بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات خانگی

نگهداری از حیوانات خانگی طی سال‌های اخیر در سراسر جهان، از جمله ایران، رشد چشمگیری داشته است. سگ‌ها، گربه‌ها، پرندگان، خرگوش‌ها، همسترها، ایگواناها و حتی مارها به عنوان حیوانات خانگی مورد علاقه مردم به شمار می‌آیند. ارتباط نزدیک انسان با این حیوانات در کنار فواید روحی و روانی، خطراتی نیز به‌همراه دارد که نباید نادیده گرفته شود.

یکی از مهم‌ترین تهدیدها، انتقال بیماری‌ها از حیوان به انسان است که در اصطلاح علمی به آن زئونوز (Zoonosis) گفته می‌شود. این مقاله به معرفی مهم‌ترین بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات خانگی، نحوه انتقال، پیشگیری و مدیریت آن‌ها می‌پردازد.

 ماهیت و اهمیت بیماری‌های زئونوز

 تعریف بیماری زئونوز

بیماری‌های زئونوز، بیماری‌هایی هستند که بین حیوانات مهره‌دار و انسان منتقل می‌شوند. این بیماری‌ها ممکن است باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی یا حتی ناشی از سموم بیولوژیک باشند.

 اهمیت شناخت زئونوزها

• پیشگیری از اپیدمی‌ها و انتقال خانوادگی

• حفاظت از کودکان، سالمندان و بیماران با سیستم ایمنی ضعیف

• اهمیت در محیط‌های درمانی، دامپزشکی و خانگی

 بیماری‌های قابل انتقال از سگ‌ها

 هاری (Rabies)

یکی از مرگبارترین بیماری‌های زئونوز که از طریق گاز گرفتن سگ آلوده منتقل می‌شود. ویروس هاری مغز را هدف قرار داده و بدون درمان سریع، مرگ‌آور است.

 توکسوکاریا (Toxocariasis)

نوعی کرم انگلی که از طریق تماس با مدفوع سگ‌های آلوده منتقل می‌شود و می‌تواند باعث آسیب به چشم یا مغز شود.

 لیشمانیوز

از طریق نیش پشه خاکی که سگ ناقل آن است منتقل می‌شود و باعث زخم‌های پوستی و احشایی می‌شود.

 گال سگ (Scabies)

نوعی بیماری پوستی قارچی است که خارش شدید، التهاب و قرمزی پوست ایجاد می‌کند.

 بیماری‌های قابل انتقال از گربه‌ها

 بیماری خراش گربه (Cat Scratch Disease)

عامل آن باکتری Bartonella henselae است. از طریق خراش یا گاز گرفتن گربه منتقل شده و باعث تب، التهاب غدد لنفاوی و گاهی عفونت شدید می‌شود.

 توکسوپلاسموز

انگلی به نام Toxoplasma gondii عامل آن است. زنان باردار در معرض خطر جدی هستند؛ چون ممکن است باعث سقط جنین یا آسیب‌های جنینی شود.

 قارچ درماتوفیت (Ringworm)

نوعی قارچ پوستی مسری که از طریق تماس مستقیم با گربه آلوده منتقل شده و موجب لکه‌های پوستی قرمز و پوسته‌پوسته می‌شود.

 بیماری‌های قابل انتقال از پرندگان خانگی

 کلامیدیوز (Psittacosis یا تب طوطی)

باکتری Chlamydia psittaci عامل آن است و می‌تواند از پرندگان آلوده به انسان منتقل شده و موجب تب، سرفه، درد عضلانی و گاهی ذات‌الریه شود.

 سالمونلا

از طریق تماس با فضولات پرندگان یا خوردن غذای آلوده منتقل می‌شود و باعث تب، اسهال، استفراغ و کم‌آبی بدن می‌شود.

 بیماری‌های قابل انتقال از جوندگان (همستر، خرگوش، موش)

 لپتوسپیروز

از طریق تماس با ادرار جوندگان آلوده منتقل می‌شود. علائم آن شامل تب، سردرد، درد عضلات و گاهی آسیب به کلیه و کبد است.

 تب گزش موش

از طریق گزش جوندگان یا تماس با بزاق آن‌ها منتقل می‌شود. باکتری‌های Streptobacillus یا Spirillum عامل این بیماری هستند.

 تولارمی

بیماری نادر ولی خطرناکی است که از خرگوش‌های آلوده به انسان منتقل می‌شود و می‌تواند پوست، ریه و چشم را درگیر کند.

 بیماری‌های قابل انتقال از خزندگان (مار، لاک‌پشت، ایگوانا)

 سالمونلوز

سالمونلا یکی از شایع‌ترین باکتری‌هایی است که از خزندگان خانگی منتقل می‌شود، به ویژه در کودکان. علائم آن شامل اسهال، تب، درد شکم است.

 باکتری Aeromonas

این باکتری از طریق تماس با پوست خزندگان یا آب تانک منتقل می‌شود و باعث زخم‌های پوستی یا عفونت‌های گوارشی می‌شود.

گروه‌های در معرض خطر بیشتر

• کودکان زیر ۵ سال

• زنان باردار

• افراد مسن

• افراد دارای نقص ایمنی (HIV، دیابت، سرطان، مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی)

 راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های زئونوز

 بهداشت عمومی و فردی

• شست‌وشوی دست‌ها بعد از تماس با حیوان یا وسایل آن

• استفاده از دستکش هنگام نظافت محل حیوان

• تمیز نگه‌داشتن بستر، ظرف غذا، قفس یا آکواریوم

 مراقبت دامپزشکی

• واکسیناسیون منظم (به ویژه علیه هاری)

• درمان انگلی دوره‌ای

• چک‌آپ‌های دوره‌ای و معاینه دامپزشک

 کنترل رفتار حیوانات

• آموزش رفتار مناسب به حیوان

• جلوگیری از تماس با حیوانات ولگرد

• نظارت بر تماس کودکان با حیوانات خانگی

 ایمنی غذایی

• عدم مصرف شیر یا گوشت خام حیوانات خانگی

• جلوگیری از لیس زدن صورت یا دهان توسط حیوان

 درمان بیماری‌های مشترک

 درمان‌های آنتی‌بیوتیکی

بیشتر بیماری‌های زئونوز با آنتی‌بیوتیک قابل درمان هستند، ولی تشخیص سریع و شروع به‌موقع بسیار حیاتی است.

 درمان‌های ضد انگلی و ضد قارچی

در صورت آلودگی به توکسوپلاسموز یا قارچ‌های پوستی، داروهای خاصی برای انسان و حیوان مورد نیاز است.

 آیا باید از حیوانات خانگی ترسید؟ یا آن‌ها را درک کرد؟

نه، حیوانات خانگی در صورت رعایت اصول بهداشتی نه‌تنها خطرناک نیستند، بلکه نقش‌های مفیدی در سلامت روان، کاهش افسردگی و افزایش نشاط ایفا می‌کنند. ترس از حیوانات خانگی بی‌مورد است، اما آگاهی و آموزش ضروری است.

نتیجه‌گیری

حیوانات خانگی می‌توانند ناقلان خاموش بیماری‌ها باشند. اما با رعایت اصول بهداشتی، واکسیناسیون، معاینه‌های دوره‌ای، آموزش مناسب و دقت در مراقبت‌های روزانه، می‌توان با خیال راحت از حضور آن‌ها لذت برد. شناخت بیماری‌های زئونوز نه برای ایجاد وحشت، بلکه برای ارتقای آگاهی و حفظ سلامت خانواده است.