صرع یکی از شایع‌ترین اختلالات نورولوژیک است که از دوران باستان تاکنون توجه انسان را به خود جلب کرده است. واژه “صرع” (Epilepsy) از واژه‌ای یونانی به معنای “گرفته شدن” یا “تسخیر شدن” گرفته شده است. در گذشته، بسیاری از مردم تصور می‌کردند که صرع به دلیل تسخیر روح یا نیروهای فراطبیعی است، اما امروزه با پیشرفت علم پزشکی، صرع به عنوان یک بیماری عصبی قابل تشخیص، درمان و در بسیاری موارد قابل کنترل شناخته می‌شود.

در این مقاله به تعریف علمی صرع، انواع مختلف آن، طبقه‌بندی‌های بین‌المللی و ویژگی‌های هر نوع پرداخته می‌شود.

تعریف صرع

صرع یک اختلال عصبی مزمن است که با بروز حملات (seizures) مکرر و غیرقابل پیش‌بینی مشخص می‌شود. حملات صرعی نتیجه‌ی فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و ناگهانی در مغز هستند. این فعالیت‌های غیرعادی ممکن است باعث ایجاد تغییرات در رفتار، احساس، هوشیاری، حرکات بدن یا حالت‌های روانی شوند.

ملاک‌های تشخیص صرع

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) و لیگ بین‌المللی علیه صرع (ILAE)، صرع زمانی تشخیص داده می‌شود که:

حداقل دو حمله‌ی بدون دلیل، با فاصله بیش از ۲۴ ساعت، رخ داده باشد.

یک حمله‌ی بدون دلیل همراه با احتمال بالای تکرار (بیش از ۶۰ درصد).

تشخیص سندرمی که مشخصاً منجر به صرع می‌شود (مانند صرع رولاندیک یا صرع لب گیجگاهی).

علت‌های ایجاد صرع

صرع می‌تواند دلایل بسیار متنوعی داشته باشد. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

  • عوامل ژنتیکی: برخی انواع صرع به‌طور ارثی منتقل می‌شوند.

  • ضربه‌های مغزی: آسیب‌های فیزیکی به سر، به‌ویژه در تصادفات.

  • عفونت‌های مغزی: مانند مننژیت یا آنسفالیت.

  • تومورهای مغزی

  • سکته مغزی

  • اختلالات متابولیک یا ساختاری مغز

  • تب بالا در کودکان (صرع ناشی از تب)

انواع صرع (طبقه‌بندی بین‌المللی ILAE 2017)

لیگ بین‌المللی علیه صرع (ILAE) در سال ۲۰۱۷ یک طبقه‌بندی جدید برای انواع صرع ارائه داد که بر اساس نوع شروع حمله (focal، generalized و unknown onset) و ویژگی‌های بالینی تقسیم‌بندی شده است.

 صرع کانونی (Focal Epilepsy)

این نوع صرع زمانی رخ می‌دهد که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از یک ناحیه خاص در مغز شروع می‌شود.

الف) صرع کانونی آگاهانه (Focal Aware Seizure)

در این نوع، بیمار در طول حمله هوشیار می‌ماند و ممکن است تغییرات حسی، بینایی یا حرکتی را تجربه کند.

ب) صرع کانونی با اختلال هوشیاری (Focal Impaired Awareness Seizure)

در این نوع، هوشیاری فرد دچار اختلال می‌شود و ممکن است رفتارهای خودکار مانند لیس زدن لب‌ها یا حرکات تکراری انجام دهد.

ویژگی‌ها:

  • ممکن است علائم حسی، حرکتی، روانی یا ترکیبی داشته باشد.

  • گاهی به حملات منتشر (generalized) تبدیل می‌شود.

 صرع عمومی‌شده (Generalized Epilepsy)

این نوع از صرع شامل حملاتی است که از ابتدا در هر دو نیمکره مغز به‌صورت همزمان آغاز می‌شوند.

انواع اصلی حملات عمومی:

الف) حملات تونیک-کلونیک (Tonic-Clonic Seizures)

شناخته‌شده‌ترین نوع صرع که با سفتی عضلات (تونیک) و سپس حرکات لرزشی (کلونیک) همراه است. اغلب با بیهوشی و گاز گرفتن زبان همراه است.

ب) حملات ابسانس (Absence Seizures)

شایع در کودکان؛ بیمار برای چند ثانیه بدون حرکت و ارتباط با محیط باقی می‌ماند. ممکن است تنها پلک زدن سریع یا خیره شدن دیده شود.

ج) حملات میوکلونیک (Myoclonic Seizures)

شامل پرش‌های ناگهانی عضلات است. ممکن است بیمار چیزی از دست بدهد یا بیفتد.

د) حملات آتونیک (Atonic Seizures)

از دست دادن ناگهانی تون عضلانی که باعث افتادن یا افتادگی سر می‌شود.

هـ) حملات تونیک یا کلونیک به‌تنهایی

 صرع با منشاء ناشناخته (Unknown Onset Epilepsy)

در مواردی که اطلاعات کافی برای تعیین محل شروع حمله وجود ندارد، حمله به عنوان ناشناخته طبقه‌بندی می‌شود. این نوع در مرحله‌ی ابتدایی تشخیص رایج است.

سایر طبقه‌بندی‌ها

 بر اساس سن شروع:

  • صرع نوزادی: مانند سندرم وست

  • صرع دوران کودکی: مانند صرع رولاندیک

  • صرع نوجوانی: مانند صرع جوانان با حملات میوکلونیک

  • صرع بالغین و سالمندان: معمولاً به دلایل سکته یا تومور

 بر اساس علت:

  • صرع ساختاری-متابولیک: به علت ناهنجاری مغزی یا مشکلات متابولیک

  • صرع ژنتیکی

  • صرع ناشناخته علت

 بر اساس سندرم:

الف) صرع رولاندیک (Benign Rolandic Epilepsy)

شایع‌ترین نوع در کودکان. معمولاً در خواب اتفاق می‌افتد و تا نوجوانی برطرف می‌شود.

ب) سندرم لنوکس-گاستو (Lennox-Gastaut Syndrome)

نوعی صرع شدید که با حملات متنوع و عقب‌ماندگی ذهنی همراه است.

ج) صرع جوانان با حملات میوکلونیک (Juvenile Myoclonic Epilepsy)

با پرش‌های عضلانی صبحگاهی، معمولاً در نوجوانان شروع می‌شود.

د) سندرم دراوه (Dravet Syndrome)

نوع نادری از صرع که در نوزادان شروع می‌شود و مقاوم به درمان است.

تفاوت بین صرع و حمله‌ی صرعی

لازم است بین “حمله‌ی صرعی” (seizure) و “بیماری صرع” (epilepsy) تفاوت قائل شویم:

  • حمله صرعی: رویدادی منفرد که می‌تواند به دلایل مختلف از جمله تب، کمبود قند خون یا دارو اتفاق بیفتد.

  • صرع: بیماری مزمنی که با تکرار حملات صرعی همراه است.

تشخیص صرع

برای تشخیص دقیق صرع، پزشک نورولوژیست از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

  • نوار مغزی (EEG): بررسی فعالیت الکتریکی مغز

  • تصویربرداری مغز (MRI یا CT): بررسی ناهنجاری‌های ساختاری

  • شرح حال دقیق و مشاهده‌ی بالینی

  • آزمایش‌های ژنتیکی در برخی موارد خاص

درمان صرع

درمان صرع با توجه به نوع، علت، سن بیمار و شدت حملات تعیین می‌شود:

داروهای ضد صرع (AEDs): مانند والپروات سدیم، لاموتریژین، کاربامازپین، لوتیراستام

جراحی صرع: در مواردی که دارو مؤثر نیست.

رژیم غذایی کتوژنیک: به‌ویژه در کودکان با صرع مقاوم

تحریک عصب واگ (VNS) یا تحریک مغزی (DBS)

مدیریت سبک زندگی و اجتناب از عوامل محرک

نتیجه‌گیری

صرع بیماری پیچیده‌ای است که می‌تواند زندگی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت دقیق انواع صرع، تفاوت‌ها و روش‌های درمانی موجود، نقش مهمی در کنترل بیماری و ارتقاء کیفیت زندگی بیماران دارد. پیشرفت‌های اخیر در زمینه‌های ژنتیک، نورولوژی و فناوری‌های تصویربرداری امیدبخش آینده‌ای روشن برای درمان و حتی پیشگیری از این بیماری است.

آگاهی‌رسانی، آموزش عمومی و کاهش انگ اجتماعی نیز از الزامات مهم در مسیر حمایت از بیماران صرعی است.