داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی جزو پرمصرف‌ترین داروها در سطح جهان به شمار می‌آیند با توجه به این موضوع که داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در صورتی كه به طور مداوم در طولانی مدت مصرف شوند ممكن است با تداخل در سیستم دفاعی معده و اثنی عشر، ایجاد زخم نمایند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند پیروکسیکام، ایندومتاسین ، دیکلوفناک، مفنامیک اسید و ناپروکسن، داروهایی هستند که برای درمان آرتریت (التهاب مفاصل) و دردهای عضلانی و نیز سایر دردها مصرف میشوند.معروفترین انها را میتوان آسپرین و ایبوپروفن (بروفن) نام برد. این داروها نه فقط ضد درد بوده بلکه تورم و التهاب را نیز کاهش داده و ضد تب هم هستند. از این داروها برای کاهش خاصیت انعقادی خون هم استفاده میشود. این داروها ممکن است در کاهش سرطان های روده بزرگ موثر باشند.
مکانیسم اثر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
پاسخ التهابی زمانی رخ میدهد که بدن در مواجهه با تحریک هایی مانند ارگانیسم های خارجی یا مواد با خاصیت آنتی ژنیک قرار می گیرد. پروستاگلاندین ها در پاسخ به این تحریکات تولید می شوند که برای حذف عوامل خارجی مفید است.
مکانیسم اثر اصلی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مهار تولید پروستاگلاندین هاست.
این داروها اثر ضدالتهابی خود در بدن را با کاهش تولید موادی به نام پروستاگلاندین ها ایجاد می کنند. اگر شما دچار صدمه ای شوید و یا اینکه قسمتی از پوستتان دچار بریدگی شوند، این منطقه قرمز، گرم و دردناک میشود. این وضعیت به خاطر پروستاگلاندین ها ایجاد میشود که از سلولهای آسیب دیده در منطقه اطراف بریدگی ترشح می گردد.
در اکثر قسمتهای بدن که پروستاگلاندین ها التهاب را بدتر می کنند (مانند داخل مفاصل افراد دچار آرتریت) استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، بسیار موثر می باشد.
با این حال در معده، پروستاگلاندین ها دارای یک نقش خیلی مهم حفاظتی در لایه مخاطی هستند و مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی که باعث کاهش پروستاگلاندین ه ادر این منطقه می شود باعث ضعف این سیستم دفاعی شده و باعث می گردد که در بعضی از افراد، زخم معده یا اثنی عشر ایجاد شود. داروهای جدیدتر ضدالتهاب غیراستروئیدی که اصطلاحاً به آنها مهارکنندگان سیکلواکسیژناز ۲ گفته میشود اخیراً ساخته شده اند (مثل داروی ملوکسیکام Meloxicam).
این داروها تولید پروستاگلاندین ها را در تمام قسمتهای بدن به غیر از معده کاهش می دهد و در نتیجه مشکلی در معده یا اثنی عشر ایجاد نمی کنند.
در آینده، این داروها ممکن است به کاهش تعداد افراد مبتلا به زخم کمک نماید. در اینجا لازم است گفته شود که گرچه داروهای ضدالتهاب غیراسترئیدی در اکثر افراد باعث بروز زخم نمی شوند، اما اگر شما در هنگام مصرف این داروها دچار سوءهاضمه میشوید، حتماً باید با پزشک خود در این مورد مشورت نمایید.
علل کمتر شایع بروز زخم
زخم های معده و اثنی عشر گاهی اوقات در افرادی که نه آلوده به عفونت هلیکوباکترپیلوری هستند و نه از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده می کنند دیده میشود. این زخمها، گرچه معمولاً به درمان دارویی به خوبی پاسخ می گویند، اما اغلب علت ایجاد آنها مشخص نمی گردد.
خیلی به ندرت زخمهای معده یا اثنی عشر ممکن است بر اثر وجود سایر بیماریها ایجاد شود. مثلاً در بیماری کرون (یک نوع بیماری که ممکن است هر قسمتی از روده را گرفتار نماید)، سندروم زولینجرالیسون (نوعی بیماری که به علت اختلال هورمونی، معده مقدار زیادی اسید ترشح می کند) و لنفوم (سرطان سلولهای خون در دیواره معده) ممکن است زخم ایجاد شود.
گرچه امروزه مشخص شده است که استعمال سیگار به تنهایی نمی تواند باعث بروز زخم شود، اما معلوم شده که سیگار کشیدن می تواند باعث بروز زخم شود، اما معلوم شده که سیگار کشیدن می تواند باعث اختلال در الیتام زخمها شود.
بنابراین به افرادی که دچار زخم هستند و سیگاری می باشند، توصیه می گردد که دست از سیگار کشیدن بردارند.
عوارض گوارشی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
عوارض گوارشی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی شایع و گاهی جدی هستند. آسیب دستگاه گوارش ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که تولید پروستاگلاندین توسط این داروها کاهش یابد.
چنین وضعیتی به کاهش موکوس اپی تلیال، ترشح بیکربنات، جریان خون مخاطی، تکثیر اپیتلیال و مقاوم مخاطی نسبت به آسیب بینجامد. در نتیجه، مکانیسم دفاعی طبیعی مخاط دستگاه گوارش تحت تاثیر عواملی مانند اسید معده، پپسین و نمکهای صفراوی قرار می گیرد.
مسمومیت گوارشی ناشی از این داروها، بطور اولیه مرتبط با آثار سیستمیک و نه موضعی آنهاست.
در نتیجه پوشش انتریک روی این داروها یا انتقال دارو به اشکال دیگر مانند شیاف، برای کاهش عوارض گوارشی این گروه داروها بی فایده است. به علاوه مصرف دوز کمتر دارو نیز عوارض گوارشی را کاهش نمی دهد.
به نظر میرسد از میان این داروها، ایبوپروفن از همه کم خطرتر و پیروکسیکام و ایندومتاسین بدترین آنها هستند.
موارد مصرف و عوارض کپسول پیروکسیکام را بخوانید
عوامل خطرساز متعددی احتمال بروز عوارض گوارشی ناشی از این داروها را افزایش می دهند. از جمله، سابقه قبلی مشکلات گوارشی (زخم و خونریزی)، سن بالای ۶۰ سال، مصرف دوز بالای دارو، مصرف همزمان کورتیکواستروئیدها و داروهای آنتی کواگولانت، مصرف همزمان چند داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی، طول مدت مصرف و آلودگی به هلیکوباکترپیلوری.
راهکارهای متعدد برای کاهش خطر بروز عوارض گوارشی ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قدیمی
۱- استفاده از سایر داروهای ضددرد: استفاده منظم از استامینوفن نیز در مقایسه با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در دردهای عضلانی-اسکلتی اثر ضد درد مشابهی دارد.
۲- میزوپروستول (آنالوگ PGE1) میتواند از بروز زخمهای معده و دوازدهه جلوگیری کند.
۳- مصرف کنندگان طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قدیمی، بایستی برای کاهش میزان وقوع زخمهای گوارشی، از مهارکننده های پمپ پروتون (امپرازول و ….) استفاده نمایند.
عوارض قلبی – عروقی
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی خصوصا مهارگران COX2 (سلکوکسیب و….) خطر بروز عوارض جانبی را در بیماران با سابقه یا در معرض خطر بیماریهای قلبی–عروقی افزایش می دهند.
این داروها می توانند:
– با فعالیت ضدانعقادی آسپیرین تداخل داشته باشند
– فشارخون را افزایش می دهند
– با مهار ساخت پروستاگلاندین ها باعث کاهش جریان خون کلیوی و احتباس آب و نمک می شوند که نارسایی قلبی را تشدید کرده و نیز باعث کاهش اثر دیورتیکهای مورد استفاده در نارسایی قلبی می شود.
عوارض کلیوی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
پروستاگلاندین های کلیوی به طور طبیعی گشاد کننده عروق هستند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی با مهار ساخت پروستاگلاندین ها، سبب ایجاد انقباض عروقی شده و در افراد مستعد می توانند باعث نارسایی کلیوی حاد شوند. نفریت بینابینی نیز ممکن است متعاقب مصرف این داروها رخ دهد.
عوارض کبدی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
افزایش آنزیمهای کبدی ممکن است بدنبال مصرف این داروها رخ دهد، اما نارسایی کبدی نادر است. بنظر میرسد، مسمومیت کبدی ناشی از مصرف این گروه داروها بیشتر در ۶ تا ۱۲ هفته اول پس از شروع دارو رخ دهد که در صورت بروز، مصرف این داروها بایستی قطع گردد.
دیکلوفناک بیشتر از سایر اعضای این گروه باعث مسمومیت کبدی می شود.
آثار هماتولوژیک داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
عوارض جانبی هماتولوژیک ناشی از مصرف این داروها، در درجه اول به فعالیت ضدپلاکتی آنها مربوط می شوند. آسپیرین و سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در بیشتر بیماران مصرف کننده خونریزی قابل توجهی ایجاد نمی کنند.
خونریزی معمولا در بیمارانی مشاهده می شود که سابقه بیماری خاصی (مانند خونریزی گوارشی قبلی) داشته اند یا تحت درمان با داروهای خاصی مانند آنتی کواگولانت ها هستند یا تحت عمل جراحی قرار گرفته اند.
عوارض جانبی متعدد داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مشکلات فراوانی را برای بیماران تحت درمان با این گروه دارویی ایجاد میکند. این وضعیت با تجویز دوز نامناسب دارو یا شکل نامناسب آن تشدید می شود.
بنابراین تنظیم دوز تجویز شده داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در کاهش خطر وقوع عوارض آن بسیار اهمیت دارد.
