اطلاعات کامل از بیماری «اندومتریوز»

 

امروز اززبان یک متخصص زنان و ز ایمان، بطور کامل بیماری اندومتریورز را برای شما معرفی می کنیم. اصولا این بیماری چگونه بیماری است. شیوه های تشخیص آن چگونه است، و بیشتر در چه سنی رخ می دهد.

شاید برایتان عجیب باشد اما خانم‌هايي هستند که دردهای دوره ماهانه‌شان از روز دوم و سوم بیشتر شده و حتی تا بعد از اتمام قاعدگی نیز رفع نمی‌شود! حتی بدتر از آن در هر سیکل این درد بیشتر از ماه قبل می‌شود و همیشه لکه بینی دارند.

در این موارد باید به بیماری «اندومتریوز» مشکوک شد و تست‌های لازم را انجام داد و اگر تشخیص تایید شد هرچه سریع‌تر درمان را آغاز كرد زیرا این بیماری می‌تواند منجر به خونریزی‌های شدید و نازایی شود.

دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و فوق تخصص نازایی و لاپاراسکوپی در این مقاله در این باره توضیح می‌دهد.

وقتی بافت رحم به داخل رحم اکتفا نمی‌کند!

کاشته شدن بافت رحم در قسمتی غیر از جدار داخلی رحم را «اندومتریوز» می‌گویند. بافت داخل رحم «آندومتر» نام دارد و این بافت ممکن است به دلایل مختلفی در مکان‌هایی به غیر از رحم کاشته شود.

برای مثال اگر هنگام دوره ماهانه خون به جای اینکه خارج شود، از لوله‌ها به داخل حفره شکمی بریزد ممکن است منجر به اندومتریوز شود. عوامل ارثی نیز می‌توانند باعث شوند از ابتدای تولد بافت آندومتر در جایی خارج از حفره آندومتر برای مثال داخل شکم، تخمدان و گاهی حتی در روده، زانو و ریه کاشته شود.

همچنین تغییرات بعدی سلول‌ها نیز ممکن است باعث شود این سلول‌ها تبدیل به بافت لایه پوشاننده داخلی رحم شوند. البته به تازگي آلودگی هوا نیز یکی از عوامل افزایش وقوع این بیماری در خانم‌ها ذکر شده است.

 

معمولا مقدار کمی از خون دوره ماهانه به داخل شکم برمی‌گردد اما اگر راه خروجی بسته شده باشد، یعنی راهی که خون باید از طریق آن از رحم به طرف واژن و به بیرون بیاید به علتی دچار اختلال باشد اين می‌تواند باعث برگشت خون بیشتر و اندومتریوز شود. برای مثال ممکن است در سوراخ داخلی یا خارجی دهانه رحم تنگی وجود داشته باشد یا چسبندگی یا ناهنجاری‌های رحمی از جمله رحم‌های دوشاخ، سپتوم دار، تک شاخ و… یا در قسمت دهانه خروجی ناهنجاری مطرح باشد. تمام این عوامل می‌توانند باعث شوند خون به داخل شکم برگردد. البته یکی از دلایل کمتر شایع آن نیز پرده بکارت است که در این حالت باقی ماندن خون در واژن و داخل رحم می‌تواند منجر به اندومتریوز شود.

اندومتریوز چیست؟

اندومتروز زمانی اتفاق می افتد که بافتی شبیه به لایه داخلی آندومتر در خارج از رحم رشد می کند. بافتی که در اندومتریوز در خارج از رحم رشد می کند مشابه بافت اندومتر نیست، اما برخی ویژگی های مشترک را دارند. بافت می تواند در هر نقطه از بدن ایجاد شود، اما به طور معمول روی ناحیه لگن تاثیر می گذارد، از جمله:

• تخمدان ها
• لوله های فالوپ
• بافت های حمایت کننده از رحم
• خارج از رحم

بافت اندومتر می تواند در نواحی دیگر از جمله دستگاه گوارش، ریه ها و اطراف قلب ایجاد شود. بدن به طور معمول این نوع بافت را در دوران قاعدگی دفع می کند، اما بافتی که در اندومتریوز ایجاد می شود ممکن است در بدن باقی بماند که منجر به بروز التهاب می شود و با تجزیه بافت، بافت اسکار ایجاد می شود.

اندومتریوز می تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر درد ممکن است فشارهایی را تجربه کنند که مربوط به موارد زیر است:

• درد مزمن
• استخدام
• هزینه مراقبت های پزشکی
• روابط
• مشکل در حفظ زندگی اجتماعی
• نگرانی در مورد عدم امکان باردار شدن
• استرس، اضطراب و افسردگی

گزارشی در سال 2013 نشان می دهد به طور متوسط ​​6.7 سال طول می کشد تا منبع دقیق تشخیص داده شود. در این مدت افراد به طور متوسط ​​10.8 ساعت کار در هفته را به دلیل تاثیرات ناتوان کننده این بیماری از دست می دهند.

علائم اندومتریوز

علائم اندومتریوز عبارتند از:

• گرفتگی دردناک مشابه دردهای قاعدگی
• درد طولانی مدت کمر و لگن
• دوره های طولانی تر از 7 روز
• خونریزی شدید قاعدگی
• مشکلات روده و ادرار از جمله درد، اسهال، یبوست و نفخ
• مشاهده خون در مدفوع یا ادرار
• حالت تهوع و استفراغ
• خستگی
• درد هنگام رابطه جنسی
• لکه بینی یا خونریزی بین پریودها
• مشکل برای باردار شدن

درد شایع ترین نشانه اندومتریوز است، اما شدت درد همیشه با وسعت بیماری ارتباط ندارد.

درد اغلب پس از یائسگی زمان توقف تولید استروژن در بدن از بین می رود. با این حال، اگر فردی در دوران یائسگی از هورمون درمانی استفاده کند علائم ممکن است ادامه یابد. بارداری ممکن است علائم را به طور موقتی تسکین دهد.

بیماری هایی با علائم مشابه

تشخیص اندومتریوز می تواند مشکل باشد. یکی از دلایل این امر این است که سایر شرایط پزشکی علائم مشابهی دارند. این شامل:

• بیماری التهابی لگن
• کیست های تخمدان
• سندرم روده تحریک پذیر
• عوارض اندومتریوز عبارتند از:
• ناباروری که می تواند تا 50 درصد افراد مبتلا را تحت تاثیر قرار دهد
• خطر ابتلا به سرطان تخمدان یا آدنوکارسینوم مرتبط با اندومتریوز
• کیست های تخمدان
• التهاب
• ایجاد بافت اسکار و چسبندگی
• عوارض روده و مثانه

کنترل علائم و درخواست کمک ممکن است از بروز عوارض طولانی مدت جلوگیری کند. در صورت احساس درد شدید یا خونریزی غیر منتظره افراد باید به پزشک خود اطلاع دهند.

راه‌هاي تشخيص

تنها راه تشخیص قطعی اندومتریوز انجام لاپاراسکوپی و دیدن حفره شکم است. البته این کار معمولا در مرحله اول انجام نمی‌شود چون به هرحال نوعی عمل جراحی محسوب می‌شود. اما اگر در تشخیص بیماری واقعا به مشکل بربخوریم این کار را انجام می‌دهیم. علاوه بر این، یکی از راه‌های جدیدی که بسیار کمک‌کننده بوده است. استفاده از ام‌آر‌آي و انجام تستی به نام 125CA است. این تست تا حد زیادی به تشخیص اندومتریوز کمک می‌کند، زيرا مارکرها معمولا در این افراد افزایش پیدا می‌کنند. مواردی بوده است که بيمار فکر می‌کرده بواسیر یا هموروئید دارد و به دنبال درمان آن بوده است. اما پزشک در معاینه و سونوگرافی «اندورکتال» متوجه نقاط آبی رنگ و قهوه‌ای رنگی شده است که از آنها خون دفع می‌شود بدون اینکه در آن قسمت واریس مهمی وجود داشته باشد. بواسیر در حقیقت واریس وریدهای ناحیه روده است اما این نقاط تکی هستند و دورشان عروق خاصی نیست و با این حال خونریزی می‌کنند. اندومتریوز می‌تواند به‌راحتی با بواسیر اشتباه گرفته شود.

قاعدگی های خیلی دردناک و لکه بینی دارید؟

علائم بیماری اندومتریوز متعدد و غیراختصاصی هستند. یکی از شایع‌ترین علائم آن دردهای هنگام دوره ماهانه است که در روزهای سوم و چهارم معمولا بدتر می‌شود، درست برعکس افراد عادی که دردهایشان روز اول و دوم بیشتر است.

حتی بعد از اتمام دوره ماهانه نیز مدت زیادی طول می‌کشد تا این درد کاملا از بین برود. متاسفانه درد هنگام دوره ماهانه با گذشت زمان بدتر می‌شود، یعنی هرماه بيمار احساس می‌کند از ماه قبل بدتر شده است چون نقاط اندومتریوز هربار خونریزی بیشتری خواهند داشت و درد شدیدتر می‌شود.

البته حتما دلیلی ندارد خونریزی نیز به همراه درد بیشتر از 7 روز طول بکشد اما متاسفانه یکی از علائم این افراد لکه بینی است که ممکن است بیش از 7 روز هم مشاهده شود.

گاهی اوقات این بیماری با کیست‌های داخل تخمدان همراه است که این کیست‌ها نیز باعث درد شدید هنگام دوره ماهانه می‌شوند. در این افراد اگر سونوگرافی انجام دهیم کیست‌هایی را در تخمدان می‌بینیم که داخل‌شان خون است. این کیست‌ها «کیست شکلاتی» نام دارند و به راحتی مشخص می‌شوند.

از دیگر علائم اندومتریوز می‌توان به درد هنگام نزدیکی و لکه بینی بین دو عادت ماهانه اشاره كرد. علاوه براین، گاهی اوقات در معاینه پشت رحم یا کلدوساک خلفی، بیمار دردهایی را احساس می‌کند که این دردها نیز به دلیل نقاط اندومتریوز در پشت رحم ایجاد می‌شوند.

خانم های مسن نگران نباشند

اندومتریوز امروزه دیگر در سن و سال خاصی اتفاق نمی‌افتد. این بیماری معمولا در افراد بالای 25 تا 30 سال ایجاد می‌شد اما هم‌اکنون بيمارهاي 17، 18 و 19 ساله نیز داریم. برخی افراد معتقدند، هرقدر قاعدگی فرد در سن پایین تری شروع شود در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری وجود دارد اما اندومتریوز با این موضوع ارتباط زیادی ندارد و بیشتر به نژاد فرد، آلودگی هوا و عواملی که مانع خروج خون می‌شوند ارتباط دارد.

وزن مناسب، رژیم غذایی سالم و ورزش همگی در ایجاد این بیماری موثر هستند. باید بدانید از لحاظ تئوریکی، احتمال وقوع این بیماری بعد از یائسگی وجود ندارد زیرا دیگر هورمونی وجود ندارد و عادت ماهانه‌اي اتفاق نمی‌افتد.

درمان مجردها و متاهل‌ها متفاوت است؟

درمان این بیماری بستگی دارد به اینکه آیا بيمار می‌خواهد باردار شود یا خیر. اگر بیمار ازدواج نکرده باشد و هنوز تمایل به باروری نداشته باشد معمولا از درمان‌های نگهدارنده یعنی درمان‌های دارویی استفاده می‌شود تا بیمار اعمال جراحی کمتری را متحمل شود. برای مثال می‌توان به صورت مداوم از قرص‌های ضدبارداری استفاده كرد.

به این ترتیب که بيمار قرص‌ها را 6 ماه می‌خورد و يك ماه استراحت می‌کند. در این 6 ماه قرص‌ها اکثرا باید به طور پشت‌سر هم خورده شود یعنی هر جعبه قرصی که تمام می‌شود جعبه بعدی باید بلافاصله شروع شود تا دوره ماهانه اتفاق نیفتد و نقاط اندومتریوز خونریزی نداشته باشند.

مرحله بعدی استفاده از آمپول‌های «دکاپپتیل» یا «دیفرلین» است که این آمپول‌ها 28 روز یک بار تزریق می‌شوند و باعث یائسگی دارویی یا یائسگی کاذب می‌شوند. به این ترتیب بيمار عادت ماهانه نمی‌شود و خونریزی و درد نخواهد داشت. اما متاسفانه همه این داروها، چه قرص‌های ضدبارداری و چه آمپول‌ها عوارض جانبی خود را دارند.

با این حال اگر بيماري چند بار عمل شده باشد و سنش هنوز کم باشد و ازدواج نکرده باشد می‌تواند به صورت نوبتی از این داروها استفاده کند. یعنی 6 ماه قرص بخورد و 3 ماه آمپول بزند و بعد دوباره 6 ماه قرص بخورد و… تا روزی که بخواهد بچه‌دار شود.

متاهل‌ها هرچه زودتر بچه‌دار شوند!

اگر بيمار در مرحله‌ای باشد که می‌خواهد اقدام به بارداری کند و در عین حال کیست بزرگی نداشته باشد بهتر است سریع تر از داروهای کمک باروری استفاده کند تا هرچه زودتر باردار شود. به یاد داشته باشید این افراد گاهی اوقات گرفتگی لوله‌های رحمی پیدا می‌کنند که با گرفتن عکس رحمی می‌توان متوجه شد آیا می‌توانند با این شرایط باردار شوند یا خیر. تعجیل در بارداری این افراد ضروری است زیرا هرقدر که می‌گذرد قدرت باروری‌شان کاهش پیدا می‌کند.

یکی از دلایلش این است که این افراد معمولا یکی، دوبار عمل می‌شوند و کیست‌های تخمدانی دارند که برداشته می‌شوند و یک مقدار از نسج تخمدان‌شان را از دست می‌دهند. علاوه براین، چندین نوع ماده التهابی از نقاط اندومتریوز آزاد می‌شود که هر کدام برای اسپرم و جنین سمی هستند و می‌توانند مانع باروری شوند.

این بیماری با چند مکانیسم مختلف باعث نازایی می‌شود. متاسفانه حتی بیمارانی که کیست و چسبندگی هم ندارند قدرت باروری‌شان نسبت به افراد عادی کمتر است، بنابراین بهتر است زودتر برای بچه‌دار شدن اقدام کنند. گاهی اوقات دیگر راهی برای برگشت به عقب باقی نمی‌ماند.

متاسفانه بیماری اندومتریوز تا زمان یائسگی با بیمار است و درمان قطعی‌اش خارج کردن کامل رحم و تخمدان‌هاست که البته این کار برای خانم‌های بالای 45 سال توصیه می‌شود.

در این صورت بهبود خیلی زیادی در علائم بیمار پیدا خواهد شد. لازم به ذکر است که ایجاد سرطان به دنبال این بیماری در موارد خیلی نادر اتفاق می‌افتد اما احتمال آن بسیار کم است و بیشتر عوارض جانبی‌اش بيمار را اذیت می‌کند.

درمان اندومتریوز

در حال حاضر درمانی برای اندومتریوز وجود ندارد، اما گزینه های مختلف درمانی به مدیریت علائم کمک می کنند که عبارتند از:

مسکن درد

داروها به کنترل درد کمک می کنند که شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و داروهایی برای تسکین قاعدگی دردناک هستند. در صورت مفید نبودن گزینه های بدون نسخه پزشک داروهای قوی تری تجویز می کند.

بیشتر بخوانید:شیر خشت چه خواص و مضراتی دارد؟

هورمون درمانی

پزشک قرص های ضدبارداری یا سایر روش های هورمونی پیشگیری از بارداری مانند دستگاه آی یو دی را توصیه می کند. در برخی موارد هم هورمون آزاد کننده گنادوتروپین توصیه می شوند.

اینها ضمن کاهش سطح استروژن به توسعه بافت ناخواسته کمک می کند. با این حال، نمی توانند چسبندگی را ترمیم کرده یا باروری را بهبود بخشند.

عمل جراحي

در صورت موثر نبودن درمان های دیگر پزشک جراحی را برای برداشتن بافت ناخواسته توصیه می کند. در برخی موارد هیسترکتومی با برداشتن هر دو تخمدان ضروری است.

آمپول

آمپول های تزریقی که ترشحات هرمون های تحریک کننده تخمدان را کاهش می دهند نیز از گروه بعدی درمان دارویی است.

آمپول‌ کاپپتیل یا دیفرلین 28 روز یک بار تزریق می‌شوند و باعث یائسگی دارویی یا یائسگی کاذب می ‌شوند. به این ترتیب بيمار عادت ماهانه نمی ‌شود و خونریزی و درد نخواهد داشت، اما متاسفانه همه این داروها چه قرص‌ های ضدبارداری و چه آمپول‌ ها عوارض جانبی خود را دارند.

با این حال، فردی در صورت انجام چندین جراحی، پایین بودن سن و مجردی می‌تواند به صورت نوبتی از این داروها استفاده کند یعنی 6 ماه قرص بخورد و 3 ماه آمپول بزند و بعد دوباره 6 ماه قرص بخورد تا روزی که بخواهد برای بارداری اقدام کند.

درمان باروری

در صورت تاثیر اندومتریوز بر باروری لقاح آزمایشگاهی ممکن است گزینه دیگری باشد.

داروهای طبیعی

برخی از درمان های مکمل و جایگزین و انتخاب شیوه زندگی به مدیریت علائم اندومتریوز کمک می کند که شامل:

• طب سوزنی
• داروی گیاهی
• اجتناب از مصرف کافئین
• هیپنوتیزم
• بیوفیدبک
• مشاوره
• ورزش منظم مانند پیاده روی

برخی از افراد ممکن است این روش ها را مفید بدانند، اما شواهد علمی کمی برای تاییر اثربخشی آنها وجود دارد. این روش های درمانی اندومتریوز را درمان نمی کنند یا هرگونه صدمه ایجاد شده را برطرف نمی کنند.

مراحل اندومتریوز

روش های مختلفی برای مرحله بندی اندومتریوز وجود دارد. در سال 1996، انجمن پزشکی باروری آمریکا 4  مرحله را برای توصیف شدت اندومتریوز از حداقل تا شدید تعیین کرد.

مراحل اندومتریوز به طور خاص با میزان درد، تاثیر بر سلامت روان و سایر عوامل مرتبط نیست. با این حال، به نظر می رسد خطر ناباروری با پیشرفت مراحل افزایش می یابد.

در مورد مراحل اختلاف نظر وجود دارد. برخی از کارشناسان معتقدند آنها به پزشکان در تصمیم گیری در مورد نوع درمان کمک نمی کنند زیرا نحوه تاثیر بیماری را بر فرد نشان نمی دهند.

ارتباط رژیم غذایی و اندومتریوز

عوامل مختلف رژیم غذایی بر خطر ابتلا به اندومتریوز، نحوه تجربه علائم فرد و احساس کلی تاثیر می گذارد. یک مطالعه مصاحبه ای در سال 2020 با مشارکت 12 نفر به این نتیجه رسید تمرکز بر عوامل رژیم غذایی به تسکین درد و خستگی کمک می کند. این موضوع تا حدی به دلیل افزایش آگاهی از اندومتریوز و افزایش تمرکز بر رژیم غذایی و رفاه عمومی است.

• حذف گلوتن و محصولات لبنی از رژیم غذایی
• افزایش مصرف میوه و سبزی ها
• اجتناب از مصرف مواد غذایی ناسالم
• تهیه غذا با استفاده از مواد تازه
• اجتناب از کافئین و الکل
• پیروی از رژیم فودمپ
• مصرف نوعی جلبک دریایی

با این حال، پیشنهادات ارائه شده توسط این مطالعات اندک بوده و هیچ اطلاعاتی در مورد نژاد یا قومیت شرکت کنندگان در دست نیست. هنوز محققان شواهد کافی برای اطمینان یافتن از این که هرگونه رژیم غذایی بر خطر یا تاثیر اندومتریوز تاثیر می گذارد را گزارش نداده اند.

بیشتر بخوانید:سفیکسیم ( Cefixime ) + نحوه مصرف، عوارض و تداخلات دارویی

علل و عوامل خطر اندومتریوز

متخصصان هنوز به طور دقیق نمی دانند چرا اندومتریوز اتفاق می افتد. دو عامل خطر شناخته شده عبارتند از شروع قاعدگی قبل از سن 11 سالگی و قاعدگی سنگین و طولانی مدت، اما عوامل دیگری نیز می توانند در این امر نقش داشته باشند که شامل:

• عوامل ژنتیکی، همانطور که به نظر می رسد در خانواده ها وجود دارد
• مشکلات مربوط به جریان قاعدگی، منجر به خروج خون و بافت از بدن نمی شود
• مشکلات سیستم ایمنی، در آن سیستم ایمنی بافت ناخواسته را از بین نمی برد
• سطح بالای هورمون استروژن در بدن
• جراحی در ناحیه شکم مانند سزارین یا هیسترکتومی
• کوتاه شدن چرخه قاعدگی
• مصرف الکل و کافئین

کارشناسان برخی از شرایط سلامتی را با اندومتریوز نیز مرتبط کرده اند. این شامل:

• آلرژی
• آسم
• حساسیت به برخی مواد شیمیایی
• برخی بیماری های خود ایمنی
• سندرم خستگی مزمن
• سرطان تخمدان و پستان

علاوه بر این، محققان بین اندومتریوز و قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی از جمله فتالات رابطه پیدا کرده اند.

خلاصه

در اندومتریوز بافتی شبیه به آنچه در رحم رشد می کند در سایر نواحی بدن ایجاد می شود. این عارضه منجر به آسیب بافتی و درد می شود که روی باروری نیز تاثیر می گذارد. در حال حاضر هیچ درمانی برای اندومتریوز وجود ندارد، اما راه هایی برای تسکین درد و ناراحتی موجود است. برخی افراد هم احتمال می رود به جراحی نیاز داشته باشند.

مترجم: الهه زارعی