لجبازی در کودکان یکی از رفتارهای رایج در دوران رشد است که معمولاً در سنین مختلف به شکلی متفاوت بروز می‌کند. این رفتارها ممکن است به عنوان نوعی آزمون و خطا، استقلال‌طلبی، یا واکنش به نارضایتی و تنش‌ها باشد. درک و مدیریت صحیح لجبازی در سنین مختلف می‌تواند به والدین و مربیان کمک کند تا رفتارهای نادرست کودک را کاهش دهند و در عین حال او را در مسیر رشد سالم عاطفی و روانی هدایت کنند.
در این مقاله، به بررسی لجبازی در سه دوره سنی متفاوت می‌پردازیم: سنین نوپایی (۱ تا ۳ سال)، پیش‌دبستانی (۳ تا ۶ سال)، و دبستانی (۶ تا ۱۲ سال). در هر دوره، لجبازی به شکل‌های خاص خود بروز می‌کند و دلایل، علائم، و راهکارهای مدیریت آن نیز متفاوت است.
لجبازی در سنین نوپایی (۱ تا ۳ سال)
ویژگی‌های رفتاری در سن نوپایی
سنین نوپایی یکی از حساس‌ترین دوره‌های رشد کودک به حساب می‌آید. در این سن، کودک در حال کشف دنیای اطراف خود است و تلاش می‌کند استقلال بیشتری به دست آورد. لجبازی در این سن معمولاً ناشی از تلاش کودک برای ابراز خود و کنترل محیط اطراف است. کودک نوپا در این سنین به تدریج شروع به گویایی می‌کند، اما هنوز قادر به بیان کامل نیازها و خواسته‌های خود نیست. به همین دلیل، وقتی احساس می‌کند که خواسته‌هایش برآورده نمی‌شود، ممکن است از طریق لجبازی و رفتارهای ناخوشایند، اعتراض خود را نشان دهد.
دلایل لجبازی در این سن
-
جست‌وجوی استقلال: در این سن، کودکان شروع به شناخت خود به عنوان فردی مستقل از والدین می‌کنند. لجبازی می‌تواند واکنشی به این نیاز به استقلال باشد.
-
عدم توانایی در بیان خواسته‌ها: از آنجا که زبان کودک در این سن هنوز به طور کامل توسعه نیافته است، او نمی‌تواند نیازهای خود را به‌طور واضح بیان کند و به همین دلیل ممکن است از لجبازی برای جلب توجه استفاده کند.
-
کنترل محیط: کودک نوپا تلاش می‌کند که کنترل بیشتری روی دنیای اطراف خود داشته باشد و این می‌تواند باعث بروز رفتارهای لجبازانه شود.
راهکارهای مدیریت لجبازی در سن نوپایی
-
تحمل صبر و آرامش: والدین باید صبور باشند و از عصبانیت یا پرخاشگری خودداری کنند.
-
تعیین حدود و محدودیت‌ها: ایجاد محدودیت‌های مشخص و قابل‌فهم برای کودک ضروری است تا او بداند چه رفتارهایی قابل قبول است و چه رفتارهایی نه.
-
واکنش‌های مثبت: استفاده از تقویت مثبت، مانند تحسین و پاداش دادن به رفتارهای خوب، می‌تواند به کاهش لجبازی کمک کند.
-
خودداری از جنگیدن در برابر کودک: در برخی موارد، بهتر است که والدین از واکنش‌های شدید پرهیز کنند و به کودک اجازه دهند تا احساس کند که کنترل برخی شرایط را در دست دارد.
لجبازی در سنین پیش‌دبستانی (۳ تا ۶ سال)
ویژگی‌های رفتاری در سن پیش‌دبستانی
کودکان در این سن شروع به توسعه مهارت‌های اجتماعی و شناختی خود می‌کنند. آنها همچنین بیشتر می‌توانند نیازها و خواسته‌های خود را بیان کنند و به همین دلیل ممکن است رفتارهای لجبازانه‌ای که ناشی از ناتوانی در برقراری ارتباط بودند، کاهش یابد. با این حال، در این سن هنوز کودک به شدت به تایید و توجه والدین نیاز دارد و وقتی نتواند توجه را به دست آورد، ممکن است از لجبازی به عنوان وسیله‌ای برای جلب توجه استفاده کند.
دلایل لجبازی در این سن
-
یادگیری مفاهیم حق و باطل: در این سن، کودکان در حال یادگیری اصول اخلاقی و اجتماعی هستند. ممکن است وقتی چیزی را نخواهند یا نپذیرند، لجبازی کنند تا این که فرد دیگری را قانع کنند.
-
جست‌وجوی توجه: کودکان پیش‌دبستانی هنوز در حال جلب توجه والدین یا اطرافیان هستند و اگر احساس کنند که به اندازه کافی توجه نمی‌گیرند، ممکن است از لجبازی استفاده کنند.
-
محدودیت‌های جدید: در این دوره، کودکان ممکن است با محدودیت‌های جدیدی روبه‌رو شوند، مانند زمان خواب یا غذا خوردن، که باعث لجبازی می‌شود.
راهکارهای مدیریت لجبازی در سن پیش‌دبستانی
-
ایجاد روتین‌ها: داشتن یک روتین مشخص می‌تواند به کودک کمک کند که احساس امنیت و کنترل بیشتری داشته باشد و رفتارهای لجبازانه کاهش یابد.
-
الگو بودن: والدین باید الگوهای رفتاری مناسبی برای کودک خود فراهم کنند و در مواقع لجبازی خود، رفتارهای آرام و منطقی نشان دهند.
-
صحبت کردن با کودک: گفت‌وگو با کودک در مورد رفتارهای نادرست و توضیح دادن دلایل پشت هر تصمیم می‌تواند به کاهش لجبازی کمک کند.
لجبازی در سنین دبستانی (۶ تا ۱۲ سال)
ویژگی‌های رفتاری در سن دبستانی
در سنین دبستانی، کودکان توانایی‌های شناختی و اجتماعی بیشتری پیدا می‌کنند. در این سن، آنها شروع به درک پیچیدگی‌های روابط اجتماعی می‌کنند و از این رو ممکن است لجبازی‌ها به شکل‌های پیچیده‌تری بروز کند. در این مرحله، لجبازی می‌تواند ناشی از اعتراض به محدودیت‌ها، قوانین خانوادگی، یا توقعات اجتماعی باشد.
دلایل لجبازی در این سن
-
پیدایش هویت فردی: کودکان دبستانی به دنبال پیدا کردن هویت خود هستند و ممکن است از طریق لجبازی تلاش کنند خود را از دیگران متمایز کنند.
-
مخالفت با قوانین و محدودیت‌ها: این کودکان ممکن است نسبت به قوانین و مقررات والدین یا مدرسه اعتراض کنند و از لجبازی به عنوان وسیله‌ای برای مقاومت استفاده کنند.
-
استقلال‌طلبی: در این سن، کودکان بیشتر به دنبال استقلال در تصمیم‌گیری هستند و ممکن است از لجبازی برای اثبات این استقلال استفاده کنند.
راهکارهای مدیریت لجبازی در سن دبستانی
-
تعیین قوانین واضح و منطقی: قوانین باید برای کودک واضح و منطقی باشند تا او بتواند آنها را درک کند و از لجبازی جلوگیری کند.
-
گفت‌وگو و مشارکت در تصمیمات: والدین باید به کودک فرصت دهند تا در برخی تصمیمات خانوادگی مشارکت داشته باشد. این کمک می‌کند که او احساس کند که در فرآیند تصمیم‌گیری دخالت دارد و احترام به نظراتش وجود دارد.
-
تقویت رفتارهای مثبت: به جای توجه به رفتارهای منفی، والدین باید بر رفتارهای مثبت تمرکز کرده و آنها را تقویت کنند.
نتیجه‌گیری
لجبازی در کودکان یک مرحله طبیعی در فرآیند رشد است که در سنین مختلف به اشکال متفاوتی بروز می‌کند. از آنجا که دلایل و علائم لجبازی در هر مرحله سنی متفاوت است، والدین باید راهکارهای مناسب برای هر سن را به‌کار گیرند. مهم‌ترین نکته در مواجهه با لجبازی این است که والدین باید صبور، منطقی، و آگاهانه رفتار کنند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن از این دوران عبور کنند و کودک خود را در مسیر رشد عاطفی و اجتماعی سالم هدایت کنند.
