در دنیای امروز، فناوری و رسانه‌ها به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها تبدیل شده‌اند. این امر به‌ویژه در زندگی کودکان و نوجوانان به‌وضوح قابل مشاهده است. یکی از مهم‌ترین عواملی که بر رفتار و شخصیت کودکان تأثیر می‌گذارد، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی هستند. این رسانه‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر رشد اجتماعی، عاطفی و رفتاری کودک تأثیر می‌گذارند.
لجبازی در کودکان، یکی از رفتارهای رایج است که ممکن است در مراحل مختلف رشد خود را نشان دهد. این رفتار گاهی از یک واکنش طبیعی به شرایط محیطی و رفتاری والدین ناشی می‌شود، اما عوامل مختلفی می‌توانند آن را تشدید کنند. در این مقاله، به بررسی تأثیر تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی بر رفتار لجبازانه کودکان خواهیم پرداخت و راهکارهایی برای مدیریت این تأثیرات ارائه می‌دهیم.
تلویزیون و تأثیر آن بر رفتار کودکان
الف) محتوای تلویزیونی و تأثیر آن بر رفتار
تلویزیون یکی از قدیمی‌ترین و مؤثرترین رسانه‌ها در شکل‌گیری رفتار کودکان است. محتواهای تلویزیونی، به‌ویژه برنامه‌های کودکانه و انیمیشن‌ها، نقش مهمی در توسعه عواطف و رفتار کودکان ایفا می‌کنند. برخی از این محتواها، به‌ویژه آنهایی که خشونت یا رفتارهای منفی را ترویج می‌دهند، می‌توانند در شکل‌گیری رفتارهای لجبازانه تأثیرگذار باشند.
در بسیاری از انیمیشن‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی، شخصیت‌های اصلی اغلب با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوند که در آن، از روش‌های لجبازانه و مقاومت‌های منفی برای حل مشکلات استفاده می‌کنند. این نوع رفتار، اگر در دنیای واقعی کودک بازتاب یابد، می‌تواند باعث بروز لجبازی و عدم همکاری در مواجهه با مسائل زندگی روزمره شود.
ب) تأثیر برنامه‌های تلویزیونی بر الگوهای رفتاری
کودکان معمولاً شخصیت‌های تلویزیونی را به عنوان الگوهای رفتاری خود انتخاب می‌کنند. اگر این شخصیت‌ها به‌طور مداوم با روش‌های نامناسب نظیر لجبازی یا خودرأیی مسائل را حل کنند، کودک نیز ممکن است این رفتارها را به عنوان شیوه‌ای پذیرفته شده در زندگی روزمره خود در نظر بگیرد.
بعضی از شخصیت‌ها در برنامه‌های تلویزیونی به‌شکلی قوی و مقتدر به نظر می‌رسند و رفتارهایی مانند تحدید، مقاومت و لجبازی را برای مقابله با دیگران به‌کار می‌برند. این نوع برنامه‌ها می‌توانند مدل‌هایی منفی از رفتار را به کودکان آموزش دهند و باعث شوند که کودک برای دستیابی به خواسته‌های خود، از روش‌های لجبازانه استفاده کند.
ج) اثرات طولانی‌مدت تماشای تلویزیون
بر اساس پژوهش‌های روان‌شناختی، تماشای زیاد تلویزیون می‌تواند تأثیرات منفی در دنیای واقعی کودک ایجاد کند. کودکی که به طور مداوم تلویزیون تماشا می‌کند، ممکن است از دنیای واقعی دور شده و تعاملات اجتماعی محدودتری داشته باشد. این کودکان ممکن است دچار مشکلاتی نظیر پرخاشگری و لجبازی در مواجهه با شرایط مختلف شوند.
کودکانی که به برنامه‌های تلویزیونی مبتنی بر خشونت یا تضادهای میان شخصیت‌ها می‌پردازند، ممکن است الگوبرداری از این نوع رفتارها را در دنیای واقعی ترجیح دهند و در موقعیت‌های مختلف از لجبازی و تضاد برای رسیدن به خواسته‌هایشان استفاده کنند.
شبکه‌های اجتماعی و تأثیر آن بر رفتار کودکان
الف) شبکه‌های اجتماعی و تأثیرات روان‌شناختی
شبکه‌های اجتماعی، مانند اینستاگرام، تلگرام، تیک‌تاک و یوتیوب، فضای وسیعی را برای تعاملات اجتماعی و سرگرمی فراهم کرده‌اند. اما این فضاهای مجازی می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر رفتار و شخصیت کودکان داشته باشند. مطالعات نشان داده است که کودکان و نوجوانانی که ساعات زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، بیشتر در معرض فشارهای اجتماعی و احساسات منفی قرار دارند.
کودکانی که در شبکه‌های اجتماعی وقت زیادی صرف می‌کنند، ممکن است دچار خودپنداره منفی شوند که این خود می‌تواند به بروز لجبازی و رفتارهای منفی در مواجهه با خواسته‌ها و محدودیت‌ها منجر شود. در دنیای شبکه‌های اجتماعی، که بیشتر بر اساس مقایسه خود با دیگران است، کودکان ممکن است احساس نارضایتی و بی‌اعتمادی به خود پیدا کنند و به همین دلیل واکنش‌های لجبازانه‌تری نشان دهند.
ب) الگوهای رفتاری در شبکه‌های اجتماعی
همان‌طور که تلویزیون می‌تواند الگوهای رفتاری منفی را به کودکان منتقل کند، شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توانند تأثیر مشابهی داشته باشند. در بسیاری از پست‌ها و ویدیوهای شبکه‌های اجتماعی، شخصیت‌های معروف و تأثیرگذار رفتارهایی نظیر مقاومت در برابر سیستم‌های اجتماعی، اعتراض به قوانین، و لجبازی در برابر خواسته‌های دیگران را نشان می‌دهند.
این الگوهای رفتاری، اگرچه ممکن است در ابتدا جذاب به نظر برسند، اما در بلندمدت می‌توانند باعث تقویت رفتارهای لجبازانه در کودکان شوند. کودکانی که این نوع رفتارها را مشاهده می‌کنند، ممکن است احساس کنند که برای جلب توجه یا رسیدن به خواسته‌هایشان، باید بیشتر لجبازی کنند و مقاومت نشان دهند.
ج) اثرات ناشی از فشار اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه برای نوجوانان، منبع بزرگی از فشارهای اجتماعی هستند. آنها ممکن است در تلاش باشند تا با دیگران رقابت کنند یا تصویری ایده‌آل از خود به نمایش بگذارند. این فشار اجتماعی می‌تواند به رفتارهای لجبازانه منجر شود، به‌ویژه اگر کودک نتواند انتظارات یا استانداردهای اجتماعی موجود را برآورده کند.
پوشش اخبار منفی یا خبرهای مربوط به مشکلات مختلف نیز می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و احساسات منفی در کودکان شود. این اضطراب‌ها و احساسات می‌توانند بر واکنش‌های کودک در مواجهه با موقعیت‌های مختلف تأثیر بگذارند و او را به سمت رفتارهای لجبازانه سوق دهند.
تأثیرات مشترک تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی
در نهایت، ترکیب تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند اثرات مضاعفی بر رفتار کودک داشته باشد. برای مثال، کودکانی که در معرض برنامه‌های تلویزیونی حاوی الگوهای منفی قرار دارند و همزمان زمان زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، ممکن است بیشتر از دیگر کودکان با مشکلات رفتاری روبه‌رو شوند.
این تأثیرات می‌تواند شامل افزایش پرخاشگری، لجبازی، یا حتی افسردگی باشد. در بسیاری از موارد، ترکیب این دو عامل می‌تواند باعث شود که کودک در تعاملات اجتماعی خود با مشکلات بیشتری روبه‌رو شود و رفتارهای منفی بیشتری را از خود نشان دهد.
راهکارها و پیشنهادات برای مدیریت تأثیرات منفی
برای کاهش تأثیرات منفی تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی بر رفتار کودکان، والدین می‌توانند اقداماتی را انجام دهند:
محدود کردن زمان تماشای تلویزیون و استفاده از شبکه‌های اجتماعی: تعیین زمان مشخص برای تماشای تلویزیون یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی این رسانه‌ها کمک کند.
انتخاب محتوای مناسب: والدین باید محتوای تلویزیونی و آنلاین کودک خود را بررسی کنند و از تماشای برنامه‌هایی که رفتارهای منفی یا لجبازانه را ترویج می‌دهند، جلوگیری کنند.
ایجاد ارتباطات باز و مثبت: با ایجاد فضایی باز و دوستانه در خانه، والدین می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات و نیازهای خود را بدون نیاز به رفتارهای لجبازانه بیان کنند.
الگوهای رفتاری مثبت: والدین باید خود به عنوان الگوهای مثبت در نظر گرفته شوند. رفتارهای مثبت والدین می‌تواند تأثیر زیادی در رفتار کودک داشته باشد.
نتیجه‌گیری
در نهایت، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی ابزارهایی هستند که به‌طور گسترده در زندگی کودکان حضور دارند. اگرچه این رسانه‌ها می‌توانند مزایای زیادی داشته باشند، اما نباید تأثیرات منفی آنها بر رفتار کودک نادیده گرفته شود. والدین و مربیان باید از اثرات منفی این رسانه‌ها آگاه باشند و با مدیریت صحیح، به کودکان کمک کنند تا رفتارهای لجبازانه را کنترل کنند و با دیدگاه‌های مثبت‌تری به زندگی بپردازند.
