استرس عضو جدایی ناپذیر زندگی روزمره افراد است که در تمام مراحل زندگی افراد حضور دارد و خود را نشان می دهد ،که مهار و کنترل آن به عهده خود فرد است.
یکی از رایج ترین مشکلاتی که همه ما را در سنین مختلف مورد حمله قرار می دهد استرس است. استرس به معنای تنش یا فشار روانی است. استرس طولانی مدت با بیماری هایی همچون سرطان، بیماری های قلبی، سیروز کبدی، زخم های گوارشی و فشار خون بالا ارتباط نزدیکی دارد.
دکتر «فرشاد شیبانی»، متخصص روانشناسی بالینی و مدرس دانشگاه در برنامه «خیابان بهبودی» گروه سلامت روان و خانواده شبکه رادیویی سلامت با اشاره به تعریفی از استرس گفت: استرس اینگونه تعریف می شود؛ واکنش در مقابله با یک تهدید ادراک شده (واقعی یا خیالی) نسبت به سلامت روانی، جسمانی، هیجانی و معنوی فرد که منجر به یک سلسله پاسخ ها و تغییرات بدنی در بدن می شود. به عنوان مثال وقتی دچار استرس می شویم کورتیزول خون افزایش می یابد و باعث می شود تا ضربان قلب افزایش کند، سرعت تنفس زیاد شود و قند خون افزایش یابد.
این تغییرات بدن را در یک حالت آماده باش قرار میدهند و باعث می شوند تا بدن در مقابل برخی تهدیدهای بیرونی (مثل اینکه خودرویی با سرعت به شما نزدیک می شود و شما سریع از آن دور می شوید) عملکرد بهتری داشته باشد. همچنین این تغییرات باعث می شد تا انسان های غار نشین اولیه در مقابل خطرات محیطی (مثل حیوانات درنده) بتوانند بجنگند و یا فرار کنند. وی ادامه داد: اما امروزه لازم نیست با ببر بجنگیم! موضوعات استرس زای زندگی در قرن حاضر دیگر نیازی به چنین تغییراتی در بدن ندارد مثلا اینکه کسی بتواند مشکلات مالی زندگی اش را مدیریت کند و یا اختلافات بین فردی اش را حل و فصل کند، دیگر نیازی به افزایش ضربان قلب ندارد. بلکه بیشتر نیاز دارد تا بتواند آرامش خود را حفظ کرده تا بتواند در جهت حل این مشکلات بهتر فکر کند و تصمیم بگیرد. استرس طولانی مدت با بیماری هایی همچون سرطان، بیماری های قلبی، سیروز کبدی، زخم های گوارشی و فشار خون بالا ارتباط نزدیکی دارد.
شیبانی با بیان اینکه برای مدیریت استرس باید بتوانیم نشانه های آن را در ابتدا بشناسیم، افزود: نشانه های استرس عبارتند از: سردرد، سوء هاضمه، گرفتگی گردن و شانه ها، عرق کردن کف دست، بیقراری، زود خسته شدن، دندان قروچه، ناخن جویدن، مشکل در تمرکز، فراموشکاری، از دست دادن حس طنز، پرخوری یا کم خوری، کم خوابی یا پرخوابی.
وی استرس را بخش جدایی ناپذیر زندگی انسان دانست و گفت: چه بسا در بعضی موارد استرس مثبت نیز می باشد که روانشناسان به آن یوسترس می گویند مثل ازدواج کردن، مسافرت رفتن، ترفیع شغلی، صاحب فرزند شدن و یا قبولی در دانشگاه. این اتفاقات با وجود مثبت بودنشان در ما فشار و تنش نیز ایجاد می کنند که این فشار و تنش برای ما مطلوب بوده و برای ما معنا و مفهوم دارد. از طرف دیگر استرس های منفی بر دو نوع هستند: استرس های عمده و شدید مثل تصادف یا یک بیماری حاد، و استرس های جزئی و خفیف مثل ترافیک، سر و صدای محیط، آلودگی هوا و … .
این روان شناس بالینی با بیان اینکه برای مقابله با استرس به شکل کلی دو شیوه مقابله هیجان مدار و مساله مدار وجود دارد، ادامه داد: از طریق مقابله های هیجان مدار ابتدا هیجانات شدیدمان را کنترل می کنیم و خود را با آرامش می رسانیم و بعد از آن به سراغ حل کردن موضوع استرس زا می رویم. از مقابله های هیجان مدار می توان به دعا و نیایش و توکل کردن، درد دل کردن با یک دوست، معنی جدید و مثبت دادن به استرس، فعالیت هنری یا موسیقی، سرگرم کردن خود با فعالیت های ذهنی مثل بازی های فکری و ورزش کردن نام برد. اگرچه این راهکارهای هیجان مدار منجر به رفع مشکل نمی شوند ولی ما را به آرامش می رسانند تا بتوانیم بهتر فکر کنیم و از طریق راهکارهای مساله مدار بتوانیم مشکل را حل کنیم. از راهکارهای مساله مدار می توان به برنامه ریزی کردن به قصد برطرف کردن استرس، کنار گذاشتن فعالیت های غیر ضروری به منظور تمرکز بیشتر روی موضوع استرس، مشاوره و راهنمایی گرفتن از یک فردی که چنین استرسی را گذرانده و یا در این موضوع تخصص دارد، اشاره کرد.
شیبانی در ادامه با بیان اینکه از طرفی برخی راهکارهای ناسالم جهت مدیریت استرس وجود دارند، افزود: این راهکارها اگرچه ممکن است در کوتاه مدت باعث آرامش فرد شوند و یا باعث شوند که فرد کمتر به موضوع استرس فکر کند اما در نهایت مشکل را پیچیده تر می کنند. سیگار کشیدن یا پناه بردن به مواد مخدر، خوابیدن زیاد، خیال پردازی و رویاپردازی، انجام رفتارهای تکانشی و بدون تامل، تسلیم شرایط شدن و دست از تلاش برداشتن، نمونه ای از این روش های ناسالم و ناکارامد است.
وی در پایان برای بالا بردن توان مقابله با استرس توصیه کرد: اهداف کوتاه مدت تعیین کرده و آنها را اولویت بندی کنید/ در چهارچوب توانایی های مالی خودتان زندگی کنید: در این بازار اگر سود است با درویش خرسند است، خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی/ در زندگی خود تغییراتی بوجود آورید، محیط و چیدمان منزل یکنواخت منجر به کاهش توان مقابله با استرس می شود./ مهارت خودتان را در مدیریت زمان افزایش دهید./ یک زنگ تفریح و یک سرگرمی برای خودتان داشته باشید. این سرگرمی نباید به قصد امرار معاش صورت گیرد. مهم اینست که سرگرمی از جنس شغلتان نباشد. به این ترتیب اگر شغل فردی ایجاب می کند که دائما پشت میز بشیند، بهتر است سرگرمی او نوعی فعالیت فیزیکی باشد. اگر شغل فردی مستلزم تعامل فراوان با افراد است، بهتر است سرگرمی او به گونه ای باشد که بتواند با خود خلوت کند./ شوخ طبع باشید: خندیدن یک مهارت مقابله با استرس است. کسانی که می توانند بخندند و حس طنز قوی دارند توان بیشتری برای مقابله با استرس دارند. خواندن مطالب طنز و دیدن فیلم های کمدی یک راه خوب کاهش استرس است.یادآور می شود، برنامه «خیابان بهبودی« به تهیه کنندگی «سیما غفاری» و گویندگی «مصطفی مصطفوی»، شنبه تا چهارشنبه از ساعت 17 و 5 دقیقه از گروه سلامت روان و خانواده رادیو سلامت پخش می شود.
