صرع یک اختلال عصبی پیچیده است که می‌تواند به دلایل متعددی از جمله عوامل ژنتیکی بروز یابد. در این مقاله، به بررسی جامع دلایل ژنتیکی صرع، انواع جهش‌های مرتبط، سندرم‌های صرعی ناشی از این جهش‌ها، روش‌های تشخیصی و درمان‌های مبتنی بر ژنتیک می‌پردازیم.
صرع یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی است که با تشنج‌های مکرر و غیرقابل پیش‌بینی مشخص می‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند در بروز صرع نقش داشته باشند، اما مطالعات نشان می‌دهند که در بسیاری از موارد، عوامل ژنتیکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل مطرح هستند. در این مقاله، به بررسی نقش ژنتیک در ایجاد صرع، انواع جهش‌های ژنتیکی مرتبط و تأثیر آن‌ها بر عملکرد سیستم عصبی می‌پردازیم.
نقش ژنتیک در صرع
وراثت و صرع
مطالعات نشان داده‌اند که در برخی از موارد، صرع می‌تواند به‌صورت خانوادگی منتقل شود. به‌عبارت دیگر، افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان مبتلا به صرع است، ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری داشته باشند. این موضوع نشان‌دهنده‌ی نقش ژنتیک در بروز صرع است. با این حال، باید توجه داشت که وراثت تنها یکی از عوامل مؤثر است و محیط و سایر عوامل نیز می‌توانند در بروز صرع نقش داشته باشند.
جهش‌های ژنتیکی و صرع
بیش از ۲۰۰ ژن مرتبط با صرع شناسایی شده‌اند که می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در بروز این بیماری نقش داشته باشند. برخی از این ژن‌ها عبارت‌اند از:
-
SCN1A: این ژن مسئول کدگذاری کانال‌های سدیمی در نورون‌ها است. جهش در این ژن می‌تواند منجر به سندرم Dravet شود که یک نوع صرع شدید کودکی است.
-
LGI1: جهش در این ژن با صرع لوب تمپورال جانبی اتوزومال غالب مرتبط است.
-
DEPDC5: این ژن با صرع‌های فوکال خانوادگی با فوکوس‌های متغیر مرتبط است.
-
KCNQ2: جهش در این ژن می‌تواند منجر به صرع نوزادی خوش‌خیم یا صرع‌های شدیدتر شود.
-
SLC2A1: این ژن مسئول کدگذاری ناقل گلوکز در مغز است و جهش در آن می‌تواند منجر به صرع شود.
مکانیسم‌های مولکولی در صرع‌های ژنتیکی
کانال‌های یونی
بسیاری از ژن‌های مرتبط با صرع، کدکننده‌ی کانال‌های یونی هستند که در انتقال سیگنال‌های الکتریکی در نورون‌ها نقش دارند. جهش در این ژن‌ها می‌تواند منجر به عملکرد نادرست کانال‌های یونی و در نتیجه، افزایش تحریک‌پذیری نورون‌ها و بروز تشنج شود.
مسیرهای سیگنالینگ
برخی از ژن‌ها مانند TSC1 و TSC2 که در سندرم توبروز اسکلروزیس نقش دارند، در مسیرهای سیگنالینگ سلولی دخیل هستند. جهش در این ژن‌ها می‌تواند منجر به رشد غیرطبیعی سلول‌ها و تشکیل تومورهای خوش‌خیم در مغز شود که می‌تواند باعث صرع گردد.
سندرم‌های صرعی مرتبط با جهش‌های ژنتیکی
سندرم Dravet
این سندرم یک نوع صرع شدید کودکی است که معمولاً در سال اول زندگی ظاهر می‌شود و با تب همراه است. جهش در ژن SCN1A عامل اصلی این سندرم شناخته شده است.
صرع نوزادی خوش‌خیم
این نوع صرع معمولاً در نوزادان سالم رخ می‌دهد و با جهش در ژن‌های KCNQ2 و KCNQ3 مرتبط است. تشنج‌ها معمولاً در چند ماه اول زندگی ظاهر می‌شوند و سپس بهبود می‌یابند.
صرع لوب تمپورال جانبی اتوزومال غالب
این نوع صرع با جهش در ژن LGI1 مرتبط است و معمولاً در دوران نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر می‌شود. تشنج‌ها معمولاً با توهمات شنیداری همراه هستند.
روش‌های تشخیصی
تست‌های ژنتیکی
با پیشرفت فناوری‌های ژنتیکی، امکان شناسایی جهش‌های مرتبط با صرع فراهم شده است. تست‌های ژنتیکی می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر نوع صرع و انتخاب درمان مناسب کمک کنند.
الکتروانسفالوگرافی (EEG)
این روش برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود و می‌تواند الگوهای غیرطبیعی مرتبط با صرع را نشان دهد.
تصویربرداری مغزی
تصویربرداری‌هایی مانند MRI می‌توانند ناهنجاری‌های ساختاری مغز را که ممکن است باعث صرع شوند، شناسایی کنند.
درمان‌های مبتنی بر ژنتیک
داروهای ضد تشنج
برخی داروها به‌طور خاص برای جهش‌های ژنتیکی خاصی طراحی شده‌اند. به‌عنوان مثال، در بیماران با جهش در ژن SLC2A1، رژیم غذایی کتوژنیک می‌تواند مؤثر باشد.
ژن‌درمانی
تحقیقات در زمینه ژن‌درمانی برای تصحیح جهش‌های ژنتیکی مرتبط با صرع در حال پیشرفت است و ممکن است در آینده به‌عنوان یک روش درمانی مؤثر مورد استفاده قرار گیرد.
نتیجه‌گیری
عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز صرع دارند و شناسایی جهش‌های مرتبط می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و انتخاب درمان‌های مناسب‌تر کمک کند. با پیشرفت‌های اخیر در زمینه ژنتیک و فناوری‌های مرتبط، امید است که در آینده نزدیک، روش‌های درمانی جدید و مؤثرتری برای بیماران مبتلا به صرع ارائه شود.
