صحبت کردن در خواب نوعی پاراسومنیا (Parasomnia) است. پاراسومنیا به دسته‌ای از رفتارهای غیرعادی اطلاق می‌شود که در حین خواب اتفاق می‌افتند. افراد ممکن است در این حالت فقط چند کلمه مبهم یا بی‌معنا بیان کنند، یا گاهی به‌صورت واضح و طولانی صحبت کنند. در برخی موارد نیز فریاد زدن، خندیدن یا زمزمه کردن گزارش شده است.
صحبت کردن در خواب می‌تواند در هر مرحله‌ای از خواب اتفاق بیفتد، اما بسته به مرحله‌ای که در آن رخ می‌دهد، ماهیت آن متفاوت خواهد بود:
-
در مراحل NREM، گفتار بیشتر نامفهوم و بی‌سازمان است.
-
در مرحله REM، گفتار می‌تواند ساختارمند، واضح و حتی عاطفی باشد.
علل احتمالی صحبت کردن در خواب
ژنتیک
تحقیقات نشان می‌دهند که صحبت کردن در خواب ممکن است ریشه‌ی ژنتیکی داشته باشد. در خانواده‌هایی که یکی از والدین یا هر دو به این اختلال مبتلا هستند، احتمال بروز آن در فرزندان افزایش می‌یابد.
استرس و اضطراب
افرادی که دچار استرس یا اضطراب زیاد هستند، به احتمال بیشتری در خواب صحبت می‌کنند. در واقع، صحبت در خواب می‌تواند بازتابی از ذهن ناخودآگاه فرد باشد که تلاش می‌کند تنش‌های روزمره را پردازش کند.
کمبود خواب
خواب ناکافی یا بی‌کیفیت می‌تواند باعث افزایش احتمال پاراسومنیا شود. در این شرایط، مغز در مراحل خواب عمیق یا REM عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد و رفتارهای غیرارادی بروز می‌یابد.
تب و بیماری
برخی بیماری‌های ویروسی یا باکتریایی که با تب همراه هستند، می‌توانند باعث هذیان‌گویی یا صحبت کردن در خواب شوند. این حالت موقت است و معمولاً با بهبودی بیماری از بین می‌رود.
مصرف دارو یا مواد محرک
برخی داروها، مخصوصاً داروهای ضدافسردگی، خواب‌آورها و مواد محرک مانند کافئین و نیکوتین، می‌توانند الگوی خواب را تغییر دهند و موجب صحبت کردن در خواب شوند.
اختلالات روانی
صحبت کردن در خواب گاهی در افرادی با مشکلات روانی مانند PTSD (اختلال استرس پس از سانحه)، افسردگی شدید، یا اختلال دوقطبی مشاهده می‌شود.
اختلالات خواب دیگر
برخی اختلالات مانند:
-
وقفه تنفسی در خواب (آپنه)
-
فلج خواب
-
راه‌رفتن در خواب ممکن است با صحبت کردن در خواب همراه باشند یا آن را تحریک کنند.
انواع صحبت کردن در خواب
صحبت ساده
فقط چند واژه‌ی بی‌معنا یا اصوات مبهم.
صحبت ساختاریافته
جملات کامل با معنی که گاهی با احساسات همراه‌اند.
صحبت احساسی یا فریاد
در این حالت، فرد ممکن است فریاد بزند، جیغ بکشد یا عصبانی صحبت کند. این حالت اغلب با کابوس یا خواب‌های ناراحت‌کننده همراه است.
مکالمه‌های پیچیده
در برخی موارد نادر، افراد در خواب با خود یا شخص خیالی مکالمه دارند.
مکانیسم‌های عصبی پشت صحبت در خواب
صحبت کردن در خواب ارتباط نزدیکی با عملکرد مغز در حین خواب دارد. در حالت طبیعی، مغز هنگام ورود به خواب عمیق یا REM، سیگنال‌هایی به عضلات بدن ارسال می‌کند تا آن‌ها را غیرفعال کند (فلج عضلانی موقت). اما در برخی افراد، این مکانیزم به‌خوبی عمل نمی‌کند.
در نتیجه:
-
مسیرهای گفتاری مغز همچنان فعال باقی می‌مانند.
-
فرد بدون اینکه آگاه باشد، صحبت می‌کند.
در خواب REM که معمولاً رؤیا در آن اتفاق می‌افتد، صحبت‌ها ممکن است بازتابی از محتوای رؤیا باشند. این موضوع می‌تواند در درک عملکرد مغز در فرآیند پردازش اطلاعات مفید باشد.
پیامدها و اثرات
در بیشتر موارد، صحبت کردن در خواب بی‌ضرر است. با این حال، در برخی موارد ممکن است اثرات منفی داشته باشد:
🔹 اختلال در خواب شریک یا اطرافیان
مخصوصاً اگر فرد با صدای بلند یا مکرر صحبت کند.
🔹 شرم یا خجالت فرد
برخی افراد به‌دلیل گفته‌هایی که در خواب می‌زنند (خصوصاً اگر محتوای خصوصی یا عاطفی باشد) دچار اضطراب یا خجالت می‌شوند.
🔹 نشانه‌ای از اختلالات زمینه‌ای
اگر صحبت کردن در خواب با علائم دیگری همراه باشد (مانند راه رفتن، بیدار شدن ناگهانی یا کابوس‌های مکرر)، باید به آن توجه بیشتری کرد.
تشخیص و بررسی
اگر صحبت کردن در خواب به‌طور مکرر رخ دهد و با علائم دیگر همراه باشد، لازم است فرد به پزشک متخصص خواب یا روان‌پزشک مراجعه کند. روش‌های تشخیص ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-
پرسش‌نامه خواب
-
ثبت فعالیت خواب با دستگاه پلی‌سونوگرافی (Polysomnography)
-
EEG (نوار مغزی)
-
مصاحبه روان‌شناختی
درمان و راهکارها
درمان بستگی به شدت، فرکانس، و علت زمینه‌ای دارد.
درمان‌های غیردارویی
-
تنظیم برنامه خواب منظم
-
کاهش استرس از طریق مدیتیشن، یوگا یا تمرینات تنفسی
-
پرهیز از مصرف الکل، کافئین و نیکوتین قبل از خواب
-
ایجاد محیط خواب آرام، تاریک و خنک
-
استفاده از نویز سفید یا گوش‌گیر برای شریک خواب
درمان دارویی
در صورتی که صحبت کردن در خواب ناشی از اختلالات روانی یا اضطراب شدید باشد، پزشک ممکن است داروهایی مانند:
-
ضداضطراب‌ها
-
داروهای خواب‌آور
-
داروهای ضدافسردگی
تجویز کند.
روان‌درمانی
در مواردی که پدیده‌ی صحبت در خواب با خاطرات ناخوشایند، اضطراب یا تروماهای گذشته مرتبط باشد، روان‌درمانی می‌تواند بسیار مفید باشد.
پیشگیری
پیشگیری همیشه ممکن نیست، اما می‌توان احتمال بروز را کاهش داد:
-
مدیریت استرس روزمره
-
خواب کافی (۷ تا ۹ ساعت)
-
خوابیدن و بیدار شدن در ساعات مشخص
-
خودداری از خوردن غذای سنگین قبل از خواب
-
داشتن سبک زندگی سالم و متعادل
نتیجه‌گیری
صحبت کردن در خواب یکی از پدیده‌های جالب و گاه شگفت‌انگیز خواب است که هنوز همه‌ی جنبه‌های آن به‌طور کامل شناخته نشده است. هرچند اغلب این حالت بی‌خطر و طبیعی است، اما در موارد خاص می‌تواند نشانه‌ای از وجود اختلالاتی در ذهن یا بدن باشد. شناخت بهتر این پدیده به ما کمک می‌کند تا نه‌تنها خودمان بلکه اطرافیان‌مان را بهتر درک کنیم و در صورت لزوم، اقدامات لازم را انجام دهیم.
