مهندس پزشک باید قادر باشد در بین انواع چراغهای سیالتیک، چراغی را مطابق با استاندارد های IEC و نیز از هر جهت با معیارهای برای بیمارستان بخصوص از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بشد ولی کارآیی آن خوب باشد را برگزیند.معیارهای این تصمیم گیری آن است که اول اصول علمی و فنی چراغ سیالتیک را خوب بشناسد به همین خاطر متنی را در این ارتباط تهیه کرده ایم که در اختیارتان قرار می دهیم.
لامپ های جراحی یکی از ابتدایی ترین و مهمترین وسایلی هستند که در اتاق های عمل جهت روشن کردن موضع جراحی و مشاهده بهتر اندام کوچک و بدون کنتراست در مناطق عمیق موضع یا حفره های بدن به کار می رود.
مناسبترین چراغ برای اتاق عمل ، چراغ سیالتیک است و دارای انواع مختلفی از قبیل چراغ های تک قمره ، دو قمره و سه قمره می باشد که می توانند قسمت های مختلف را روشن کنند.
از آنجا که هنگام عمل ممکن است دست ها ، سر ، تجهیزات و … باعث ایجاد سایه شوند ، بنابراین طراحی باید به گونه ای باشد که این چراغ ها سایه های مزاحم را کاهش دهند و اعوجاج رنگ را به حداقل برسانند.
سیستم روشنایی اتاق های عمل به بیان ساده شامل یک یا چند حباب لامپ است که به بازوی متحرک وصل شده تا امکان حرکت عمودی و چرخشی به طرفین وجود داشته باشد ؛ گاهی نیز می توان سیستم روشنایی را در یک نقطه از سقف یا دیوار ثابت کرد یا با ایجاد ریل در سقف ، امکان تغییر موضع آن را فراهم کرد.
چندین نوع منبع نوری مختلف وجود دارد: لامپ های رشته ای معمولی ، لامپ های گازی و چراغ های LED
روشنایی های جراحی معمولا از لامپ های هالوژن-تنگستن ، هالوژن-زنون یا هالوژن-کوارتز که به عنوان لامپ های نور سفید مطرح هستند ، استفاده می کنند.
ساختمان اپتیکی یک چراغ اتاق عمل
لامپ هالوژن: طیف وسیعی از نور مرئی و مادون قرمز ایجاد می کند.
یک رفلکتور: جهت بازتاب نور و فیلتر کردن بخشی از نورهای ناخواسته
یک فیلتر مادون قرمز: در مسیر نورهای بازتاب شده از رفلکتور
مهمترین ویژگی های یک چراغ اتاق عمل
• برخورداری از نور کافی ، متناسب با هر نوع عمل جراحی
• برخورداری از نوری مشابه با نور روز
• ایجاد نور سرد با استفاده از فیلترهای نوری مناسب
• قابلیت نفوذ نور در عمق منطقه عمل
• ایجاد حداقل سایه در منطقه عمل
• بهداشتی بودن محیط چراغ
• سادگی ساختار و سهولت تنظیم چراغ
• داشتن تنوع و مدولار بودن لایت هد برای به دست آوردن مناسبترین شدت روشنایی و اندازه منطقه
نکات مهم در طراحی سیستم روشنایی اتاق عمل
• باید به نحوی طراحی شود که امکان حرکت های مختلفی را داشته باشد.
• دسته های بازوی سیستم روشنایی قابل استریل باشد.
• پس از تنظیم موقعیت مناسب ، بتوان سیستم را در آن وضعیت قفل کرد تا شفافیت و روشنی کافی در ناحیه مورد نظر در طول مدت انجام عمل تأمین شود.
• برخی از روشنایی های جراحی میدان دید قابل تنظیم دارند که با استفاده از آن می توان در صورت لزوم روشنایی و درخشان بودن محیط جراحی را کاهش داد.
• به دلیل کاربرد طولانی مدت این لامپ ها ، لازم است تشعشع و تابش گرمایی آن به حداقل برسد تا از خشکاندن بافت های جراحی و ایجاد مزاحمت برای تیم جراحی اجتناب شود.
• طراحی باز برای انتقال حرارت و استفاده از فن برای گردش هوا در داخل سیستم روشنایی
• روشنایی اتاق عمل باید به گونه ای طراحی و پیاده سازی شود که سایه ها را کاهش داده و انحراف طول موج رنگ های مختلف را به حداقل برساند.
• شدت نور چراغ های جراحی را بهتر است بتوان به وسیله دیمر تغییر داد و یا به وسیله کنترل هایی اندازه میدان و تمرکز آن را تنظیم کرد.
• راحتی سرویس و تعویض لامپ ها
نکات مهم در رابطه با روشنایی در اتاق عمل
روشنایی نور بر حسب لوکس یا فوت کندل (۱ فوت کندل- ۱۰/۷۶ لوکس) اندازه گیری می شود. یک محیط در شدت روشنایی ۱۰ تا ۲۰ لوکس ، بسیار تیره و تاریک به نظر می رسد اما اشیاء بزرگ قابل مشاهده است. برای مطالعه یا مشاهده معمولی اشیاء به شدتی در حدود ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ لوکس روشنایی نیاز است. اما استانداردهای جهانی برای حداقل شدت روشنایی در اتاق های عمل در حدود ۲۵۰۰۰ لوکس است (به نظر پزشکان نیز بستگی دارد). منبع روشنایی باید در یک متری بالای موضع جراحی قرار داشته باشد.
در سیستم های روشنایی اتاق عمل کیفیت رنگ نیز اهمیت به سزایی دارد که به صورت محتوای طیفی نور داخل محیط مطرح شده و بر حسب دمای رنگ در واحد کلوین یا ضریب تغییر رنگ سنجش می شود. دمای رنگ پایین باعث می شود که رنگ اشیاء متمایل به قرمز و دمای رنگ بالا منجر به مشاهده رنگ اشیاء به حالت آبی می شود. شاخص CRI اثر نور را بر ظاهر رنگ بافت جراحی نشان م یدهد. پایه این مقیاس از ۰ تا ۱۰۰ است. طبق استاندارد IEC مقدار CRI برای چراغ های جراحی ۸۵ است.
نکات مهم خرید چراغ اتاق عمل
• دارا بودن تأییدیه ها (مانند FDA) یا نشان ها (مانند CE) یا استانداردهای لازم
• منبع نور (تعداد لامپ ها و Light Head ، ولتاژ ، عمر)
• دمای رنگ و قابلیت تنظیم
• شاخص پرداخت رنگ
• اندازه میدان (قطر و عمق) و فاصله کانونی
• میزان روشنایی (حداکثر لوکس در یک متری)
• نحوه نصب (سقفی ، دیواری ، زمینی پایه دار)
• کنترل ها (دیمر ، ولتاژ ، کانون ، اندازه میدان و …)
• درجه حرکت چرخشی دامنه حرکت عمودی
• فیلتر کردن گرما و نسبت گرما به نور
• جنس فیلتر و آینه منعکس کننده
• قمرهای جانبی ، دستگیره قابل استریل
• کمترین ارتفاع سقف
• قطر (لنزها و Light Head) و وزن
• منبع برق ، توان
• قیمت کل سیستم و لامپ جایگزین
• مدت زمان گارانتی و خدمات پس از فروش و تحویل
استانداردهای روشنایی اتاق عمل
• اندازه میدان نوری در قطر باید حداقل ۱۶ سانتیمتر و در عمق ۵۰ سانتیمتر و حداقل فاصله کانونی ۶۵ سانتیمتر
• حداقل سطح روشنایی ۱۲۰۰۰۰ لوکس و چرخش ۲۷۰ درجه و CRI مقدار ۹۳
• دمای رنگ بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کلوین باشد و بتوان آن را در یک دامنه عمودی ۸۰ سانتیمتری تنظیم کرد.
• طول عمر لامپ های رشته ای حداقل ۱۰۰۰ ساعت ، لامپ گازی ۵۰۰۰ ساعت و LED حدود ۲۰۰۰۰ ساعت
• نسبت گرما به نور که نشاندهنده میزان تولید گرما بر واحد نور است mW/m2.lx6 یا کمتر
مزایای چراغ سیالتیک
• داشتن نور سرد تا در هنگام جراحی دمای اتاق بالا نرود. (ویژگی مهم)
• نور و طول موج چراغ ها با چراغ های معمولی متفاوت است.
• به آسانی جابجا می شوند.
• گردش کامل بازو (۳۶۰ درجه)
• قابل شستشو و غیرقابل اشتعال
• برای از بین بردن سایه ، در بعضی چراغ های چند قمره زاویه ی تابش لامپ را به گونه ای تنظیم می کنند که در ایجاد سایه ممانعت نماید و در چراغ های تک قمره از سیستم آینه ای برای این منظور استفاده می شود.
• قابلیت حرکت به سمت بالا و پایین برای قرار گرفتن در محل مناسب
• حداقل خستگی چشم
• عدم خطای تشخیص رنگ
• امکان تجهیز به سیستم دوربین و مانیتورینگ
• کاربرد در اتاق معاینه و بخش مراقبت های ویژه ، بخش دیالیز و … (به جز کاربرد اتاق عمل)
مزایای استفاده از LED در چراغ های جراحی
• تولید گرمای کمتر به دلیل عدم ساطع شدن نورهای مادون قرمز و ماورای بنفش از آنها
• عمر بیشتر نسبت به لامپ های معمولی
• کاهش تدریجی نور (خطر خاموش شدن ناگهانی در هنگام جراحی از بین می رود)
• کنترل بیشتر بر سایه های مزاحم و قابلیت تنظیم مشخصات نور
• راندمان روشنایی بسیار بالاتر
مشکلات استفاده از چراغ های جراحی
• تولید گرما که باعث افزایش خطر برق گرفتگی یا اتصال کوتاه می شود.
• جابجایی چراغ بعد از قراردادن آن در موقعیت مناسب (استفاده از قفل های مغناطیسی برای رفع مشکل)
• اثر انگشت و یا وجود گرد و غبار که می تواند باعث سوختگی زودهنگام ، تغییر رنگ یا ترکیدگی شود.
• سوختن لامپ که در هنگام تعویض باید مراقب اثر لک چربی روی آن بود.
• قطع و یا اتصال کوتاه مسیرهای ارتباطی الکتریکی یا الکترونیکی که در اثر حرارت ناشی از نور لامپ یا عبور جریان بیش از حد از این مسیرها به وجود می آید.
• معایب مربوط به منبع تغذیه که به اشکال مختلف مثل سوختن ترانس ، دیود و یا ایراد در قطعات دیگر بروز می کند.
