بارداری تجربه‌ای شگفت‌انگیز و البته پر از تغییرات در زندگی هر زن است. یکی از شایع‌ترین و در عین حال ناراحت‌کننده‌ترین علائم بارداری، تهوع و استفراغ است که معمولاً در سه‌ماهه اول بارداری رخ می‌دهد. این حالت که اغلب به آن «ویار بارداری» گفته می‌شود، ممکن است برای برخی زنان خفیف و قابل تحمل باشد، اما برای برخی دیگر شدید و ناتوان‌کننده خواهد بود.
در این مقاله، به بررسی جامع تهوع در دوران بارداری، علل، نشانه‌ها، درمان‌های دارویی و غیردارویی، و توصیه‌هایی برای مدیریت بهتر این وضعیت می‌پردازیم.
تعریف و شیوع تهوع بارداری
تهوع بارداری چیست؟
تهوع و استفراغ بارداری، حالتی است که اغلب در اوایل بارداری، به‌ویژه بین هفته‌های ۶ تا ۱۲ بارداری، بروز می‌کند. این حالت ممکن است در هر زمان از روز اتفاق بیفتد، اما در اکثر موارد، در ساعات اولیه صبح شایع‌تر است، از همین رو به آن “morning sickness” یا تهوع صبحگاهی نیز گفته می‌شود.
آمار و شیوع
-
بیش از ۷۰ درصد از زنان باردار درجاتی از تهوع را تجربه می‌کنند.
-
حدود ۵۰ درصد همراه با استفراغ نیز مواجه می‌شوند.
-
در حدود ۱ الی ۳ درصد از زنان، حالت بسیار شدیدتری به نام هیپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) بروز می‌کند که ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد.
علل تهوع در دوران بارداری
تهوع بارداری پدیده‌ای پیچیده است و عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند:
تغییرات هورمونی
افزایش سطح هورمون‌های بارداری مانند گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)، استروژن و پروژسترون از مهم‌ترین عوامل ایجاد تهوع هستند. hCG توسط جفت تولید شده و بیشترین سطح آن در هفته‌های اول بارداری دیده می‌شود که با زمان بروز تهوع هم‌زمانی دارد.
افزایش حساسیت بویایی
زنان باردار معمولاً نسبت به بوها بسیار حساس‌تر می‌شوند. این حساسیت می‌تواند باعث تهوع در مواجهه با رایحه‌های خاص مانند بوی غذا، عطر، سیگار و … شود.
تغییرات گوارشی
هورمون پروژسترون باعث شل شدن عضلات صاف دستگاه گوارش می‌شود. این اتفاق منجر به کند شدن تخلیه معده و افزایش احساس پری، نفخ و تهوع می‌شود.
عوامل روانی و استرس
اضطراب، نگرانی و تغییرات خلق‌وخو در دوران بارداری ممکن است تهوع را تشدید کنند.
سابقه خانوادگی و شخصی
زنانی که در بارداری قبلی یا در خانواده خود سابقه تهوع شدید داشته‌اند، بیشتر در معرض تهوع شدید بارداری قرار دارند.
نشانه‌ها و علائم
نشانه‌های شایع تهوع بارداری شامل موارد زیر هستند:
-
حالت تهوع مداوم یا گه‌گاه، به‌ویژه در صبح‌ها
-
استفراغ (در برخی موارد شدید)
-
کاهش اشتها
-
افزایش حساسیت به بو و مزه
-
احساس ضعف و خستگی
هیپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum)
در برخی زنان، تهوع به شدت پیشرفت کرده و موجب:
-
استفراغ مکرر (بیش از ۳-۴ بار در روز)
-
کاهش وزن شدید
-
دهیدراته شدن بدن (کم‌آبی)
-
کاهش فشار خون
-
نیاز به بستری در بیمارستان
می‌شود. این وضعیت نیاز به درمان پزشکی فوری دارد.
روش‌های تشخیص و ارزیابی
در بیشتر موارد، تهوع بارداری با بررسی شرح حال بیمار و علائم بالینی قابل تشخیص است. اما در صورت وجود تهوع شدید، ممکن است پزشک موارد زیر را بررسی کند:
-
آزمایش خون برای ارزیابی کم‌آبی و عدم تعادل الکترولیتی
-
بررسی سطح hCG و آنزیم‌های کبدی
-
سونوگرافی برای بررسی وجود دوقلوها یا بیماری‌های مرتبط با جفت مانند مول هیداتی‌فرم
درمان تهوع بارداری
درمان‌های غیردارویی (خانگی و تغذیه‌ای)
توصیه‌های تغذیه‌ای:
-
خوردن وعده‌های کوچک و مکرر (هر ۲-۳ ساعت)
-
اجتناب از معده خالی
-
استفاده از غذاهای خشک و سبک مثل نان تُست، کراکر، بیسکوییت ساده
-
اجتناب از غذاهای چرب، تند و سرخ‌شده
-
نوشیدن مایعات به‌تدریج بین وعده‌های غذایی (نه همراه غذا)
-
مصرف زنجبیل (در قالب چای یا قرص)
اصلاح سبک زندگی:
-
استراحت کافی و کاهش استرس
-
پرهیز از بوهای تحریک‌کننده
-
تهویه مناسب محیط زندگی
-
بلند شدن آرام از رختخواب (نه ناگهانی)
درمان‌های دارویی
در صورت شدت علائم، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
-
پیریدوکسین (ویتامین B6): یکی از مؤثرترین درمان‌های اولیه
-
دوکسی‌لامین: معمولاً همراه با B6 تجویز می‌شود
-
متوکلوپرامید و پرومتازین: ضدتهوع‌های رایج با تجویز پزشک
-
آندانسِترون (Ondansetron): در موارد شدید، اما بحث‌هایی در مورد ایمنی آن در سه‌ماهه اول بارداری وجود دارد
🔴 نکته مهم: هیچ دارویی نباید بدون تجویز پزشک در دوران بارداری مصرف شود.
طب مکمل و سنتی
استفاده از طب سنتی برای درمان تهوع بارداری:
-
زنجبیل: از موثرترین گیاهان ضد تهوع
-
دم‌نوش نعناع: آرام‌بخش معده
-
عطر لیمو یا پرتقال: جهت کاهش حساسیت به بو
-
طب فشاری (Acupressure): فشار بر روی نقطه “P6” (زیر مچ دست) می‌تواند به کاهش تهوع کمک کند
با این حال، حتماً پیش از استفاده از هر گیاه دارویی، با پزشک مشورت شود.
مدیریت هیپرامزیس گراویداروم
در موارد شدید که شامل کم‌آبی، کاهش وزن شدید یا بستری شدن است:
مداخلات درمانی شامل:
-
سرم‌تراپی (تزریق مایعات و الکترولیت‌ها)
-
تغذیه وریدی یا از طریق لوله بینی-معده‌ای
-
استراحت کامل
-
درمان روان‌شناختی در صورت نیاز
اثرات تهوع بارداری بر کیفیت زندگی
تهوع بارداری ممکن است باعث:
-
اختلال در خواب و تغذیه
-
کاهش تمرکز و عملکرد شغلی
-
نگرانی و افسردگی
-
فشار روانی روی روابط خانوادگی
شود. لذا حمایت روحی، همراهی همسر و اطرافیان و کمک گرفتن از پزشک و مشاور بسیار مهم است.
تهوع و جنسیت جنین – واقعیت یا افسانه؟
برخی معتقدند تهوع شدیدتر نشان‌دهنده جنین دختر است. برخی تحقیقات خفیف، ارتباط بین hCG بالاتر (که در جنین دختر معمولاً بالاتر است) و تهوع شدید را تأیید کرده‌اند، اما از لحاظ علمی این فرضیه هنوز قطعی نیست و قابل استناد پزشکی نیست.
پایان تهوع بارداری و چشم‌انداز آینده
در بیشتر زنان، تهوع تا هفته ۱۴ الی ۱۶ بارداری بهبود می‌یابد. تنها در درصد کمی از موارد ممکن است تهوع تا اواخر بارداری ادامه یابد.
نتیجه‌گیری
تهوع بارداری اگرچه طبیعی و شایع است، اما می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. آگاهی، مراقبت تغذیه‌ای و روانی، مراجعه به‌موقع به پزشک و رعایت توصیه‌های درمانی می‌توانند به مدیریت مؤثر این حالت کمک کنند. در نهایت، این ناراحتی موقتی بخشی از مسیر خلق یک زندگی جدید است.
