تعصب، خصلتي است كه شخص را به حمايت بي چون و چرا از خانواده و خويشان، چه ظالم باشند و چه مظلوم، وادار مي سازد. البته اين تعصب تنها نسبت به خويشان نزديك نيست، بلكه گاه نسبت به قوم و قبيله و يا كشور ويا نژاد و يا فرهنگ و زبان نيز مي تواند تحقق يابد.
«تعصب»، صفتی است که می توان گفت در همه افراد پیدا می شود. هرچند ممکن است مفهوم آن برای هر فرد متغیر باشد. اما حداقل همه ما یک بار حس کرده ایم که به یک موضوع خاص تعصب داریم. اگر این تعصب داشتن در محدوده عقاید شخصی خودمان باشد و باعث نشود عقاید تعصبی خود را به دیگری تحمیل کنیم هیچ مشکلی وجود ندارد، اما هستند افرادی که تعصبات خود را به اطرافیانشان تحمیل می کنند و همین موضوع باعث ایجاد فشار روانی روی افراد جامعه شده و در نتیجه روی آرامش کل جامعه تاثیر می گذارد.
دکتر علی اکبر مرتضوی کیاسری، رئیس انجمن مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره ایرانیان در مورد مفهوم، انواع و تبعات تعصب اشاره می شود:.
مفهوم عرفی و لغوی تعصب
کیاسری با اشاره به اینکه واژه “تعصب” دارای یک معنای عرفی و یک معنای لغوی است، درمورد معنای عرفی آن توضیح داد: حساسیت خارج از اندازه یک فرد یا گروه نسبت به یک موضوع، پیرامون انجام یا ترک کاری، موجودیت و بودن یا نبودن امری است. فردی که تعصب دارد روی انجام شدن یا نشدن چیزی پافشاری بیش از حد می کند.
وی درمورد معنای لغوی واژه تعصب نیز گفت: ماده تعصب از ماده عصب می آید. می توان گفت اشتغال خارج از اندازه ذهنی نسبت به انجام کاری را تعصب می گویند. درواقع انجام شدن یا نشدن کاری بیش از اندازه ذهن فرد را به خود مشغول می کند.
انواع تعصب
افراط و تفریط در منطق و دین مذموم است
رئیس انجمن مراکز مشاوره و روان شناسان ایران ادامه داد: تعصب با مفاهیمی که ذکر شد می تواند به دو نوع مثبت و منفی تقسیم شود. اگر ماهیت چیزی که نسبت به او حساس هستیم مبنای منطقی و شرعی داشته باشد، تعصب مثبت است. برای مثال فرد تعصب دارد که والدینش از وی راضی باشند. از آنجائی که رضایت والدین مبنای منطقی و شرعی دارد، تعصب فرد مثبت است. اما چنانچه موضوعی که ذهن فرد بیش از اندازه مشغولش شده است، منفی باشد، تعصب فرد منفی تلقی می شود.
کیاسری در ادامه به اهمیت حفظ تعادل در تعصب اشاره کرد و اظهار کرد: البته اگر نسبت به یک موضوع، حتی اگر آن موضوع مثبت باشد، اشغال ذهنی افراطی شود، تعصب دچار مشکل می شود. زیرا افراط و تفریط در منطق و دین مذموم و ناپسند است. بنابراین هرچند موضوع مهم باشد، به دلیل تعصب افراطی، تعصب منفی تلقی می شود. در واقع ماهیت امر مشکلی ندارد اما از آنجائی که اندازه تعصب رعایت نمی شود، نوع تعصب منفی می شود. به عبارت دیگر کیفیت مثبت است اما کمیت باعث منفی شدن آن می شود.
این روان شناس در تعریف افراط گفت: افراط یعنی توجه کردن به یک موضوع که این توجه فرد را از توجه به مسائل دیگر باز می دارد.
وی با اشاره به آموزه های دینی در مورد مساله افراط و تفریط گفت: حضرت علی فرمودند که “دو گروه نابودند، کسانی که در محبت ایشان غلو ( افراط) کنند و کسانی که در دشمنی من افراط کنند.” بنابراین اگر راجع به موضوعی که کیفیت عالی دارد اما اشغال ذهنی از نظر کمی در حد افراط باشد، تعصب هم مذموم می شود.
مقایسه غیرت با تعصب
رئیس انجمن مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره ایرانیان در ادامه درمورد تفاوت ” غیرت ” با تعصب توضیح داد: غیرت یعنی اوج همت برای دست یابی به یک هدف مطلوب. اهداف می تواند انواع گوناگونی داشته باشد و بنابر هدف، انواع غیرت هم تغییر می کند. مانند غیرت ناموسی، ملی، مذهبی، معنوی و… برای مثال فردی که غیرت ناموسی دارد اوج تلاش خود را در حفاظت از ناموس خود به کار می گیرد.
کیاسری ادامه داد: غیرت به انواع مثبت و منفی تقسیم نمی شود، اما تعصب مثبت و منفی دارد. غیرت نماد عملی پایداری در تعصب است. تعصب اکثرا در محدوده فکر و ذهن است اما غیرت در مرحله اجرا و عمل است.
شناخت منشا تعصب منفی
اصرار و انکار کور باعث بروز تعصب منفی می شود
وی به این سوال که چه شخصیتی از افراد دارای تعصب هستند پاسخ داد: همه آدم ها می توانند تعصب داشته باشند، اما اگر آگاهی و شناخت کم باشد، تعصب منفی خواهد شد.
کیاسری توضیح داد: بنابراین شناخت کم نسبت به موضوعی تعصب منفی در پی خواهد داشت. برای مثال فردی آگاهی دینی ندارد، نسبت به ماه مبارک رمضان تعصب منفی خواهد داشت و در هر شرایطی روزه می گیرد، حتی اگر روزه برای سلامتی اش خطرناک باشد. این فرد به دلیل آگاهی کم نمی داند که روزه گرفتن در این شرایط حرام است.
رئیس انجمن مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره ایرانیان با تاکید بر اینکه اصرار کور و انکار کور باعث بروز تعصب منفی می شود افزود: مغزی که شناخت کافی برای درست درک کردن و تحلیل امور نداشته باشد، دچار تعصب منفی می شوند.
نحوه برخورد با فردی که دارای تعصب منفی است: جدال نکنید
کیاسری درمورد نحوه برخورد با افرادی که دارای تعصب منفی هستند گفت: باید سعی شود به این افراد آگاهی داد، اما اگر نپذیرفتند، نباید با آن ها جدال کرد. در دستورات دینی هم آمده است که جدال نکنیم. فقط اطلاع رسانی کنیم و بگذریم.
وی تاکید کرد: اما با فرد متعصبی که عملش باعث زیان جمعی می شود باید مقابله کرد. در واقع اطلاع رسانی کردن و رها کردن، در حوزه تعصب منفی ای است که به اندیشه فرد محدود می شود، اما اگر تعصب منفی وارد عمل شود باعث آسیب به جامعه می شود.
کیاسری در مورد دلیل این امر توضیح داد: زیرا در این صورت امکان فراگیر شدن تعصب منفی فرد وجود دارد. زیرا گرایش اجتماعی ناخودآگاه به سمت تعصب منفی تمایل پیدا می کند و در نتیجه باعث تهدید سلامت اندیشه، تهدید سلامت بهداشت روانی و تهدید سلامت رفتاری جامعه می شود.
وی در پایان گفت: این امر باعث ایجاد نا امنی اجتماعی در فکر و روان جامعه و تهدید زیستمان و آرامش اجتماعی می شود. بنابراین باید با آن مقابله کرد.
تمام زندگیم بخاطر تعصب بیجای افردا زندگیم تو چهار دیواری گذشت…توی عقده ….بخاطر اینکه طرف مقابلم مرد هاهستند نباید کارهای خیلی معمولی که حتی ازنظر عرفم موردی نداره انجام بدم…اما خطاب به همون ادما اگه خدا خداست و از حق بندش نمیگذره منم ازتون نمیگذرم چون منو از کوچکترین شادیهام دور کردین حتی اگه اون اشخاص نزدیکترین کسام باشن…و تاابد به من مدیونید بخاطر تنفر ایجاد شده توی قلبم