از آنجا که مصرف خودسرانه تعدادی از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که عمدتا مردم آنها را با نام عامیانه داروهای اعصاب و آرامبخش می‌شناسند رواج یافته است، در ادامه به بررسی برخی خطرات احتمالی مصرف بی‌رویه و خودسرانه این داروها می‌پردازیم.
تازه آمده سر کار که می‌فهمد کلی کار را آن روز باید تحویل بدهد. یک ساعت که می‌گذرد کم‌کم احساس می‌کند مضطرب شده است. رو می‌کند به همکارش و می‌گوید: «امروز یه عالمه کار دارم و استرس گرفتم.» همین موقع است که همکارش از کیفش یک قرص آرامبخش درمی‌آورد و می‌گوید: «من هر وقت استرسی میشم یکی از اینا می‌خورم. خیلی آروم میشم و راحت کارمو انجام میدم.» او که دو دل است باید این دارو را بخورد یا نه وقتی با تاییدهای همکارش مبنی بر اثربخش بودن این دارو مواجه می‌شود، با خودش فکر می‌کند بد نیست خودش هم امتحان کند شاید بهتر شود. به این ترتیب او بدون آنکه بداند مصرف هر کدام از این داروها چه عواقبی دارد، اقدام به استفاده از آنها می‌کند. اما بدانید که خطر نزدیک شماست. کارشناسان و متخصصان درباره پیامدهای مختلف مصرف این قبیل داروها توضیح می‌دهند.
جهان از لحاظ مصرف دارو
بسیاری از افراد غافل از عواقب وخیمی که مصرف خودسرانه دارو برای سلامت فرد به‌همراه دارد، در مصرف داروها بدون تجویز پزشک بسیار بی‌احتیاطی می‌کنند. با وجود هشدارها و آمارهای موجود درباره مصرف دارو در کشور، این روند همچنان ادامه دارد به‌طوری که گفته می‌شود ایران به لحاظ میزان مصرف دارو جزو 20 کشور نخست دنیاست. متاسفانه امروزه فرهنگ خوددرمانی به‌طور وسیعی در کشور رواج یافته به‌طوری که افراد پس از مواجهه با کوچک‌ترین مشکل و ناراحتی سریعا اقدام به تهیه دارو می‌کنند در حالی‌که هیچ‌گونه اطلاعاتی در مورد چگونگی اثربخشی دارو و عوارض و عواقب مصرف خودسرانه آن ندارند.
فلوکستین اعتیاد می‌آورد
از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که مصرف خودسرانه آن افزایش پیدا کرده، می‌توان به داروی فلوکستین اشاره کرد. این دارو در دسته داروهای ضدافسردگی طبقه‌بندی می‌شود. مصرف این دارو بدون تجویز پزشک می‌تواند منجر به مزمن شدن بیماری فرد و ایجاد اختلالات اضطرابی و وابستگی به دارو شود. یکی از عوارض این دارو در اوایل مصرف کاهش اشتهاست که متاسفانه بسیاری از افراد ناآگاهانه یا به عمد از این دارو به عنوان داروی کاهنده وزن در رژیم‌های لاغری استفاده می‌کنند که می‌تواند عوارض زیادی همچون تهوع، استفراغ، سوء‌هاضمه، درد شکم، اضطراب، سردرد، بی‌خوابی، تپش قلب، لرزش اندام‌های بدن و حتی تشنج به همراه داشته باشد.
ممکن است به کما بروید
داروهایی از قبیل کلردیازپوکساید، آلپرازولام ( با نام تجاری Xanax)، دیازپام و لورازپام به عنوان تضعیف کننده سیستم اعصاب مرکزی عمل می‌کنند. اگرچه تجویز منطقی این داروها توسط پزشک اثرات درمانی مطلوبی در بهبود بیماری دارد ولی مصرف بی‌رویه و خودسرانه آنها می‌تواند علائمی همچون تسکین خفیف، خواب‌آلودگی و حتی اغما به همراه داشته باشد. باتوجه به اثر تسکین‌‌دهنده و خواب‌آور این داروها با گذشت زمان تمایل فرد برای مصرف آنها بیشتر شده به‌طوری که در نهایت منجر به وابستگی جسمی و روانی به داروهای فوق‌الذکر می‌شود و این امر قطع مصرف دارو را برای فرد به شدت دشوار می‌کند. مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است منجر به ایجاد فراموشی، اختلال در تفکر و حتی ایجاد افسردگی در فرد مصرف‌کننده شود.
پروپرانولول آلرژی را بدتر می‌کند
پروپرانولول نیز دارویی است که با تاثیر بر سیستم قلبی- عروقی موجب کاهش ضربان قلب و فشار خون شده و از این‌رو در بسیاری از موارد افراد در شرایط اضطرابی به منظور کاهش تپش قلب و اضطراب به‌طور خودسرانه اقدام به مصرف آن می‌کنند. مصرف این دارو بدون تجویز پزشک می‌تواند اختلال در عملکرد قلبی، کاهش غیرعادی ضربان قلب و حتی نارسایی قلبی، اختلالات تنفسی و بدتر شدن آلرژی و آسم در افراد مستعد، سردرد و خواب‌آلودگی را برای فرد به همراه داشته باشد. از طرفی قطع ناگهانی مصرف این دارو می‌تواند همراه با افزایش فشارخون، تپش قلب و بی‌قراری باشد. در پایان باید یادآور شد مصرف خودسرانه داروهای ذکر شده، می‌تواند منجر به مزمن شدن یا عدم درمان مناسب بیماری زمینه‌ای فرد مصرف‌کننده و همچنین بروز تداخلات دارویی در او شود که گاهی این تداخلات بسیار خطرناک بوده و مشکلات زیادی برای فرد به دنبال خواهد داشت.
مشکل باید ریشه‌ای حل شود
یکی از مسائل رایج در دوران نوجوانی و اوایل جوانی آموزش از همسالان است. در دوران جوانی افراد از همسالان آموزش می‌گیرند و نقش همسالان پررنگ است. آنها تجربه‌های شخصی خود را برای مصرف دارو دراختیار هم می‌گذارند و به هم منتقل می‌کنند و از این تجارب استفاده می‌کنند. عامل مهم دیگر، مسئله اجتناب است. بیماری‌هایی مانند اضطراب یک عامل رفتاری در خود دارند به نام اجتناب. به این معنی که فرد نمی‌خواهد با اضطراب مقابله کند و اجتناب باعث آرامشش می‌شود. یکی از راه‌های کمکی استفاده از داروهای آرامبخش و ضدافسردگی است. در این حالت فرد بدون مقابله با اضطراب از این داروها استفاده می‌کند. وقتی بحرانی به وجود می‌آید برای پشت‌سر گذاشتن این بحران افراد از این داروها استفاده می‌کنند تا به یک حل مسئله مقطعی برسند، بنابراین دسترسی نوجوان و جوان به این داروها آسان است و به دیگران هم گفته می‌شود و حالت مرضی ایجاد می‌کند.
این داروها لاغر نمی‌کند
برخی افراد برداشت‌های اشتباهی از این قبیل داروها دارند. در میان برخی از دختران جوان این تصور وجود دارد که این داروها برای لاغری مفید است. ممکن است این داروها در برخی موارد این اثر را داشته باشد یعنی در فردی بر اثر افسردگی تکانشی میل به پرخوری زیاد می‌شود و زمانی که دارویی مانند فلوکستین استفاده می‌شود اشتهای فرد کم می‌شود و به سمت لاغر شدن می‌رود. اما اصولا این داروها اثری بر لاغری و اشتها ندارند و در اغلب موارد این داروها برعکس باعث چاقی می‌شوند.
صورت مسئله را پاک نکنید
زود اثر بودن دارو یکی از عواملی است که باعث گرایش به استفاده از آن می‌شود. اگر فردی به پزشک مراجعه کند و از اضطراب امتحان شکایت کند یا از اینکه نمی‌تواند فردی اجتماعی باشد، پزشک روی به دارو می‌آورد، در حالی که ممکن است نیازی نباشد. اگر متخصص بخواهد سریع مسئله را حل کند دارو تجویز می‌کند. حتی وقتی خانواده فرزند را در اضطراب می‌بیند فکر می‌کند با دارو راحت می‌توان آرامش ایجاد کرد، در حالی که در بیشتر موارد مشاوره و روان‌درمانی همراه با دارو توصیه می‌شود. به دلیل زمان کم و عدم توجه به خود و فشارهای روانی که دختران جوان ممکن است با آن مواجه شوند این مسائل آنها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال در مدارس ممکن است نگرش خاصی وجود داشته باشد و فرد در آن نگرش نگه داشته شود طوری که نتواند راجع به آن مسئله حرف بزند و دچار اضطراب شود. یکی از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد مسائل جنسی و کنجکاوی‌های پیرامون آن است که از نظر والدین گنا‌ه‌آلود محسوب می‌شود ولی بسیاری از دختران جوان را دچار اضطراب می‌کند، در حالی که به منظور درمان باید درباره آن حرف زده شود. اما دارو روی ماجرا پوشش می‌گذارد و صورت‌مسئله را پاک کرده و این تعارض ساختار شخصیت را نهی می‌کند. اضطراب و افسردگی در دختران جوان یک علامت است که نشان می‌دهد مشکلی وجود دارد مانند تب در بیماری‌های بدنی که نشانه عفونت در بخشی از بدن است.
فقط روانپزشکان باید این داروها را تجویز کنند
مصـــــرف داروهای روانپزشکی از هر دسته و گروهی که باشد بدون تجویز جایز نیست. حتی اگر خانواده‌ها قبلا تجربه تجویز این قبیل داروها را چه برای خودشان و چه برای اطرافیان‌شان داشته باشند و اثر مثبت دارو را دیده باشند و با خواص دارویی هم آشنا باشند باز این اجازه را ندارند که خود تجویزی کنند زیرا همیشه در زمان تجویز دارو برای مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی روانپزشکان ملاحظاتی را درنظر می‌گیرند که این ملاحظات را افرادی که روانپزشک نیستند و اطلاعاتی در این زمینه ندارند، لحاظ نمی‌کنند.
روانپزشکی که دارو تجویز می‌کند با درنظر گرفتن اثرات مثبت و عوارض و انتخاب مورد مناسب برای آن دارو اقدام می‌کند. طبیعی است فرد ناآگاه نمی‌تواند این کار را انجام دهد حتی اگر قبلا تجربه خوبی داشته باشد. افراد حتی برای موارد جزئی که خودشان فکر می‌کنند اهمیتی ندارد و برای سؤال‌های خودشان هم باید به روانپزشک مراجعه کنند.
در مورد افراد افسرده بارها ممکن است تجویز و میزان دارو تغییر کند تا روانپزشک به درمان موردنظر برسد. اگر خوددرمانی انجام شود این محقق نخواهد شد. روانپزشکان بر معاینه مستمر تاکید دارند زیرا قطع پیش از موعد درمان نه‌تنها ممکن است بهبودی را به تاخیر بیندازد بلکه ممکن است مشکلی به مشکلات قبلی اضافه کند.
