لجبازی یکی از رفتارهای رایج در دوران کودکی است که اغلب والدین با آن روبه‌رو می‌شوند. این رفتار در واقع واکنشی است که کودک به درخواست‌ها، دستورها یا محدودیت‌های والدین یا دیگر بزرگترها نشان می‌دهد. لجبازی ممکن است در سنین مختلف کودک به اشکال مختلف ظاهر شود و به دلیل ناتوانی کودک در کنترل احساسات و خواسته‌های خود، در بسیاری از موارد موجب مشکلات و تنش‌هایی در روابط خانوادگی می‌شود.
در این مقاله به بررسی مفهوم لجبازی در کودکان، علل بروز آن، تأثیرات مختلف آن بر تربیت و نحوه مدیریت این رفتار خواهیم پرداخت.
تعریف لجبازی و نشانه‌های آن
لجبازی به معنای مقاومت کودک در برابر درخواست‌ها، محدودیت‌ها و دستورهای والدین یا دیگر بزرگترها است. این رفتار ممکن است شامل مخالفت، نافرمانی، غر زدن، قهر کردن یا حتی انجام رفتارهایی مخالف خواسته والدین باشد. لجبازی در واقع نوعی واکنش به احساسات، نیازها و خواسته‌هایی است که کودک نمی‌تواند آن‌ها را به راحتی بیان کند.
نشانه‌های لجبازی شامل:
-
مخالفت کلامی: پاسخ‌های منفی مانند “نمی‌خواهم” یا “نمی‌شود”
-
رفتارهای فیزیکی: پرتاب کردن اشیاء، قهر کردن یا فرار کردن
-
پافشاری بر خواسته‌ها: کودک به شدت می‌خواهد خواسته‌های خود را انجام دهد و در برابر محدودیت‌ها مقاومت می‌کند
-
احساس ناامیدی و ناراحتی: کودک ممکن است به دلیل عدم موفقیت در به دست آوردن خواسته‌هایش دچار عصبانیت شود
علل لجبازی در کودکان
لجبازی در کودکان می‌تواند از عوامل مختلفی ناشی شود که برخی از آن‌ها به ویژگی‌های رشد و بلوغ کودک مربوط می‌شود و برخی دیگر به شرایط محیطی و تربیتی. در ادامه به مهم‌ترین دلایل بروز لجبازی در کودکان پرداخته‌ایم:
رشد روانی و عاطفی کودک
در دوران کودکی، کودک در حال یادگیری مهارت‌های جدید است و به دنبال استقلال بیشتر می‌باشد. در سنین دو تا سه سال، که به دوره «سن طغیان» یا «دوره استقلال» معروف است، کودک به دنبال کشف مرزها و ابراز شخصیت خود می‌باشد. در این دوران، کودکان به طور طبیعی در مقابل درخواست‌ها و دستورهای بزرگترها مقاومت می‌کنند. این رفتار، که به نام “لجبازی” شناخته می‌شود، بخشی از فرآیند رشد کودک است و معمولاً گذراست.
نیاز به توجه
گاهی اوقات، کودک برای جلب توجه والدین یا دیگر بزرگترها از لجبازی استفاده می‌کند. این نوع لجبازی معمولاً در مواقعی رخ می‌دهد که کودک احساس می‌کند که توجه کافی از دیگران دریافت نمی‌کند یا نیاز به محبت و توجه بیشتری دارد.
عدم توانایی در بیان احساسات
کودکان ممکن است نتوانند احساسات خود را به درستی بیان کنند و از این رو برای نشان دادن ناراحتی، خشم یا ناامیدی خود از لجبازی استفاده کنند. این رفتار می‌تواند نتیجه‌ای از عدم توسعه مهارت‌های ارتباطی و عاطفی کودک باشد.
الگوگیری از رفتارهای بزرگترها
کودکان در فرآیند رشد خود بسیاری از رفتارها را از والدین، معلمان و دیگر بزرگترها الگوبرداری می‌کنند. اگر کودک شاهد لجبازی یا مخالفت‌های شدید بزرگترها باشد، ممکن است این رفتارها را در موقعیت‌های مشابه در خود بروز دهد.
محدودیت‌های تربیتی و ناتوانی والدین در مدیریت
یکی از دلایل عمده لجبازی در کودکان، ناتوانی والدین در ایجاد و حفظ قوانین و محدودیت‌های مشخص است. زمانی که والدین در اجرای دستورها و قواعد تربیتی کوتاهی می‌کنند یا به درخواست‌های کودک پاسخ مثبت می‌دهند، کودک متوجه می‌شود که می‌تواند با لجبازی خواسته‌های خود را به دست آورد.
تأثیرات لجبازی بر تربیت کودک و خانواده
لجبازی در کودکان می‌تواند تأثیرات مختلفی بر تربیت و روابط خانوادگی داشته باشد. در ادامه برخی از این تأثیرات را بررسی می‌کنیم:
مشکلات در ایجاد نظم و قوانین در خانواده
اگر لجبازی کودک در خانه به درستی مدیریت نشود، ممکن است منجر به بی‌نظمی و اختلال در برقراری قواعد و قوانین در خانه شود. کودک ممکن است به تدریج متوجه شود که می‌تواند به راحتی دستورهای والدین را نادیده بگیرد و در نتیجه، رابطه والدین و کودک دچار تنش می‌شود.
افزایش استرس و اضطراب والدین
مواجهه با لجبازی مداوم کودک می‌تواند باعث استرس و اضطراب والدین شود. والدین ممکن است احساس کنند که توانایی کنترل رفتار کودک را ندارند و این موضوع می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات روانی در خود والدین نیز شود.
بروز مشکلات در روابط اجتماعی کودک
اگر لجبازی کودک در خانه و خانواده به درستی مدیریت نشود، ممکن است این رفتارها به محیط‌های اجتماعی کودک مانند مدرسه و بازی‌های گروهی نیز سرایت کند. کودک ممکن است در تعامل با همسالان خود با مشکلاتی روبرو شود و نتواند روابط مثبت برقرار کند.
نحوه مدیریت لجبازی در کودکان
مدیریت لجبازی کودک نیازمند صبر، دقت و رویکردهای تربیتی مناسب است. در اینجا چند راهکار مفید برای مدیریت لجبازی کودکان ارائه شده است:
حفظ آرامش و صبر
والدین باید در مواجهه با لجبازی کودک آرامش خود را حفظ کنند و از بروز واکنش‌های شدید خودداری کنند. این رفتار به کودک می‌آموزد که لجبازی نتیجه‌ای ندارد و باید قوانین را رعایت کند.
تعیین قوانین و حدود واضح
والدین باید برای کودک قوانین روشن و غیرقابل تغییر تعیین کنند. این قوانین باید منطقی، قابل فهم و قابل اجرا باشند. در صورتی که کودک از این قوانین پیروی نکند، باید عواقب مناسبی برای رفتارهای نادرست تعیین شود.
استفاده از تشویق و تمجید
والدین می‌توانند از تشویق‌های مثبت برای تقویت رفتارهای خوب کودک استفاده کنند. زمانی که کودک درخواست‌های والدین را رعایت می‌کند، باید از طریق تمجید و پاداش‌های مناسب، این رفتارها تقویت شود.
گوش دادن به احساسات کودک
یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت لجبازی، گوش دادن به احساسات و خواسته‌های کودک است. والدین باید به کودک فرصت دهند تا احساسات خود را بیان کند و درک کنند که چرا او در حال لجبازی است.
استفاده از الگوهای مثبت
والدین باید به عنوان الگوهای مثبت برای کودک عمل کنند. اگر والدین خود رفتارهای مناسبی در برابر مشکلات و محدودیت‌ها نشان دهند، کودک به احتمال زیاد این رفتارها را از آن‌ها یاد خواهد گرفت.
پیشگیری از لجبازی در کودکان
پیشگیری از لجبازی کودک از همان مراحل اولیه تربیت آغاز می‌شود. والدین می‌توانند با رعایت چند نکته پیشگیرانه، از بروز این رفتار جلوگیری کنند:
ایجاد محیط امن و با ثبات: کودک باید در محیطی امن و با ثبات رشد کند تا احساس امنیت داشته باشد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی به کودک کمک می‌کند تا به راحتی احساسات خود را بیان کرده و با دیگران تعامل کند.
پشتیبانی عاطفی مستمر: کودکان نیاز به محبت و حمایت مستمر دارند تا احساس بی‌توجهی نکنند و رفتارهای لجبازانه نداشته باشند.
نتیجه‌گیری
لجبازی یکی از رفتارهای رایج در کودکان است که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی همچون نیاز به استقلال، جلب توجه یا ناتوانی در بیان احساسات باشد. برای مدیریت این رفتار، والدین باید صبور باشند، قوانین مشخصی تعیین کنند و به احساسات کودک توجه کنند. همچنین پیشگیری از لجبازی با ایجاد یک محیط تربیتی مستمر و با ثبات و آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودک امکان‌پذیر است.
با مدیریت مناسب لجبازی، والدین می‌توانند رابطه‌ای سالم و مثبت با کودک خود برقرار کرده و او را در جهت رشد و تکامل صحیح هدایت کنند.
