وسواس انواع گوناگون دارد برخی افراد دچار اختلالات وسواس فکری هستند که منجر به اضطراب دائم و فراگیر آنان می شود وزندگی آنان را مختل می کند.
اختلال وسواس فکری- عملی زیرمجموعه گروه اختلالات اضطرابی است که به طور میانگین از هر 40 نفر یک نفر را مبتلا می کند. سن شروع این اختلال اغلب قبل از 25 تا 30 سالگی است اما در سنین بالاتر و پایین تر از این میزان نیز دیده می شود.
دکتر فرشاد شیبانی، متخصص روانشناسی بالینی در برنامه خیابان بهبودی گروه سلامت روان و خانواده رادیو سلامت در پاسخ به این سوال که اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) چیست؟، گفت: این اختلال در صورت درمان نشدن مزمن می شود. زمانی می گوییم که کسی مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) است که یا افکار وسواسی (Obsessions) و یا اعمال وسواسی (Compulsions) و یا هر دو را داشته باشد: افکار وسواسی (Obsessions): عقاید، تصورات یا تکانه های ناخوشایند و پریشان کننده ای هستند که به طور مکرر وارد ذهنتان می شوند. این افکار برخلاف میل شما به ذهنتان وارد می شوند.
ممکن است در نظرتان نفرت انگیز باشند، بدانید که بی معنا هستند و ممکن است با احساس و شخصیت شما تناسبی نداشته باشند (مثلا فردی این فکر که قالی هنوز هم پس از شستن نجس یا آلوده است). اعمال وسواسی (Compulsions): رفتارها یا اعمالی هستند که گرچه ممکن است آنها را بی معنا یا افراطی بخوانید، اما احساس می کنید ناچارید آنها را انجام دهید. گاهی اوقات ممکن است به هر زحمتی در برابر انجام آنها مقاوت کنید یا آنکه ممکن است تا زمانی که یک رفتار را به طور کامل انجام نداده اید، اضطرابتان کمتر نشود (مثلا چندیدن بار شستن قالی یا قرینه کردن تمام لوازم منزل یا میزکار).
وی با بیان اینکه چگونه بفهمیم که به این اختلال مبتلا هستیم؟، افزود: اکنون برایتان پیش آمده است که بعد از شستن دستانتان هنوز هم فکر کنید آنها کثیف هستند؟ آیاا فکاری به ذهنتان می آید که برایتان بی معنی است و قادربه کنترل آنها نیستید؟ آیا دستانتان را بیش از حد می شویید؟ آیا مکررا اشیا را وارسی می کنید؟ آیا کارها را باید طبق نظم مشخص و خاص خودتان انجام دهید؟ یا این افکار و رفتارها زندگی شما را مختل کرده است؟ آیا از اینکه ناآگاهانه و غیرارادی باعث تصادف شوید می ترسید؟ آیا از اینکه به ایدز یا سرطان و یا دیگر بیماری ها از طریق رفتن به توالت عمومی دچار شوید می ترسید؟ آیا از اینکه به دلیل عدم دقت کافی در کنترل کردن قفل درب منزل و یا چک کردن شیر گاز، ترس از دزدیده شدن لوازم منزل یا آتش سوزی و منفجر شدن منزل دارید؟ آیا از اینکه در اماکن عمومی به طور غیرارادی کلمات مستهجن به زبان آورید می ترسید؟ آیا افکار جنسی ناخواسته درباره غریبه ها، اعضا خانواده یا دوستان دارید و این افکار شما را آزار می دهند؟ آیا برای حفظ کردن چیزهای بی اهمیت مثل شماره پلاک خودروها، شماره تلفن های قدیمی احساس اجبار می کنید؟ آیا به شکل مکرر قفل درها، اجاق ها، کلیدهای برق را بررسی می کنید؟ آیا خواندن چند صفحه کتاب چند ساعت از وقتتان را می گیرد به این خاطر که احساس اجبار برای دوباره و چندباره خواندن آنها می کنید؟ آیا در شمارش اشیایی نظیر کاشی های سقف یا کف، میخ های روی دیوار احساس اجبار می کنید؟ آیا روزنامه ها یا وسایل کهنه و نابکار را به این منظور که شاید روزی به آنها نیاز داشته باشید جمع می کنید و آنها را بیرون نمیریزید؟
شیبانی با اشاره به علت های اختلال وسواس فکری ـ عملی ادامه داد: وسواس جنبه ارثی دارد اما به این معنا نیست که هر والدی که این اختلال را داشت حتما فرزندانش نیز مبتلا میشوند. برای ظهور وسواس علاوه بر استعداد ژنتیکی، استرس های مختلف مثل فوت یکی از عزیزان، دوران بلوغ و … باید وجود داشته باشد تا اختلال وسواس آشکار شود. در صورتیکه انجام دادن این رفتارها و اعمال بیشتر از یک ساعت از زمان شما را می گیرد و باعث مختل شدن روند زندگی شما می شود دچار اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) هستید.
این متخصص روان شناس بالینی در پاسخ به این سوال که اختلال وسواس فکری ـ عملی چه مشکلاتی برای فرد ایجاد می کند؟، بیان کرد: این رفتارها موجب می شود تا فرد زمان زیادی را صرف این رفتارها کند. از طرفی این افکار و تکانه ها اجازه نمیدهد تا فرد روی کارش تمرکز داشته باشد و در انجام کار اصلی دچار مشکل می شود مثلا فرد هنگام خواندن نماز دائما ذهنش درگیر این موضوع است که آیا درست وضو گرفته، رکعت چندم است، آیا واژه ها را درست تلفظ کرده یا نه و به این شکل از اصل نماز دور می شود.
وی در پایان با اشاره به راه های درمان اختلال وسواس فکری ـ عملی اظهارکرد: افراد نمی توانند خودشان به تنهایی به این اختلال غلبه کنند و باید از متخصص روانشناسی بالینی یا روانپزشک کمک بگیرند. درمان های موثری برای این اختلال وجود دارد. درمان شناختی- رفتاری و درمان دارویی از اصلی ترین درمان های این اختلال هستند. تلاش افراد برای دور کردن افکار وسواسی از ذهنشان سبب هجوم بیشتر این افکار می شوند، به همین دلیل افراد باید اجازه دهند تا این افکار در ذهنشان وجود داشته باشند و این افکار را همانند ابرهای آسمان درنظر بگیرند یعنی فقط شاهد و ناظر عبور این افکار از آسمان ذهنمان باشیم و هیچ تلاشی برای دور کردن این افکار یا پرت کردن حواسشان به خرج ندهند. همچنین مواجه شدن با عامل وسواس (مثلا این فکر وسواسی که در را قفل نکرده ام) و جلوگیری از پاسخ (مثلا بازبینی نکردن قفل) منجر به خوگیری می شود و کم کم این وسواس شدتش کم خواهد شد. اما معمولا افراد مبتلا نمی توانند به تنهایی از پس وسواس بربیایند و نیاز به کمک یک متخصص دارند. گفتنی است، برنامه «خیابان بهبودی» به تهیه کنندگی سیما غفاری و گویندگی مصطفی مصطفوی پس از اذان مغرب و عشاء روزهای شنبه تا چهارشنبه از رادیو سلامت پخش می شود.
