به نظر شما علت اینکه اکثر افراد از شادبودن روی برگردانده اند چیست و چرا دورهمی ها و شادی های خانوادگی و این قبیل دسته جمعی ها در میان جامعه ما کمرنگ شده است؟
نقش شادی در زندگی افراد آنقدر مهم است که وقتی کسی بخواهد دعای خیر بدرقه دیگران کند علاوه بر سلامتی، آرزوی شادمانی برای او می‌کند. هر چند در دنیای صنعتی امروز و پیچیده شدن روابط، میزان ناکامی‌ها و فشارهای روانی مردم به قدری زیاد شده که زندگی را به کام برخی تلخ کرده است اما بسیاری از روانشناسان و جامعه‌شناسان نقش تفکر مثبت و عوامل درونی را در ایجاد نشاط فردی و جمعی بسیار تاثیرگذار می‌دانند و برخی نیز شرایط اجتماعی را مهم دانسته و لازمه توسعه و پیشرفت یک جامعه را نشاط اجتماعی می‌دانند. ایرج وثوق روانپزشک و مدرس دانشگاه در این باره می‌گوید: آموختن مهارت‌های زندگی و مهارت‌های ارتباطی دو فاکتور مهم در نوع تفکر انسان هستند. به طوری که افراد پس از آموختن این مهارت‌ها نگاهشان به مسائل پیرامون تغییر می‌کند.
در واقع این مهارت‌ها به فرد می‌آموزد که انتظاراتش منطبق با توانایی‌هایش باشد و در برخورد با ناملایمات زندگی و شرایط استرس‌زا آن‌ها را به درستی مدیریت کنند تا تاثیر منفی حادثه کمتر شود.
وی می‌افزاید: وقتی فرد در روابط بین فردی خوب ظاهر شود و آن روابط برایش اقناع‌کننده و رضایتبخش باشد احساس شادی بیشتری می‌کند. از طرف دیگر نوع نگاه فرد و چگونگی برخورد او با مسائل می‌تواند موجب خرسندی و یا ناخرسندیش شود.
وثوق با تاکید بر اینکه شادی و نشاط بیشتر از اینکه تحت تاثیر عوامل محیطی باشد به نوع تفکر و اندیشه فرد نسبت به مسائل پیرامون بستگی دارد خاطر نشان می‌کند: همانگونه که قدرت تفکر، انسان را از سایر موجودات متمایز می‌کند، تاثیرات عمیقی نیز بر زندگی او می‌گذارد. بر این اساس چگونگی افکار انسان و سازماندهی آن‌ها در ایجاد نشاط فردی و اجتماعی نقش بسزایی دارد.
به گفته وی افکار مثبت تاثیرات مفیدی بر ذهن و رفتار فرد به جای می‌گذارند و اغلب زندگی دلپذیرتری را برای او فراهم می‌کنند. در واقع افرادی که دارای چنین افکاری هستند کمتر در دام استرس و فشار روانی گرفتار می‌شوند. این در حالی است که افکار منفی، تحریک‌کننده هیجانات منفی در انسان هستند و اضطراب، افسردگی، مشکلات زناشویی و… را برای فرد به ارمغان می‌آورند.
این روانپزشک تصریح می‌کند که امام موسی‌کاظم(ع) فرمودند:« وقتی به کسی مصیبتی وارد شود آن فرد یک غم و غصه دارد اما وقتی مدام آن را در ذهن خودش تکرار می‌کند چندین مصیبت را با خودش حمل می‌کند.» بنابراین، این موضوع نشان می‌دهد افتادن در چرخه افکار منفی مشکلات جدی روانی را برای فرد به بار می‌آورد.
نقش عوامل محیطی در ایجاد شادی و نشاط
وثوق نقش عوامل اجتماعی در ایجاد شادی و نشاط را نیز مهم می‌داند و می‌افزاید: عوامل محیطی که باعث می‌شوند فرد حال خوشی پیدا کند برگرفته از اجتماع است که فراهم کردن آن بر عهده مسوولان است.
وی معتقد است کاهش آسیب‌های اجتماعی همچون طلاق، فقر، بیکاری و اعتیاد از جمله مواردی هستند که در افزایش شادمانی در جامعه نقش بسزایی دارند بنابراین لازم است مسوولان بسترهای لازم را برای محقق شدن این موضوع فراهم کنند.
به گفته این روانپزشک بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهایی که زمینه تفریح و نشاط و امکانات رفاهی برای مردم بیشتر فراهم است ما با کاهش آسیب‌های اجتماعی مواجه‌ایم.
آزادی‌های فردی و اجتماعی موضوع دیگری است که وثوق به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر مردم احساس کنند در سرنوشت خودشان اثرگذارند یا مسوولان در صدد رفع مشکلات آن‌ها هستند سطح رضایتمندیشان افزایش می‌یابد.
وی در پاسخ به این سوال که در کسب شادی و نشاط نقش خود افراد پررنگ‌تر است یا دولت تاکید می‌کند:
رضایتمندی درونی مهمتر از نشاط اجتماعی است بنابراین نقش افراد در ایجاد احساس شادی و نشاط مهمتر از دولت و فراهم کردن رفاه در جامعه است اما دولت می‌تواند بسترسازی کند. به گفته این استاد دانشگاه تفریح یکی از نیازهای انسان است که فراهم کردن آن وظیفه دولت است. به طوری که گاهی زیباسازی یک شهر می‌تواند در به وجود آمدن حس خوب برای شهروندان تاثیرگذار باشد.
وثوق با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد عوامل محیطی پایداریش کم و کوتاه است می‌افزاید: بر‌اساس تحقیقات صورت گرفته توسط دکتر الیس از روانشناسان معروف دنیا، در ایجاد شادی و نشاط حس درونی افراد ماندگارتر از عوامل محیطی است.
یاد بگیریم بی‌دلیل خوش باشیم
این روانپزشک به شادی‌های کاذبی که توسط مواد‌مخدر یا الکل ایجاد می‌شود اشاره می‌کند و می‌گوید: شادی‌هایی که توسط این گونه مواد ایجاد می‌شود بیشتر از چند ساعت دوام ندارد بنابراین متکی شدن به مواد خارجی برای ایجاد نشاط کاری بیهوده است. وی می‌افزاید: به نظر من انسان‌ها با گذر زمان از مسیر خلقت منحرف می‌شوند به طور مثال اگر به کارهای کودکان نگاه کنیم در مقابل ابتدایی‌ترین مسئله مانند درز دیوار هم واکنش نشان می‌دهند و می‌خندند به نظر می‌آید بشر به طور فطری اینگونه آفریده شده است اما در مسیر زندگی به دلیل نوع تفکرش مسائل را برای خود پیچیده می‌کند. این در حالی است که ما باید یاد بگیریم که بی‌دلیل خوش باشیم.
وثوق تاکید می‌کند زمانی که به نداشته‌هایمان فکر می‌کنیم یا نقاط ضعف جامعه خودمان را با نقاط قوت جوامع دیگر مقایسه می‌کنیم احساس نارضایتی به ما دست می‌دهد. این روانپزشک درباره اهمیت ثروت در ایجاد شادی و نشاط می‌گوید: میزان رضایتمندی افراد از داشتن پول و ثروت فقط سه ماه دوام دارد بنابراین نقش تفکر مثبت مهمتر از ثروت است.
وی نقش رسانه‌ها را نیز مهم می‌داند و معتقد است اگر طنزها اجتماعی باشند و واقعیت زندگی مردم نشان دهند تاثیرگذاریشان بیشتر است.
وثوق پرداختن به مراسم و آیین‌های ملی را در ایجاد نشاط بسیار تاثیرگذار می‌داند و می‌افزاید: مردم باید از تشریفات کم کنند و دورهمی‌هایی که در گذشته داشتند را از سر بگیرند. در واقع تقویت کردن شبکه اجتماعی و درد دل کردن افراد با یکدیگر نقش مهمی در شادمانی دارد. ایران، رتبه 115 در دنیا.
شادی یک هیجان انبساطی زود گذر است، اما نشاط یک احساس شادمانی درونی است که پایدار و بادوام است. شادی همیشه با هیجان‌های لبخند و خنده وحرکت همراه است اما در نشاط احساس و سرور لزوما با خنده همراه نیست ولی احساسی است که موجب لذت فرد می‌شود. از طرف دیگر می‌توان شادی منفی یا کاذب هم درنظرگرفت، اما نشاط در انسان همیشه مثبت است.
سید‌حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی نیز درباره وضعیت امروز جامعه از لحاظ شادی و نشاط می‌گوید: طبق پژوهش‌های بین‌المللی صورت گرفته در بین 157 کشور دنیا، از لحاظ سطح شادی و نشاط ایران رتبه 115 را داراست. از سوی دیگر برآوردها نشان داده است 34 درصد تهرانی‌ها به یکی از اختلالات روانی مبتلا هستند. همچنین طبق آمارهای رسمی حدود 11 میلیون پرونده قضایی در روند حقوقی قرار داشته است که فراوانی پرونده‌های مربوط به خشونت‌های خانوادگی بالاست.
وی می‌افزاید: همین سه مولفه نشان می‌دهد که وضعیت نشاط در جامعه ما چگونه است. چرا که نشاط فقط شادی، خنده و شوخی نیست بلکه داشتن احساس پویایی، شایسته‌سالاری، رضایت از زندگی، تمایل به مشارکت، خانواده منسجم و انسجام اجتماعی از جمله مولفه‌های مربوط به نشاط هستند که متاسفانه آمارهای ما عدد قابل قبولی را در هیچ کدام از این مولفه‌ها نشان نمی‌دهد. به گفته موسوی چلک ما باید بپذیریم که شادی حق مسلم ماست که بخشی از آن مربوط به خود فرد و بخش دیگر مربوط به دولت است که زمینه را برای نشاط و شادی فراهم کند.
وی در مورد راه‌های افزایش شادی و نشاط در جامعه تاکید می‌کند: یکی از راه‌هایی که می‌تواند نشاط را افزایش دهد سیاستگذاری کلان کشور در راستای توجه به سلامت اجتماعی است. در واقع در هر گونه از برنامه‌ریزی‌های دولت باید نشاط افراد و جامعه مد نظر قرار گیرد. به طور مثال اگر برنامه‌ریزان، طرح اقتصادی ارائه می‌دهند، تکنولوژی وارد می‌کنند یا پولی به مردم می‌دهند این مسائل باید بتواند در افراد احساس شادی ایجاد کند. از طرف دیگر مردم نیز نباید منتظر باشند تا دولت برایشان نشاط فراهم کند. به مردم کشور اسپانیا نگاه کنید که با پرتاب گوجه‌فرنگی یا گل‌بازی سعی می‌کنند ساعاتی را در کنار هم به شادی بپردازند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ادامه می‌دهد: راه دیگر نیز تقویت هویت فرهنگی در میان مردم است. چنانکه نیاکان ما به خوبی این موضوع را دریافته بودند و از آئین‌های ملی که امروزه به دست فراموشی سپرده شده‌اند برای باهم بودن و شاد بودن استفاده می‌کردند. به طور مثال روز سه‌شنبه آخرسال در مراسم چهارشنبه‌سوری مردم برای ساعاتی با پخش نقل و شیرینی دور هم جمع می‌شدند و با برپایی آتش از کنار هم بودن لذت می‌بردند. آن زمان نه دولت بر این مراسم نظارت داشت و نه هیچگونه هزینه‌ای می‌کرد.
تقویت فرهنگی به جای ممیزی فرهنگی
موسوی‌چلک با بیان اینکه دولت باید به جای ممیزی فرهنگی در پی تقویت هویت فرهنگی باشد تصریح می‌کند: زمانی که ما آمدیم همه چیز را دولتی کنیم این بلا سر ما آمد در حالی که اگر هویت‌های فرهنگی تقویت شود مردم خودشان می‌دانند از آن‌ها چطور استفاده کنند. وی در ادامه خاطر‌نشان می‌کند: سلامت اداری دیگر مولفه تاثیرگذار در افزایش نشاط اجتماعی است. شایسته‌سالاری هم در حوزه نشاط اجتماعی نقش مهمی را ایفا می‌کند. ضمن اینکه بد اخلاقی‌ها نیز در کاهش نشاط تاثیر می‌گذارد.
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: ما حتی از گفته‌های دین‌مان هم به درستی استفاده نمی‌کنیم در حالی که دین ما دین نشاط، شادی و اخلاق است و با آنکه تاکید می‌کند عزاداری نباید بیش از سه روز طول بکشد اما امروز به عزاداری‌ها اهمیت بیشتری داده می‌شود و گاهی تفاوتی بین مداحی‌های مولودی و عزاداری نمی‌بینیم. یا اینکه رنگ مشکی مکروه است اما اکثر مردم از این رنگ یا رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی به اهمیت ندادن روانشناسی شهر و زیباسازی در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: امروزه مبلمان شهری، آلودگی صوتی، ترافیک، رنگ‌آمیزی دیوارها، درهم‌تنیدگی معماری که شهرسازی را مخلوطی از المان‌های چشم آزار می‌کند، موجب افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شوند. در حالی که در گذشته همه خانه‌ها ایوانی داشت که افراد خانواده عصرها آنجا دور هم جمع می‌شدند و نظرات خود را به اشتراک می‌گذاشتند. به گفته این استاد دانشگاه ما باید برای زندگی صنعتی امروز برنامه ریزی جدید و متناسب با این فضا داشته باشیم در غیر این صورت با مشکلات عدیده ای مواجه خواهیم شد. به طور مثال ما نمی‌توانیم تلفن همراه را از زندگی‌های امروزی حذف کنیم اما می‌توانیم از طریق آموزش نگذاریم این وسیله موجب اختلال در زندگی‌مان شود.
موسوی‌چلک معتقد است شادی یکی از نیازهای انسان است و وقتی افراد نتوانند نشاط را از راه مشروع بدست آورند آن را از راه غیرمشروع بدست خواهند آورد به همین دلیل امروز شاهد گرایش افراد به سمت شادی‌های کاذب همچون مواد‌مخدر و الکل هستیم.
