7283_647
عواملی همچون رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب مادر در طول مدت بارداری، جثه بدنی والدین، استرس روانی، عوامل شغلی و وضعیت معیشتی خانواده، مصرف سیگار و همچنین عوامل دیگر مانند عفونت‌های مایع آمینوتیک و واژینوز باکتری، موجب نارس متولد شدن نوزاد با وزن کم می‌شود.

یکی از عوامل اصلی تعیین کننده رشد سالم کودک، تغذیه مادر هنگام بارداری و رشد جنین تا پایان زمان بارداری است. در همین راستا وزن هنگام تولد یکی از حساس ترین و رایج ترین شاخص های بهداشتی برای ارزیابی نوزادان و شاخص سلامت نوزاد است. اختلالات رشد در این دوران عامل مهم وزن کم هنگام تولد و البته افزایش مرگ و میر و عوارض دوران کودکی است.
 وزن نوزاد در بدو تولد بیانگر ۲ عامل طول مدت بارداری و رشد جنین است. از آنجا که اندازه بدن نه تنها در دوران جنینی بلکه در سراسر دوران کودکی متناسب با سن است و رشد جسمی و روحی کودک در ۲ سال اول زندگی و دوران بلوغ بسیار سریع و در مواقع دیگر رشد آهسته تر است، توجه به تغذیه نوزادی که کم وزن به دنیا می آید، اهمیت زیادی دارد. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره اهمیت این موضوع توضیح می دهد.
چه نوزادی کم وزن به حساب می آید؟
بنابر تعریف سازمان جهانی بهداشت وزن تقریبی نوزادان طبیعی بین ۳۲۰۰ ۳۰۰۰ گرم بوده که دختران ۲۰۰ گرم از پسران کم وزن تر هستند. چنانچه نوزادی هنگام تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم متولد شود، کم وزن نامیده می شود امانوزاد با وزن تولد ۱۵۰۰ گرم بسیار کم وزن و کمتر از ۱۰۰۰ گرم شدیدا کم وزن است. وزن کم هنگام تولد یک مشکل مهم بهداشت جهانی و پرهزینه است و سازمان جهانی بهداشت شیوع نوزادان کم وزن در ایران را ۸ درصد گزارش کرده است.
چه عواملی بر تولد نوزاد نارس موثر است؟
عوامل مختلفی در تولد نوزادان کم وزن موثرند. عوامل روانی و عاطفی و آمادگی والدین برای تولد نوزاد خواسته یا ناخواسته یکی از عوامل قابل تامل است.
میزان تحصیلات والدین و میزان آگاهی مادر در تغذیه دوران بارداری و شیردهی، چگونگی ویار و نحوه زایمان به خصوص زایمان زودرس سزارین، چند قلوزایی و تغذیه فرزندان نیز می تواند در تولد نوزاد کم وزن موثر باشد چنانکه عوامل اقتصادی، درآمد خانواده، شغل و فرهنگ خانواده، عوامل زیست محیطی، محل زندگی، آلودگی آب به نیترات، آلودگی هوا و مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم، آلودگی صوتی و وجود نیروگاه های برق در اطراف منزل هم تاثیر چشمگیری در تولد نوزاد کم وزن دارد.
اهمیت شیر مادر
تغذیه با شیر مادر آنقدر مهم است که در فعالیت های ملی و بین المللی مورد توجه است. توصیه می شود مادر در دوران بارداری به همراه همسرش توسط پزشک کودکان ویزیت شده و درباره مزایای شیر مادر در سلامت کودک ذهن مادر آماده شود تا در تغذیه فرزندش موثر باشد.
همچنین باید از برجسته بودن نوک سینه مادر مطمئن شد. آکادمی طب کودکان آمریکا در بیانیه خود می گوید همه نوزادان نارس باید شیر مادر خود را دریافت کنند.در تحقیقاتی نشان داده شده نوزادان نارسی که از شیر مادر تغذیه می کنند به عفونت های بیمارستانی و عوارض گوارشی کمتر مبتلا می شوند. تغذیه با شیر مادر می تواند از کمبود قند خون نوزاد و زردی نوزادان نارس جلوگیری کند.
خطرات در کمین نوزادان نارس
مهم ترین عوارض نوزادان نارس عبارت است از افزایش مرگ و میر مانند عوارض تنفسی، هیپوکسی، عوارض عفونی و صدمات مغزی نوزادان، فلج مغزی و عوارض دوران کودکی (اختلالات یادگیری، مشکلات شنوایی، دیدن و حرکتی) بهره هوشی پایین تر، مشکلات رفتاری مانند اختلالات بیش فعالی، حواس پرتی، عدم تمرکز دوران کودکی و کیفیت زندگی نامناسب و مشکلات تغذیه ای.
بنابراین وزن هنگام تولد همیشه یک معیار مهم برای بررسی های کلینیکی و مداخلات بهداشتی درمانی به منظور یافتن علل موثر است و مهم ترین مسئله پیشگیری از تولد نوزادان نارس و کم وزن و جلوگیری از صدمات جسمی و روانی کودکان به حساب می آید.
تغذیه با شیر مادر از همان روز اول
مادرانی که در بیمارستان بستری بوده یا نوزادشان در بخش مراقبت های ویژه بستری است، باید شیرشان را ۶ تا ۱۲ ساعت بعد با پمپ الکتریکی بدوشند و هر ۶ تا ۸ ساعت این کار را تکرار کنند.
مادرانی که نوزاد نارس به دنیا می آورند اکثرا روزهای اول با کاهش شیر مواجه هستند و فقط چند قطره شیر از سینه شان خارج می شود که نباید نگران و ناامید باشند زیرا با تغذیه خوب، استراحت، تجویز مکمل ها و تماس پوست مادر با پوست نوزاد شیر این مادران افزایش می یابد.
عوامل ایمنی بخش در شیرمادر نوزاد نارس بیشتر است و عملکرد سیستم ایمنی شیرخواران نارس را بهبود می بخشد. همچنین تماس پوست مادر و شیرخوار غلظت آنتی بادی های شیرمادر را تحت تاثیر قرار می دهد.
تجویز شنبلیله برای مادران
شیر دادن نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید می شود که کودک شیر بخورد و میزان شیری که می خورد به بدن می فهماند که چه مقدار شیر نیاز دارد. دمپیریدون و متوکلوپرامید به عنوان شیرافزا در افزایش شیر مادر بسیار موثر است. شیرافزاهای گیاهی مانند شنبلیله هم ظرف مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت در بیشتر مادران شیر را زیاد کرده است.
در یک مطالعه مشخص شد مادرانی که از چای سبز همراه شنبلیله، رازیانه و برگ تمشک استفاده کرده بودند، نسبت به آنهایی که فقط چای معمولی نوشیده بودند، شیرشان تقریبا دوبرابر شده بود.
این کودکان حتما باید شیرمادر بخورند
علاوه بر خواص کلی شیر مادر از جمله داشتن مواد ضد میکروبی از دسته های مختلف، مواد ضد التهابی و سهل الهضم بودن آنها، شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده اند، با شیر مادرانی که نوزاد آنها به موقع متولد شده، متفاوت است. به طور کلی میزان پروتئین شیر مادران نوزادان نارس بیش از مادران نوزادان رسیده است.
 به همین دلیل است که برای نوزادان با وزن تولد کم، شیر مادر خود آنها مناسب ترین شیر است چرا که نوزادان نارس به پروتئین بیشتری نیاز دارند، به ویژه در خلال ماه های اول شیردهی این اختلاف بیشتر است.
مطالعات زیادی نشان داده بسیاری از مواد ضد میکروبی و مواد معدنی مانند سدیم، کلر، منیزیم و آهن در شیر مادران نوزادان نارس در مقایسه با شیر مادران دارای نوزادان رسیده، بیشتر است. توجه داشته باشید که نوزادان با وزن تولد کم علاوه بر تغذیه با شیر مادر باید آهن، ویتامین های E,C,D,A و اسید فولیک و ویتامین های گروه B را نیز دریافت کنند.
نکات مهم در شیردهی موثر
یکی از مهم ترین مواردی که در بهبود روند رشد نوزاد نارس بسیار اهمیت دارد برقراری ارتباط عاطفی میان کودک و مادرش است. تماس بلافاصله بعد از زایمان بین مادر و نوزاد نارس و استنشاق شیر مادر نقش مثبت در تغذیه نوزاد نارس دارد.
هنگامی که نوزاد در تماس با پوست شکم و سینه مادر قرار می گیرد، اغلب بدون کمک، سینه مادر را پیدا کرده وتغذیه و مکیدن را شروع می کند بنابراین تماس پوستی در ساعت های اول بسیار مهم است. تغذیه با شیر مادر در حال حاضر یک ساعت بعد از تولد در نظر گرفته شده است. حتی اگر نوزاد نارس در کنار مادر نباشد باید شیر مادر دوشیده و با قطره چکان داده شود.
هرچه شیرخوار از سینه مادر تغذیه کند شیر مادر بیشتر می شود. هم اتاقی مادر و نوزاد، باعث می شود گریه و گرسنگی نوزاد مورد توجه و پیوندعاطفی مادر قرار گیرد و کیفیت خواب مادر و نوزاد بهتر می شود و نوزاد بهتر وزن می گیرد.
تغذیه نوزاد بر اساس میل نوزاد تنظیم کننده تغذیه است. حجم شیر مادر از روز سوم بیشتر شده و قند خون تنظیم و زردی نوزاد کمتر می شود. پستانک یا گول زنک یا بطری شیر برای نوزاد ممنوع است و برای نوزاد نارس در صورت ضعف مکیدن باید از فنجان، قاشق، قطره چکان یا سرنگ برای رساندن مکمل به شیرخوار استفاده شود.