راهکارهای مفید جهت از بین بردن نفخ روده

در این بخش  ،اطلاعات کاملی درباره گاز روده می دهیم . چه غذاهایی باعث گازروده می شوند ،و راهکارهای مفیدی را در این باره بیان میکنیم و همچنین درباره نفخ شکم هم بطور مختصر بحث می کنیم.

به آزاد سازی تركیبی از گازهای روده(flatus) كه توسط باكتریها و مخمرهای مستقر در روده بزرگ (قولون) ایجاد میگردند، اطلاق میشود. غذاهایی كه در بدن غیر قابل هضم میباشند (به علت عدم وجود آنزیم هضم كننده) مانند پلی ساكاریدها (به ویژه اولیگوساكاریدها) (نشاسته و سلولز) و برخی قندها بدن تغییر از مجاری گوارشی عبور كرده و به عنوان غذا به مصرف باكتریهای روده میرسند. محصول جانبی این فرایند تخمیری تولد گاز روده میباشد.
غذاهایی كه ایجاد گاز میكنند:
حبوبات (لوبیا-عدس-لوبیای سویا-نخود فرنگی) -لبنیات (شیر-بستنی-پنیر)- سبزیجات(بروكلی-گل كلم-خیار-مارچوبه-كرفس-كاهو)- سبزیجات ریشه ای (سیب زمینی-شلغم-پیاز-تربچه-سیر-هویج-بادنجان)- میوه ها (زردآلو-سیب-گلابی-آلو-موز-كشمش) -غلات (جو دوسر-ذرت-برنج-دانه های كامل (به علت وجود فیبر)- آرد گندم)- مغزها (بادام هندی)
نكته: در اختلال عدم تحمل لاكتوز (عدم وجود آنزیم لاكتاز برای تجزیه لاكتوز)، لاكتوز(قند اصلی شیر) به روده باریك راه یافته و باكتریها از آن تغذیه میكنند. این امر گاز روده ها را افزایش میدهد.
نكته:سوربیتول كه نوعی شیرین كننده است نیز میتواند ایجاد گاز كند.
نكته: برنج خیلی سهل الهضم است و كمترین تولید گاز را بهمراه دارد. اما نشاسته گندم، سیب زمینی، جو دو سر و ذرت گاز زیادی تولید میكنند.
نكته:غلات كامل به علت دارا بودن فیبر بیشتر گاز بیشتری تولید میكنند.
نكته: فیبرغذایی برای سلامتی بسیار مفید هستند، اما بایستی مصرف آنها را به آهستگی افزایش داد. برخی از فیبرها گاز تولید كرده اما برخی گاز تولید نمیكنند. (به مقاله فیبر رژیمی رجوع شود)
مطالبی در رابطه با گاز روده ها:
1-یك انسان بطور معمول روزانه 0.5 تا 1.5 لیتر گاز روده آزاد میكند.12-20 بار در روز. نیتروژن، اكسیژن، دی اكسید كربن، متان، هیدروژن، سولفید هیدروژن گازهای تشكیل دهنده روده میباشند.
2-گاز روده ها عمدتا از نیتروژن و اكسیژن تشكیل یافته است كه توسط دهان بلعیده میگردند.
3-دی اكسید كربن توسط میكروبهای هوازی روده تولید میگردند.
4-هیدروژن توسط برخی از میكروبها و گاز متان نیز توسط باكتریهای بی هوازی تولید میگردند.
5-گازهای متان و هیدروژن اشتعال زا میباشند. تنها 40 درصد روده افراد دارای میكروبهای تولید كننده گاز متان میباشد.
6-بوی نامطبوع گاز روده ها به علت وجود مقادیر اندك تركیبات حاوی سولفور میباشد. سولفید هیدروژن (بوی تخم مرغ گندیده) و سولفید كربونیل علت بوی بد گازهای روده ها بوده كه نتیجه تجزیه پروتئین ها میباشند.

7-علت دیگر بوی نامطبوع وجود اسیدهای چرب با وزن مولكولی پایین نظیر بوتیریك اسید(بوی كره فاشد) میباشد.

8-گاز روده ها مانند مدفوع بوسیله حركات دودی (انقباضات متوالی عضلات روده ای) به سمت مقعد رانده میشوند.

9-برخی باكتریهای روده گاز تولید شده توسط باكتریهای دیگر را مورد مصرف قرار میدهند.

10-میزان تولید گاز در افراد متفاوت است و به تعداد و نوع باكتریهای مستقر در روده، نوع رژیم غذایی و میزان بلعیدن هوا توسط فرد بستگی دارد.
11-غذاهایی كه حاوی سولفور زیاد میباشند نظیر گل كلم، تخم مرغ و گوشت بوی نامطبوع گاز روده را افزایش میدهند.
نكته: وجود گاز زیاد در سیستم گوارش باعث درد شكم، نفخ، باد گلو و گاز روده حجیم و آزار دهنده میشود.

نفخ(bloating):

به احساس ورم و پری شكم و افزایش میزان گاز در مجاری گوارش اطلاق میگردد. علت نفخ معمولا وجود گاز زیاد نیست، بلكه به خاطر كندی انقباضات عضلانی و حركات دودی مجاری گوارش میباشد. مصرف غذاهای چرب تخلیه معده را به تاخیر انداخته و ایجاد نفخ میكنند. همچنین نفخ میتواند به علت نشانگان روده تحریك پذیر باشد (كه در آن انقباضات روده ای نامنظم میگردد)- علت دیگر نفخ میتواند تند تند غذا خوردن باشد. همچنین نفخ میتواند نشانه برخی بیماریها مانند آپاندیسیت و یا سنگ كیسه صفرا باشد. یبوست نیز ایجاد نفخ میكند. نفخ بیشتر در زنان بروز میكند. علت آن هم تغییر در سطح هورمونهای بدن و افزایش احتباس آب و نمك در بافتهای بدن، پیش از قاعدگی میباشد.
علایم افزایش گاز روده ها:
1-افزایش آزاد سازی گاز روده.
2-آزاد سازی گاز بد بو.

3-آزاد سازی گاز پر سروصدا.

4-نفخ معده و شكم.

5-صداها و درد شكم.

علل نفخ متناوب و افزایش گاز روده ها:

1-افزایش تولید گاز:

* میزان گاز تولید شده توسط باكتریهای روده بزرگ در افراد مختلف متفاوت است.

* سوء هضم و سوءجذب غذا در روده كوچك باعث میگردد تا غذای هضم نشده بیشتری به قولون (روده بزرگ) وارد گردد. هرقدر میزان غذای هضم نشده در اختیار باكتریهای روده برگ باشد گاز بیشتری نیز تولید خواهد شد. (مثل نارسایی لوزالمعده و یا اختلال عدم تحمل لاكتوز)

* رشد مفرط و انتشار باكتریهای روده بزرگ به روده كوچك. با آنكه باكتریها منحصرا در روده بزرگ مستقرهستند، اما گاهی اوقات باكتریها به روده كوچك راه می یابند. بنابراین غذا قبل از هضم و جذب توسط باكتریها مصرف گردیده و تولید گاز افزایش می یابد.

2-انسداد فیزیكی: میتواند در هر نقطه از مسیر مجاری گوارش ایجاد شود.انسداد ممكن است دائم و یا موقت باشد، مثل تنگی باب المعده.

3-انسداد كاركردی: به علت عملكرد ضعیف عضلات معده و روده (كه محتویات معده و روده را به جلو میراند) ایجاد میگردد. هنگامی كه این عضلات بدرستی عمل نمی كنند، محتویات روده ای تجمع یافته و باعث ورم و نفخ شكم میگردد. چربی ها نیز میتوانند باعث كندی حركات روده ای و تخلیه معده گردد.

4-حساسیت مفرط روده ای: برخی افراد به افزایش اندك گاز روده ها نیز حساس بوده و احساس نفخ و ورم معده میكنند.

5-مصرف برخی آنتی بیوتیكها و مسهل ها نیز ایجاد نفخ و گاز روده ای میكنند.

نكته: گاز روده ها نشانه فعالیت طبیعی روده ها میباشد. احتباس گاز روده نیز خطرناك نیست اما میتواند باعث یبوست گردد.

نكته: تمام گاز موجود در مجاری گوارش از طریق مقعد خارج نمی گردند. برخی از طریق انتشار به خون راه یافته و از طریق ریه ها مجددا به هوا بازمیگردند. برخی از گازها نیز در داخل مدفوع به دام افتاده و همراه با مدفوع دفع میگردند.

نكته:هنگامی كه شما گاز روده را محبوس كرده و آن را خارج نمیسازید، در طی شب كه عضلات بدن شل میشود گاز روده ها نیز بطور خودكار آزاد میگردند.

تشخیص نفخ مزمن:

1-عكسبرداری اشعه x از شكم و روده كوچك.

2-اندازه گیری سرعت تخلیه معده.

3-عكسبرداری فراصوت،سی تی اسكن و ام آرآی.

4-تستهای سوء جذب و سوء هضم.

5-تست تنفسی هیدروژن و متان.

درمان نفخ و افزایش گاز روده ها:

1-چنانچه علت سوء هضم و نارسایی لوزالمعده باشد باید مكمل آنزیمهای لوزالمعده تجویز گردد.

2-چنانچه علت سوء هضم لاكتوز، فروكتوز و یا سوربیتول باشند، باید غذاهای حاوی این قند ها از رژیم غذایی حذف گردیده و یا از مكمل آنزیمهای گوارشی استفاده شود. آنزیمهای alpha-galactosidase باعث هضم قندهای كمپلكس گردیده و حجم گاز روده ها را كاهش میدهند. مكمل های آنزیمهای گوارشی موجود شامل لاكتاز، آمیلاز، لیپاز، پروتئاز، سلولاز، پكتیناز، اینورتاز، گلوكوآمیلاز، مالت دیاستاز میباشند.

3-چنانچه سوء هضم و سوء جذب به علت اختلال در عملكرد دیواره روده ها باشد، باید با بیوپسی روده كوچك و كشف علت داروی مرتبط تجویز گردد.

4-چنانچه علت انسداد فیزیكی باشد، عمل جراحی باید صورت گیرد.

5-چنانچه علت انسداد كاركردی باشد، بایستی ازداروهای محرك فعالیت عضلات معده و روده كوچك نظیر erythromycin وmetoclopramide مصرف كرد.

6-مصرف غذاهای حاوی كربوهیدرات های هضم ناپذیر باید محدود و یا از رژیم غذایی حذف گردند.

7-غذا به آرامی و آهستگی صرف شود.

8-قدم زدن پس از صرف غذا حركات روده ها را تحریك میكند.

9-مصرف داروی simethicone نیز میتواند نفخ را كاهش دهد.

10-مصرف قرصهای زغال فعال شده قبل از غذاهایی كه نفخ آور میباشند گاز روده ها را كاهش میدهند.

11-آنتی بیوتیك ریفاكسیمین rifaximin كه در درمان اسهال مرتبط با e-coli تجویز میگردد نیز حجم گازهای روده را كاهش میدهد.

12-مصرف اندكی مایعات اسیدی همچون آب لیموترش و یا سركه همراه با غذا باعث تحریك ترشح اسید هیدروكلریك و آنزیمهای گوارشی میگردد.

13-مصرف ماست، زیره سبز(cumin) ، زیره سیاه(caraway) وزردچوبه(tumeric) گاز روده ها و نفخ را كاهش می دهند.

14-تخمیر، اولیگوساكاریدها را تجزیه كرده و تولید گاز آنها را كاهش میدهد. به همین خاطر توفو tofu (پنیر سویا) گاز خیلی كمتری نسبت به لوبیای پخته تولید میكند.

15-برای كاهش خاصیت نفخ آوری لوبیای پخته، لوبیا را 24 ساعت درون آب بخیسانید و سپس آب پز كنید. اما این كار مواد مغذی دیگر محلول در آب را نیز از لوبیا خارج میسازد.
16-مصرف آنتی اسید ها باد گلو را افزایش داده و نفخ را رفع میكند.
17-نعناع، آویشن، فلفل فرنگی شیرین، ریحان، دارچین، زنجبیل و لیمو ترش باعث تسهیل عمل دفع گازهای روده ها و باد گلو شده و ضد نفخ میباشند.
18-جای مصرف 3 وعده غذایی سنگین در روز از 6 وعده غذایی سبك استفاده كنید.
…………………………………………………………….
با رعایت چند نکته و بدون استفاده از دارو، برای همیشه از شر نفخ معدهٔ خود راحت شوید.
……………………………………….
یکی از علل نفخ معده، نوشیدن آب و نوشابه‌های گازدار به همراه غذا است. نوشیدن این مایعات با غذا، شیرهٔ معده را رقیق و سرد کرده و هضم غذا را به تاخیر می‌اندازد. غذاهای ایرانی اکثراً گوشتی بوده و همراه با میوه و سبزیجات است و نوشیدن مایعات به همراه این گونه غذا‌ها، نفخ ایجاد می‌کند.
…………………………………………….
اگر شما در حین غذا خوردن و یا پس از آن دجار عطش می‌شوید، بهتر است که برای رفع عطش خود از ماست و میوه‌های ترش استفاده کنید.
………………………………………………
اگر در ماست خود مقداری نعنای خشک، گل سرخ و سبزی‌های معطر دیگر بریزید و در حین غذا خوردن و پس از آن، تشنگی خود را با خوردن آن رفع کنید، این کار باعث رقیق شدن اسید معده شده و هضم غذا را راحت‌تر می‌کند. همچنین سبزی‌های معطر موجود در آن، از نفخ معده جلوگیری می‌نماید.
………………………………………………
خوب است بدانید که سبزی‌های معطر، دارای اسانس‌های میکروب‌کش و ضد‌عفونی‌کننده بوده و در قدیم که مواد ضد‌عفونی‌کننده و دارو‌ها موجود نبود، برای ضد‌عفونی دستگاه گوارش از این سبزی‌ها استفاده می‌کردند.
………………………………………………
سبزیجات معطر برای از بین بردن نفخ شکم بسیار مفید می‌باشند. انواع این گیاه در تمامی نقاط ایران یافت می‌شود شامل گیاهانی از خانواده نعناع، آویشن، زیره و بسیاری دیگر هستند.
…………………………………………………
برای نفخ شکم می‌توانید از یک فنجان جوشاندهٔ سبزی‌های معطر استفاده کنید. به این صورت که مقداری از سبزی معطر مانند نعناع و یا زیره را داخل آب جوش ریخته و مانند چای دم کنید و آن را پس از غذا بنوشید. پس از دو ساعت که مرحلهٔ اول هضم غذا تمام شد، هر قدر آب می‌خواهید، می‌توانید بنوشید و نگران نفخ معده نباشید. اگر در آب خود، مقداری عرق نعناع، عرق آویشن و یا هر نوع عرق سبزی‌های معطر دیگر اضافه کنید، از شر نفخ معده خود کاملاً خلاص خواهید شد.
…………………………………………………..
ریختن سبزی‌های معطر روی غذا و پختن آن‌ها با غذا نیز می‌تواند مانع نفخ معده شود. استفاده از آویشن روی غذا‌ها از نفخ جلوگیری می‌کند. لوبیا و عدس را می‌توان با کمی گلپر میل نمود که هم خوشمزه بوده و هم نفخ آن را می‌گیرد. به برخی غذا‌ها نیز زیره اضافه می‌کنند تا نفخ آن گرفته شود.