مقدمه:
شب ادراری یکی از مشکلات دوره کودکی است که در منابع روانشناسی، زیر عنوان بی اختیاری ادرار مورد بررسی قرار می گیرد. بی اختیاری ادرار سه نوع فرعی دارد: شبانه (خیس خود در خواب)- روزانه(خیس کردن خود صرفا در اوقات بیداری)- شبانه ور وز یا بی اختیاری ادرار مرکب.
مطالعات نشان میدهد که در حدود 50 درصد از کودکان در دو سالگی و85 درصد در 3سالگی و90در صد در 4سالگی می توانند ادرار خود را در طول روز کنترل کنند.در حالیکه 67 درصد از کودکان در 3سالگی و75 درصد در 4سالگی و80 درصد در 5 سالگی و 90 درصد در هشت و نیم سالگی می توانند ادرار خود را در طول شب کنترل نمایند (شرودر، به نقل از فیروز بخت، 1385).
همانگونه که ملاحضه می شود نگهداری ادرار در شب دیرتر حاصل می شود، خیس کردن یک یا دو نوبت در ماه می تواند امری طبیعی باشد، در حالیکه خیس کردن سه مرتبه وبیشتر در یک هفته در کودکان بالاتر از 5 سال می تواند به عنوان بی اختیاری یا شب ادرای تلقی گردد. انوروزی یا همان بی اختیاری ادرار در پسران کمی بیشتر از دو برابر دختران است (سیف نراقی، نادری 1379).
ویژگیهای اصلی بی اختیاری ادرار عبارتند از ادرار مکرر در لباس یا رختخواب که باید حداقل هفته ای دو بار برای سه ماه متوالی ادامه یابد (یا از لحاظ بالینی ناراحتی یا اختلال کارکردی مهمی ایجاد کند) این تشخیص در مورد کودکی مطرح میشود که حد اقل 5 سال یا هم ارز رشدی آن، سن داشته باشد؛ در ضمن کودک نباید بر اثر بیماری یا واکنش داروئی ،خودش را خیس کند (انجمن روانپزشکی آمریکا، 1994 به نقل از شرودر ترجمه فیروز بخت،1384).
در ویراست چهارم راهنمای تشخیصی وآماری اختلالات روانی، تشخیص بی اختیاری ادرار روی کودکان زیر 5سال گذاشته نمی شود.
سبب شناسی:
ظاهرا عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بی اختیاری ادرار دارند (میکلسن،2001).
بررسیهای اخیر نشان دهنده رابطه همبستگی میان« انوروزی[1] » با خشم درونی شده و افسردگی است (سیف نراقی، نادری 1379).
در تحقیقی که در آن از الکتروانسفالو گرام و تنهای صوتی که با گوشی ایجاد می شدند استفاده شد،کودکانی که بی اختیاری ادرار داشتند، چهار تا پنج برابر کودکان عادی، سخت تر بیدار می شدند (شرودر ترجمه فیروز بخت 1384) .
سایر تحقیقات عواملی چون تعارض روانی ،اضطراب، ظرفیت کارکردی ضعیف مثانه، تجربه های آموزشی ناکافی، وابستگیهای نامناسب تقویتی را به عنوان عوامل سبب ساز این مشکل ذکر کرده اند.
درمان:
شیوه های درمانی متنوعی را برای شب ادراری ذکر کرده اند اما آنچه که در این گفتار ذکر خواهد گردید شیوه ساده ای است که در اکثر مداخله درمانی صورت گرفته توسط این جانب برای حل این مشکل مفید و موثر واقع شده و توسط تحقیقات اقدام پژوهی زیادی که هدایت آنها بر عهده این جانب بوده است موثر ومفید واقع شده است:
در این شیوه یک ساعت کوکی زنگدار که زنگ اخطارش قابل تشخیص ودارای ریتم کوتاه باشد تهیه می گردد.
سپس وضعیت کودک به مدت یک هفته مورد از لحاظ زیر مورد مشاهده قرار می گیرد: حداقلّ زمانیکه رختخواب کودک پس از آغاز خواب خشک است.
سپس برای شروع درمان، پس از به خواب رفتن کودک ، ساعت را به مدت 5 دقیقه کمتر از حداقلّ زمانیکه رختخواب کودک پس از آغاز خواب خشک است،کوک می کنند. مثلاً اگر حداقل زمان خشک بودن رختخواب 70 دقیقه مشاهده شده است ،ساعت برای نواختن زنگ اخطار در 65 دقیقه بعد از شروع خواب کودک تنظیم می گردد. یعنی اگر کودک در ساعت 9شب شروع به خواب کرده است، زنگ اخطار در ساعت 05/10 شب کوک می گردد.
پس از نواخته شدن زنگ اخطار کودک برای تخلیه مثانه به دستشوئی هدایت می گردد. توصیه می گردد که دراوایل کاردرمان، مادر مشایعت کننده کودک باشد. سپس بعد از تخلیه ادرار ساعت برای 65 دقیقه دیگر کوک می گردد. وهر بار پس از زنگ اخطار کودک برای تخلیه ادرار به دستشوئی هدایت می گردد.
این کار به مدت یک هفته تکرار می گردد و سپس پس از پایان هر هفته 5 دقیقه به زمان قبلی کوک کردن افزوده می گردد. مثلاً
هفته اول:65 دقیقه هفته دوم 70 دقیقه هفته سوم 75 دقیقه و الی آخر
پس از گذشتن یکماه از آغاز درمان، زمانهای کوک کردن به صورت 10دقیقه افزایش می یابد. پس از ماه دوم به صورت 20دقیقه ای افزایش می یابد.
مبانی علمی این کار مبتنی بر شرطی سازی زمانی است که در آن حالات زیستی بدن و اعضای بدن سرانجام به صورت نشانه محرک کنترل عمل را به دست می گیرند. هم چنین در این روش از روش شکل دهی زمانی رفتار به خوبی استفاده گردیده است.
تداوم و حوصله مادران در پیگیری دقیق این شیوه به موفقیت کامل آنها در درمان این مشکل می گردد. یک نکته قابل ذکر در این شیوه درمانی این است.
که قبل از خواب کودک باید حتماً به تخلیه ادرار مبادرت نماید و به خواب برود و هم چنین نکته دیگر اینکه حجم مایعات نوشیده شده توسط کودک افراط وتفریط نشان ندهد یعنی حجم مایعات نوشیده شده کودک به طور نسبی ثابت باشد.
منابع:
1-سیف نراقی، مریم.نادری،عزت الله: اختلالات رفتاری کودکان،دفتر تحقیقات وانتشارات بدر،1379
2-شرودر، بتی آن گوردون: سنجش ودرمان مشکلات دوران کودکی(مهرداد فیروز بخت مترجم.) دانژه، 1384
3-برگر ، میلتن :روشهای تغییر رفتار (فتحی آشتیانی ،علی .عظیمی ،هادی آشتیانی مترجم) سمت ،1383
3-Mikelesen, E.j. (2001) Enuresis and encopresis: Ten years of progress. Journal of the American Academy of child and adolescent psychiatry, 24, 1146-1150
این مقاله توسط جناب آقای جواد عینی پور- دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی جهت انتشار در مجله پزشکی دکتر سلام تهیه شده است. استفاده از آن فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.
