خمیردندان، محصولی است که برای از بین بردن خرده های غذایی و پلاک میکروبی و کلا رسوبات و لایه‌های بوجود آمده بر روی دندان‌ها بکار می‌رود. علاوه براین خمیردندان به دلیل رساندن یک ماده دارویی یا شیمیایی مخصوص به سطح دندان برای جلوگیری یا درمانی بکار می رود
از یک خمیر دندان خوب چه انتظاری می‌رود
– بدون آسیب زدن به می‌نای دندان، به تمیز کردن سطح دندان کمک کند.
– زیبایی دندان‌ها را بهبود بخشد.
– از طعم مطبوعی برخوردار باشد و دهان را خوشبو کند.
– از نظر شیمیایی و فیزیکی پایدار باشد.
– ترشح آب دهان را زیاد کند.
– تاثیر ضد پوسیدگی قوی داشته باشد.
– دندان را در برابر بیماریهای لثه و پریودنتال محافظت کند.
– تشکیل جرم بر روی دندان‌ها را به تاخیر بیندازد.
– حساسیت دندان‌ها را کاهش دهد.
– بسته بندی مناسب داشته باشد.
– قیمت مناسب داشته باشد.
– مورد تایید سازمان‌های استاندارد و انجمن‌های دندانپزشکی باشد.
طبقه‌بندی خمیردندان‌ها بر اساس عملکرد
خمیردندانهای درمانی (Therapeutic): هدف از کاربرد آن‌ها، کاهش دادن یک بیماری خاص و یا عوامل مرتبط با آن در محیط دهان است. از این منظر خمیردندانهای درمانی خود به چند دسته تقسیم می‌شوند:
۱- خمیردندانهای ضد پوسیدگی (Anti-cavity): حاوی ترکیبات فلوراید هستند و از پوسیدگی دندان پیشگیری می‌کنند.
۲- خمیردندانهای ضدپلاک و ضد ژنژیویت (Anti-plaque/gingivitis): دارای ترکیباتی چون کلرهگزیدین، سانگواینارین، استانوس فلوراید، بیکربنات سدیم، پراکسید هیدروژن و تریکلوزان هستند. هدف اصلی از کاربرد آن‌ها پیشگیری از بیماریهای لثه و بافتهای حمایت کننده اطراف دندان است.
۳- خمیردندانهای ضد حساسیت (َAnti-sensitivity): با داشتن ترکیباتی چون نیترات پتاسیم، اکسیلات پتاسیم، کلرید استرانسیوم و سیترات سدیم، حساسیت دندان (مثلا درد لحظه‌ای با سرما یا گرما به خاطر عقب نشینی لثه و استخوان اطراف دندان در افراد مسن) را کاهش می‌دهند.
۴- خمیردندانهای ضد جرم (Anti-Calculus): پروسه معدنی شدن پلاک دندانی و در نتیجه رسوب جرم بر روی دندان را بوسیله عواملی چون پیروفسفات‌ها و کلرید روی کاهش می‌دهند.
۵- خمیردندانهای سفیدکننده (Whitening): تغییر رنگ دندان را یا از طریق روش‌های مکانیکی (ذرات ساینده) یا شیمیایی (هیدروژن پراکساید یا کاربامید پراکساید) کاهش می‌دهند.
۶- خمیردندانهای آرایشی (Cosmetic): هدف از کاربردشان، تمیز و پالیش کردن سطح دندان‌ها به منظور زیبایی است.
اجزای خمیردندان‌ها
ذرات ساینده (Abrasive): مانند کربنات سدیم، کربنات کلسیم، پیروفسفات کلسیم و اکسید سیلیکون. این ذرات کمک می‌کنند خرده‌های غذایی و پلاک میکروبی از سطح دندان پاک شود ولی نباید خودشان آسیبی به می‌نای دندان وارد کنند. درجه سایندگی یک خمیردندان بستگی به سختی ذاتی، اندازه و شکل ذرات ساینده دارد. البته متغیرهای دیگری ازجمله روش مسواک زدن، میزان فشار وارده بر مسواک، درجه سختی موهای مسواک، مسیر حرکات و تعداد حرکات مسواک هم می‌توانند سایندگی یک خمیردندان را تحت تاثیر قرار دهند.
– آب
– مواد نگهدارنده رطوبت (Humectant): مثل سوربیتول، مانیتول، گلیسرول و پروپیلن گلیکول. این مواد، رطوبت خمیردندان را حفظ می‌کنند و از سخت شدن آن جلوگیری می‌کنند.
– عامل کف کننده (Detergent): مثل سدیم لوریل سولفات. خاصیت کف کنندگی به حذف بهتر دبریهای غذایی و پلاک میکروبی که در اثر موهای مسواک ازسطح دندان کنده شده‌اند، کمک می‌کند.
– عامل باندینگ یا Thickening: از ته نشین شدن مواد جامد یک خمیردندان جلوگیری می‌کنند.
– عامل طعم دهنده: اضافه کردن اسانس‌ها و عصاره‌های معطری چون نعناع، دارچین، آویشن، وانیل و… باعث پذیرش عمومی بیشتر یک خمیردندان می‌شود.
– عامل شیرین کننده: مثل ساخارین، سیکلامات و زایلیتول.
– عامل درمانی: مانند ترکیبات دارای فلوراید که باعث اثر ضدپوسیدگی خمیردندان می‌شوند.
– مواد نگهدارنده: مثل سدیم بنزوات. از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در خمیردندان جلوگیری می‌کنند.
فلوراید در خمیردندان‌ها
رایج‌ترین ماده درمانی اضافه شده به خمیردندان، فلوراید است که با مقاوم کردن می‌نای دندان به پیشگیری از پوسیدگی کمک می‌کند. در سال ۱۹۶۰ انجمن دندانپزشکی آمریکا برای اولین بار به یک خمیردندان (Crest) تاییدیه قبولی موقت داد که آن را به عنوان یک خمیردندان پیشگیری کننده از پوسیدگی طبقه بندی می‌کرد. در سال ۱۹۶۴ بر اساس مطالعات بیشتر این تاییدیه به قبولی کامل ارتقا یافت.
امروزه مقدار فلوراید درخمیر دندانهایی که بدون نسخه به فروش می‌رسند، معمولا درحد ۱۰۰۰-۱۱۰۰ PPM است و برای خمیردندانهای نیازمند به نسخه پزشک می‌تواند تا ۵۰۰۰ PPM در هر تیوب باشد. در خمیردندانهای کودکان میزان فلوراید کمتر و در حد ۵۵۰ PPM مطلوب است.
عامل درمانی در خمیردندانهای امروزی، معمولا یکی از سه ترکیب سدیم فلوراید، استانوس فلوراید یا سدیم منوفلورو فسفات هستند که مورد تایید انجمن دندانپزشکی آمریکا قرار گرفته‌اند. نکته مهم این است که همه خمیردندانهای دارای فلوراید، فعالیت پیشگیری از پوسیدگی را نشان نداده‌اند. سطح فلوراید فعال باید کافی باشد و در طول تاریخ مصرف خمیردندان حفظ شود تا فعالیت ضد پوسیدگی ایجاد شود. همچنین فلوراید باید با سایر اجزای خمیردندان سازگار باشد.
کاربرد یک ترکیب کلسیم-فسفات در خمیردندانهای فلورایددار در بازار امروز در حال افزایش است. این ترکیب هم به پیشگیری از شروع پوسیدگیهای دندانی کمک می‌کند و هم باعث دوباره معدنی شدن ساختار دندانی در ضایعات پوسیدگی اولیه می‌شود.
