و تهوع شود. این حالت معمولاً پس از خوردن غذاهای چرب، تند یا حجیم تشدید می‌شود.
زخم معده و دوازدهه
زخم‌های گوارشی، به‌ویژه در معده یا ابتدای روده باریک (دوازدهه)، ممکن است همراه با تهوع، سوزش معده، و درد شکم باشند. باکتری هلیکوباکتر پیلوری یکی از علل اصلی این زخم‌هاست.
التهاب معده (گاستریت)
التهاب مخاط معده که ممکن است به دلیل مصرف الکل، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا عفونت ایجاد شود. تهوع یکی از علائم اولیه آن است.
مسمومیت غذایی
یکی از شایع‌ترین علل تهوع در جامعه. مصرف غذای آلوده یا فاسد می‌تواند منجر به تهوع، استفراغ، اسهال و دل‌پیچه شود. گاه علائم ظرف چند ساعت از مصرف غذا ظاهر می‌شوند.
انسداد روده
انسداد مکانیکی در مسیر گوارشی می‌تواند منجر به تجمع غذا و مایعات و در نتیجه تهوع و استفراغ شود. این حالت اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
علل عصبی و روان‌شناختی
استرس و اضطراب
استرس شدید می‌تواند سیستم عصبی خودمختار را تحریک کرده و باعث تهوع شود. در برخی افراد، موقعیت‌های پرتنش (مثل امتحانات، مصاحبه کاری، یا صحبت در جمع) به تهوع منجر می‌شود.
میگرن
میگرن نه‌تنها با سردردهای ضربان‌دار همراه است، بلکه در بسیاری از موارد با تهوع و حساسیت به نور و صدا نیز بروز می‌کند. تهوع میگرنی ممکن است بدون استفراغ باقی بماند یا همراه با آن باشد.
ضربه به سر
آسیب‌های مغزی، مانند ضربه مغزی، می‌توانند مراکز تعادل و تهوع در مغز (مخصوصاً بصل‌النخاع) را تحت تأثیر قرار دهند و موجب تهوع شدید شوند.
تهوع ناشی از داروها و سموم
داروهای شیمی‌درمانی
بیماران مبتلا به سرطان که تحت درمان‌های شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، اغلب با تهوع روبه‌رو هستند. این داروها مستقیماً بر مراکز تهوع مغز تأثیر می‌گذارند.
آنتی‌بیوتیک‌ها و NSAIDها
مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند آموکسی‌سیلین یا کلاریترومایسین ممکن است باعث تحریک معده و تهوع شود. همچنین، داروهای مسکن مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک در دوزهای بالا می‌توانند باعث گاستریت و تهوع شوند.
مسمومیت با مواد شیمیایی
مصرف تصادفی یا عمدی مواد شوینده، سموم، الکل صنعتی یا مواد مخدر می‌تواند منجر به تهوع شدید، سردرگمی و حتی مرگ شود.
علل هورمونی و متابولیک تهوع
بارداری
هرچند تهوع بارداری بیشتر در سه‌ماهه اول بروز می‌کند، اما می‌تواند در هر زمانی از بارداری دیده شود. این نوع تهوع بیشتر در صبح‌ها و به دلیل تغییرات هورمونی رخ می‌دهد.
دیابت و کتواسیدوز دیابتی
در بیماران دیابتی، زمانی که قند خون کنترل نشده و بدن وارد حالت کتواسیدوز می‌شود، تهوع، استفراغ، درد شکم و تنفس تند می‌توانند ظاهر شوند.
کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
بیماری‌های تیروئید می‌توانند با تهوع همراه باشند. پرکاری تیروئید معمولاً با تهوع، کاهش وزن، اضطراب و تپش قلب همراه است.
اختلالات کبدی یا کلیوی
تجمع مواد سمی در بدن به علت نارسایی کبد یا کلیه، می‌تواند باعث تهوع، بی‌حالی، تغییر رنگ پوست و ادرار تیره شود.
عوامل محیطی
حرکت (Motion Sickness)
در سفرهای دریایی، هوایی یا زمینی، به‌خصوص در افراد حساس، تحریک گوش داخلی و مغز می‌تواند باعث تهوع شود. این حالت معمولاً با سرگیجه همراه است.
گرمازدگی
در معرض آفتاب یا محیط‌های گرم قرار گرفتن برای مدت طولانی ممکن است منجر به کم‌آبی، افت فشار خون و در نهایت تهوع شود.
بوهای تند یا نامطبوع
در برخی افراد، به‌ویژه کسانی که سابقه میگرن یا بارداری دارند، بوهای تند (مانند عطرهای قوی، دود، مواد شیمیایی) می‌توانند محرک تهوع باشند.
علل قلبی، عفونی و سایر عوامل
سکته قلبی (به‌ویژه در زنان)
برخلاف مردان که معمولاً با درد قفسه سینه به پزشک مراجعه می‌کنند، زنان ممکن است تهوع، درد شکم، تعریق و تنگی نفس را تجربه کنند.
عفونت‌های ویروسی
ویروس‌هایی که دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مانند نوروویروس یا روتاویروس، باعث تهوع، استفراغ و اسهال می‌شوند. حتی برخی ویروس‌های تنفسی مانند آنفلوآنزا یا کووید-19 نیز ممکن است تهوع ایجاد کنند.
تهوع ناشی از گرسنگی یا افت قند خون
در برخی افراد، به‌ویژه بیماران دیابتی، افت ناگهانی قند خون می‌تواند به تهوع، تعریق و سرگیجه منجر شود.
ارزیابی و درمان تهوع در بزرگسالان
برای تشخیص دقیق علت تهوع در بزرگسالان، پزشک ممکن است مراحل زیر را طی کند:
-
گرفتن شرح‌حال دقیق (زمان شروع، ارتباط با غذا، دارو یا فعالیت)
-
معاینه فیزیکی شکم، قلب، سیستم عصبی
-
آزمایش خون، ادرار، تست عملکرد کبد، کلیه و تیروئید
-
در صورت نیاز، تصویربرداری مانند سونوگرافی، اندوسکوپی یا CT
روش‌های درمانی
بسته به علت زمینه‌ای، درمان متفاوت است:
-
استفاده از داروهای ضدتهوع (مانند متوکلوپرامید، اندانسترون)
-
درمان علت زمینه‌ای (مثل عفونت، زخم معده یا دیابت)
-
رژیم غذایی سبک و پرهیز از غذاهای چرب یا محرک
-
هیدراته نگه داشتن بدن
-
استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی ذهنی در تهوع ناشی از اضطراب
نتیجه‌گیری
تهوع در بزرگسالان می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال خفیف موقتی یا نشانه‌ای هشداردهنده از بیماری جدی باشد. با درک دقیق از علل مختلف تهوع و توجه به سایر علائم همراه، می‌توان به تشخیص درست و درمان مؤثر رسید. آگاهی از عوامل مختلف ایجاد تهوع می‌تواند کمک کند تا فرد سریع‌تر به پزشک مراجعه کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
