حسادت و چشم و هم چشمی نوعی حس رقابت و سعی در پیشی گرفتن از دیگری و کم نیاوردن در برابر یگر اطرافیان است
رقابتی که غالبا زمینهسازی آن از دوران کودکی و نوجوانی آغاز می‌شود و گاها برای همیشه ممکن است در فرد ریشه دوانده و از بین بردن آن دشوار باشد.
امروزه کمابیش همه خانوادهها با رقابت چشموهمچشمی آشنا هستند و چهبسا ممکن است خانوادههایی جوان خود را در این رقابت همراهی کنند و برای شاد کردن وی، به عبارتی دیگر گوی سبقت را از رقیب بربایند.
چشموهمچشمی تا بدانجا در زندگی ما ایرانیان جا باز کرده است که حتی همه اموراتی که در زندگی میتوانند به سادگی پیش بروند تبدیل به یک معمای لاینحل می‌شوند.
کسانی در رقابت چشم وهم‌چشمی گرفتار می‌شوند، غالبا اعتماد به نفس پایینی دارند.
چشموهمچشمی فرد را اسیر احساسات می‌کند و با تغییر سبک زندگی، اخلاق و رفتار موجب اختلال در هویت فردی می‌شود.
رقابت چشموهمچشمی اگر جنبه افراطی پیدا کند، اغلب فرد را دچار اختلال در عملکرد اجتماعی خواهد کرد.
کسانی که اسیر این رقابت می‌شوند غالبا خود را با کسانی مقایسه میکنند که ممکن است از لحاظ شرایط خانوادگی و فرهنگی در موقعیت یکسانی نباشند.
در این میان خانوادهها بدون در نظر گرفتن شرایط خود غالبا به خواستههای جوان تن داده و عواقب آن را در نظر نمیگیرند، عواقبی که به زودی دامنگیر زندگی مشترک جوان خواهد شد و حتی ممکن است در برخی مواقع چشموهمچشمی منجر به نابودی زندگی مشترک شود.
سؤال این است که چشموهمچشمی چگونه آغاز می‌شود و چگونه باید با آن برخورد کرد؟ سؤالی که ممکن است برای بسیاری از خانوادهها مطرح باشد.
سمیه جلالی، کارشناس ارشد روانشناسی در این باره میگوید: چشموهمچشمی یعنی خود را با دیگران مقایسه کردن و بزرگ جلوه دادن داشتههای ظاهری و مادی دیگران و بیارزش شمردن داشتههای خود و بها دادن بیش از اندازه به تواناییهای مادی و ظاهری که دیگران دارند.
وی ادامه داد: دو مؤلفه اصلی چشموهمچشمی، رقابت و حسادت است که حسادت ریشه غریزی داشته و رقابت جنبه فرهنگی دارد.
جلالی تصریح کرد: چشموهمچشمی در هر دو جنس مذکر و مؤنث دیده می‌شود، در جنس مذکر به صورت به دست آوردن دیگری یا چیزی مادی و زورآزمایی به شمار میآید و در جنس مؤنث به مراتب بیشتر بوده و جنبه جذابیت ظاهری را شامل می‌شود، به عنوان مثال نوع و مارک لباس و مدل مو.
وی با بیان اینکه چشموهمچشمی زمینه خانوادگی و وراثتی ندارد چون غیرژنتیکی بوده و منتقل نمیشود، افزود: این رقابت به نوع الگوبرداری از خانواده برمیگردد که غالبا به صورت یک الگوی مثبت از آن استفاده میکنند.
این کارشناس ارشد روانشناسی خاطرنشان کرد: چشموهمچشمی ارتباط مستقیمی با میزان تأییدشدن از سوی دیگران دارد، به طوری که مفاهیم ظاهری و تواناییهای فردی و مالی را در برمیگیرد و ابزار جلب توجه از سوی دیگران می‌شود.
وی با اشاره به اینکه رفتار نابهنجار چشموهمچشمی در تمام طبقات سنی بخصوص نوجوانان و جوانان بیشتر دیده می‌شود، تصریح کرد: این رقابت ناسالم هزینه بالایی را بر خانوادهها تحمیل می‌کند که غیرضروری است و این هزینه میتواند برای رفاه خانواده یا شکوفایی استعدادهای فرزندشان در زمینه تحصیل و حتی اشتغال، صرف شود.
مسئول مرکز مشاوره سلامت شهرستان سلسله خاطرنشان کرد: از پیامدهای غلط این پدیده میتوان به پدیدههای طلاق، اعتیاد، اختلافات خانوادگی، افسردگی و اختلالات روحی- روانی اشاره کرد.
وی ادامه داد: در زندگی مشترک، چشموهمچشمی مالی ممکن است شکاف بزرگی در خانواده به وجود آورد که نتیجه این رقابت ناسالم مالی، پدیده طلاق را پدیدار می‌کند.
جلالی اضافه کرد: در پسران چشموهمچشمی ممکن است به صورت تقلید رفتار منفی و بزرگنمایی و کمنیاوردن بروز کند که پیامد آن، پدیده اعتیاد است.
وی با بیان اینکه تقلید از رفتار دیگران در جریان عدم مهارتهای درونی سبب افسردگی و اختلالات روانی می‌شود، یادآور شد: امروزه بسیاری از متخصصان پوست، مو و زیبایی، فروشندگان محصولات آرایشی و فروشندگان پوشاک، فراوانی مشتریان خود را مدیون بازار داغ چشموهمچشمی هستند.
وی گفت: این نابهنجاری نشاندهنده عزتنفس پایین و نداشتن رشد عاطفی- عقلانی است، به این مفهوم که شخص نوعی نارسایی شخصی دارد که منجر به چشموهمچشمی می‌شود و ابتدا آن را به خانواده و بعد به اجتماع منتقل می‌کند.
مسئول مرکز مشاوره سلامت سلسله با بیان اینکه، این پدیده همیشه منفی نیست، اظهار کرد: این پدیده گاه ممکن است به صورت مثبت و در امور معنوی و علمی منجر به یک رقابت پسندیده شود که زمینه تکامل فرد را به وجود میآورد.
وی تأکید کرد: با توجه به رشد سریع پدیده نابهنجار چشموهمچشمی، میتوان به کمک رسانههای عمومی و تلویزیون با آموزشهای روشنگرانه برای افزایش حس اعتماد به نفس و آموزش مهارتهای زندگی در مدارس و دانشگاهها، این پدیده را ریشهکن کرد و برای رفع این معضل باید شاخصهای عینی موفقیت و توسعه و کمال را در جامعه تعریف و به مردم آموزش دهیم تا بتوانند به یک رابطه موفقیتآمیز خانوادگی و اجتماعی در یک جامعه سالم دست یابند.
اکرم قنبری، مدیر مرکز حوزهعلمیه خواهران سلسله نیز در این باره گفت: چشموهمچشمی عرفی که خوشبختی را نشانه گرفته است، پدیده نابهنجاری است که در میان مردم به شکل گسترده وجود دارد، افراط و تفریطی که نشانه عدم وجود شناخت دقیق نیازهاست.
وی خاطرنشان کرد: در این پدیده نابهنجار، قناعت معنا پیدا نمیکند و همین باعث شده که از معیارهای اسلامی دور باشد و ارزشها به ضدارزش تبدیل شود.
قنبری تصریح کرد: هرچند ازدواج برای جوانان یک ضرورت است و در دین اسلام بر آن بسیار تأکید شده است اما در سالهای اخیر، تجملات و سختگیریهای بسیار در ازدواج جوانان تأثیر منفی داشته است.
وی گفت: برای برطرفکردن این پدیده که دامنگیر بسیاری از خانوادهها هم شده است، آنچه لازم به رعایت بوده درایت، تفکر و آیندهنگری همسران و خانوادههاست.
مدیر مرکز حوزهعلمیه خواهران سلسله تأکید کرد: قناعت میتواند جایگزین مناسبی باشد برای رقابت ناسالمی که در میان خانوادههاست.
وی گفت: تا زمانی که این رقابت منفی به رقابت مثبت تبدیل نشود، در هر زمینهای که باشد نتایج منفی دربر خواهد داشت.
حجتالاسلام والمسلمین سیدسجاد موسوی، امامجمعه سلسله نیز در این باره اظهار کرد: یکی از آسیبهای زندگی اسلامی، فخرفروشی و تجملگرایی است.
وی ادامه داد: این دو مبحث زمانی به وجود میآیند که یک فرد از قناعت دست شسته و در زندگی آن را به کار نمیگیرد.
موسوی تصریح کرد: آنهنگام که قناعت، این نکته ارزشمند زندگی اسلامی، از زندگی رخت بربست، تجملگرایی و فخرفروشی به وجود میآید و زاییده این دو، برادری به نام چشموهمچشمی است.
وی افزود: رقابت ناسالمی که در زندگی اجتماعی منجر به برهمزدن نظم خانوادگی می‌شود.
امامجمعه سلسله خاطرنشان کرد: ریشه بسیاری از نابهنجاریهای اجتماعی را میتوان چشموهمچشمی یا فخرفروشی برشمرد.
وی یادآور شد: بالا رفتن سن ازدواج و بعضا اموراتی که منجر به طلاق و یا سلب اعتماد زوجین می‌شود، ریشه در همین صفت رذیله دارد.
موسوی تأکید کرد: باید با بهرهگیری از آموزههای دینی و استفاده از قناعت خود را از این بلای خانمانسوز و ویرانگر مصون بداریم.