پروژه‌اي كه مؤسسه سرم‌سازي رازي از سال 1365 آغاز كرده بود، سرانجام به نتيجه رسيد؛ توليد واكسن اوريون با استفاده از سويه RS12 (سويه انساني).
در سال 1382 اين مؤسسه اعلام كرد ايران و سوئيس واكسن جديد اوريون با سويه محلي ايراني مي‌سازند. براساس توافق به‌عمل آمده بين مسئولان دو كشور اين واكسن با فناوري ايراني و با سرمايه‌گذاري كشور سوئيس، ساخته شد.
مطالعات باليني اين واكسن هم در كشورهاي ايران، آلمان، ايتاليا و سوئيس با موفقيت انجام شد و قرار شد تا سال 2005 اين واكسن به توليد انبوه برسد. اين در حالي بود كه تا پيش از اين، واكسن اوريون مورد استفاده در ايران از سويه ويروس ژاپني روي سلول جوجه تهيه مي‌شد، در حالي‌كه واكسن جديد اوريون از سويه ايراني روي سلول ديپلوئيد انساني تهيه شده بود.
مراحل تكميل اين طرح 16 سال به طول انجاميد، اما سرانجام در سال گذشته، با همكاري 20 تن از محققان انستيتو رازي سويه جديد واكسن اوريون با عوارض جانبي بسيار كمتر نسبت به نوع خارجي آن توليد شد.
اين واكسن علاوه بر قابليت انحصاري براي پيشگيري از اوريون، به صورت MMR (سرخك، سرخجه، اوريون) نيز قابل استفاده است و حالا با گذراندن مراحل كنترل كيفي، بر روي انسان نيز قابل اجرا است.
دكتر محمد تقويان، فارماكولوژيست و مسئول بخش توليد واكسن‌هاي ويروسي مؤسسه توليد واكسن و سرم‌سازي رازي در اين گفتگو در مورد مراحل توليد اين واكسن و مزيت‌هاي آن نسبت به واكسن‌هاي مشابه توليد‌شده بيشتر توضيح مي‌دهد.
در حال حاضر چند نوع سويه شناخته‌شده براي توليد واكسن در دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرند؟
در مورد واكسن اوريون ما در حدود 5 تا 6 نوع سويه ويروسي داريم كه الان در سطح دنيا فقط با اين چند سويه اقدام به توليد واكسن مي‌كنند و فقط اين سويه‌ها به عنوان سويه‌هاي واكسينال مورد قبول استانداردهاي جهاني است.
در مورد نقش سويه‌ها در توليد واكسن توضيح مي‌دهيد؟
ببينيد، عامل اصلي در توليد واكسن، عامل بيماري‌زاست، البته به شرطي كه خواص بيماري‌زايي آن تحليل يافته باشد. هميشه واكسن را با استفاده از ويروسي كه باعث ايجاد بيماري مي‌شود تهيه مي‌كنند.
در اصطلاح واكسن‌سازي به اولين ارگانيسمي كه از آن براي توليد واكسن استفاده مي‌كنند، در اصطلاح بذر يا سويه گفته مي‌شود. بنا‌بر‌اين خواص بيولوژيكي، فيزيكي و شيميايي اين سويه‌ها بايد كاملاً شناسايي شود.
نحوه تهيه اين سويه‌ها به چه صورت است؟
نحوه تهيه سويه به طور عمومي در سطح دنيا به اين صورت است كه سويه از ارگانيسم جدا مي‌شود و در بسترهاي سلولي مختلف تكثير مي‌شود تا حدي كه بيماري‌زايي اين سويه به حداقل برسد ولي كارايي خودش را براي مقاوم كردن بدن شخص در برابر بيماري از دست ندهد.
آيا واكسن هم مي‌تواند مثل دارو عوارض جانبي داشته باشد؟
بله، نكته مهم اين است كه واكسن هم مثل بقيه داروها علاوه بر فوايدش، مضرات و عوارض جانبي هم دارد. وقتي ما يك واكسن را با يك دارو مقايسه مي‌كنيم، همين عوارض جانبي واكسن آن را نسبت به بقيه داروها متفاوت مي‌كند.
اصولاً ما واكسن را براي كساني تجويز مي‌كنيم كه خودشان مبتلا به بيماري نيستند به همين دليل واكسن را به آن تزريق مي‌كنيم كه بدن فرد نسبت به آن بيماري مقاوم شود.
بنا‌بر‌اين اگر در اين‌صورت همراه با تزريق واكسن عارضه‌اي براي فرد ايجاد شود هم براي او و هم براي اطرافيان تحريك‌كننده و نگران‌كننده خواهد بود و آنها را نسبت به تزريق واكسن بد‌بين خواهد كرد.
در صورتي كه اگر دارو براي فرد عارضه‌اي ايجاد كند چون بيمار در ابتدا تأثيرات مثبت دارو را ديده است شايد برايش اهميتي نداشته باشد كه متحمل عوارض دارو نيز خواهد شد يا نه.
ولي متأسفانه واكسن اثرش به زودي مشخص نمي‌شود و خود فرد هم شايد متوجه نشود كه واكسن در او اثر كرده است يا نه و فقط با انجام تست‌هاي آزمايشگاهي مي‌توان به اين موضوع پي برد. بنا‌بر‌اين بايد هرچه بيشتر سعي شود كه از عوارض واكسن جلوگيري شود.
پس سويه‌هايي كه در توليد واكسن به كار مي‌روند از نظر اين عوارض جانبي تفاوت‌هايي با هم دارند.
در واكسينولوژي دو خصلت عمومي براي يك واكسن در نظر گرفته مي‌شود؛ اولاً واكسن بايد مؤثر باشد و ثانياً عوارض سوء نداشته باشد. سويه‌هايي كه در سطح دنيا وجود دارد از نظر اين دو فاكتور با هم تفاوت‌هايي دارند؛ بعضي عوارض جانبي كمتري دارند و بعضي داراي عوارض جانبي بيشتري هستند.
در مورد تأثيرات سودآور نيز به همين صورت است، هميشه در سطح دنيا اين چالش وجود دارد كه ما براي توليد واكسن از چه سويه‌هايي استفاده بكنيم همين حساسيت باعث شده كه داشتن يك سويه مناسب از نظر اقتصادي براي مراكز توليد واكسن بسيار مهم تلقي شود.
همين باعث شده كه دسترسي به سويه‌هاي واكسينال خيلي محدود شود يكي از نظر اين‌كه تعداد اين سويه‌ها كم است و ديگر اين‌كه كساني كه اين سويه‌ها را در اختيار دارند، به راحتي آنها را در اختيار كارخانجات ديگر قرار نمي‌دهند.
واكسني كه الان براي بيماري اوريون توليد شده از نظر عوارض جانبي در چه وضعيتي است؟
ببينيد، در تحقيقات اوليه مشخص شد كه مقداري از عوارض جانبي سويه‌اي كه براي تهيه واكسن استفاده مي‌شد، در سطح جامعه مورد قبول نيست براي همين بخش تحقيقات مؤسسه به اين فكر افتاد كه يك گام فراتر نهد و سويه‌هايي توليد كند كه عوارض جانبي كمتر و اثرات مفيد بيشتر داشته باشد.
در سال 1382 پروژه‌اي تعريف شد و هدف آن اين بود كه يك سويه محلي براي توليد واكسن اوريون تهيه شود. تمامي بيولوژيست‌ها، ميكرو‌بيولوژيست‌ها و ويروس‌شناس‌ها و پزشكان در اين امر مشاركت داشتند.
نتايج اوليه استخراج اين سويه ويروسي با موفقيت انجام گرفت. بعد از آن تست‌هايي نيز روي حيوانات آزمايشگاهي انجام شد. وقتي مشاهده شد كه اين سويه عوارض جانبي روي حيوانات ندارد، به نتيجه رسيديم كه اين سويه براي توليد واكسن اوريون و استفاده بر روي انسان مي‌تواند مناسب باشد. در اين زمينه چند كشور اروپايي نيز پيشنهاد دادند كه پروژه را به صورت مشترك ادامه دهند.
سويه تهيه‌شده از سلول انساني نسبت به سويه تهيه شده روي جنين جوجه چه مزايايي دارد؟
نكته بسيار مهم اين است كه سويه‌اي كه كشورهاي اروپايي از آن استفاده مي‌كنند، از سلولهاي جنين جوجه تهيه مي‌شود به همين دليل عوارض جانبي اين سويه‌ها بالاتر از سويه‌هايي است كه از سلول انساني تهيه مي‌شود.
ويروس به تنهايي نمي‌تواند در محيط‌هاي شيميايي رشد كند و براي تكثير آن بايد يك بستر مناسب وجود داشته باشد و اين بستر مناسب حتماً بايد يك سلول زنده باشد.
به طور طبيعي سويه‌اي كه از سلول جنين جوجه تهيه مي‌شود، مقداري از پروتئين و آنتي‌ژن‌هاي جنين جوجه داخل آن مي‌ماند و اين مي‌تواند منبع ايجاد آلرژي در فرد گيرنده واكسن باشد.
ولي آنتي‌ژن سلول انساني به مقدار كمتري احتمال دارد كه در فرد ايجاد علائم آلرژي كند.
اين واكسن در چند نوبت و در چه سنيني تزريق خواهد شد؟
بعد از مراحل ثبت در وزارت بهداشت، در چهار ماه آينده اين واكسن به صورت كشوري در دو نوبت در سال در كودكان تزريق خواهد شد و در موارد نادر هم بزرگسالان از اين واكسن استفاده مي‌كنند.
بهتر است بدانيد استفاده از واكسن اوريون تا 95 درصد از ابتلاي فرد به بيماري جلوگيري مي‌كند.
منبع: دکتر سلام
