چه عاملی سبب گرایش نوجوانان و کودکان به مواد مخدر می شود و چه افرادی در این گروه سنی بیشتر دچار این عارضه می شوند؟
ما در طی چند هفته ده‌ها کودک مبتلا به اعتیاد را شناسایی کردیم چنان که در شهرستان بیرجند بیش از ۷۰ تا ۸۰ مورد کودک معتاد شناسایی شده‌اند. بسیاری از کودکان معتاد به دنیا می‌آیند و بسیاری از آنان از کم و کیف ماده مصرفی خود و این موضوع که مصرف این مواد به اعتیاد منجر می‌شود خبر ندارند.
دیروز همایشی با محوریت معضل اعتیاد کودکان و نوجوانان در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. اعضای جمعیت خیریه امام علی (ع) به عنوان یک نهاد غیر دولتی، زنگ خطر را برای جامعه به صدا درآوردند. از آمارهای هولناک اعتیاد در شهر‌ها و روستاهای مختلف گفتند و به مسئولان درباره گسترش این معضل هشدار دادند. این همایش در هفته جاری با برگزاری نشست‌ها و پنل‌های تخصصی دیگری هم ادامه خواهد داشت. روز اول این سمینار با سخنرانی مدیران این جمعیت، استادان دانشگاه و جلسه پرسش و پاسخ مسئولان بهزیستی و شهرداری برگزار شد.
زود‌تر چاره اندیشی شود
زهرا رحیمی مدیر عامل جمعیت خیریه امام علی (ع) اولین سخنران همایش «اعتیاد کودکان و نوجوانان در محله‌های معضل خیز» بود. او با ارائه آمارهایی از گسترش اعتیاد کودکان در شهرهای مختلف گفت: «تلفیق اعتیاد و کودکان مساله‌ای بغرنج برای جامعه است که تبعات زیادی در جامعه دارد و می‌توان گفت این معضل برای فعالان اجتماعی نقاط کور بسیاری دارد اما این امید وجود دارد که امکان ترک اعتیاد در کودکان بیش از بزرگسالان است.»
او با بیان اینکه صحبت از اعتیاد کودکان در رسانه‌ها زیاد شده است ادامه داد: «این مسئله بیانگر آن است که خبر به بالا رسیده و لزوم چاره‌اندیشی نسبت به این موضوع مشخص شده و قضیه ابعاد پایینی ندارد. متاسفانه در کشور ما چنان است که می‌گذاریم یک معضل به حد انفجار برسد بعد آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم بنابراین همواره در حال شگفت‌زده شدن هستیم.»
مدیرعامل این جمعیت خیریه افزود: «ما در طی چند هفته ده‌ها کودک مبتلا به اعتیاد را شناسایی کردیم چنان که در شهرستان بیرجند بیش از ۷۰ تا ۸۰ مورد کودک معتاد شناسایی شده‌اند. بسیاری از کودکان معتاد به دنیا می‌آیند و بسیاری از آنان از کم و کیف ماده مصرفی خود و این موضوع که مصرف این مواد به اعتیاد منجر می‌شود خبر ندارند» زهرا رحیمی در پایان تاکید کرد: «مسائل اجتماعی نیازمند نگرش از بالا به ابعاد مساله هستند و نگاه دلسوزانه به این دست مشکلات بسیار مهم است. امیدواریم صدای این سمینار به گوش تصمیم‌گیرندگان برسد.»
ارائه آمارهای تکان دهنده
سخنران بعدی افتتاحیه، مریم کیانی دبیر این سمینار بود. او آمارهایی برگرفته از گزارش‌های میدانی تهیه شده در ۱۰ استان مختلف را ارائه داد. به گفته او از میان ۱۱۶ کودک معتاد بررسی شده در استان‌های تهران، مازندران، البرز، بوشهر، خراسان جنوبی، بندرعباس، گلستان، زنجان و کرمان ۷۳ درصد پسر و ۲۷ درصد دختر بودند. او افزود: «بیشتر این کودکان در سنین ۷ تا ۱۳ سال قرار داشته و درگیر اعتیاد بودند همچنین تعداد کودکان نوزاد تا ۲ ساله مبتلا به اعتیاد در پژوهش بسیار بالا بوده است و این کودکان فراوانی بیشتری نسبت به سایر گروه‌های سنی داشته‌اند.»
کیانی ادامه داد: «نزدیک به نیمی از این کودکان فاقد اوراق هویت بوده که این موضوع باعث عدم بهره‌مندی این کودکان از حقوق خود شده است. نداشتن اوراق هویت، بی‌توجهی خانواده، مشکلات مالی و اعتیاد از دلایل عمده ترک تحصیل و یا عدم تحصیل کودکان مبتلا به اعتیاد بوده است.»
او با بیان اینکه بیشتر این کودکان ایرانی بودند و تعداد کودکان افغانی مبتلا به اعتیاد کمتر از کودکان ایرانی بوده است گفت: «در این تحقیق کودکانی که به اجبار رییس باند در گروه‌های کاری مبتلا به اعتیاد می‌شوند ۴ درصد، میزان کودکانی که از طریق مصرف شیر مادرشان معتاد شده‌اند ۴۲ درصد و مابقی به دلیل شرایط خانوادگی بوده است.»
دبیر سمینار اعتیاد کودکان و نوجوانان در محله‌های معضلخیز ادامه داد: «بنا بر این پژوهش، ۶۲ درصد مادران این کودکان و ۸۰ درصد پدران آنان معتاد بوده‌اند. همچنین شیشه و هرویین و تریاک بیشترین مواد مصرف شده توسط کودکان بوده است. آمار‌ها بیانگر آنند که تنها ۷ درصد از کودکان به بهزیستی مراجعه کردند در حالی که بیشتر این کودکان بدسرپرست هستند. حدود ۷ درصد از این کودکان رابطه با جنس موافق و۱۷ درصد از آنان رابطه با جنس مخالف را تجربه کرده بودند که البته ممکن است آمار بیش از این باشد. همچنین ۲۰ درصد از کودکان مورد پژوهش سابقه کارتن خوابی داشته‌اند.»
درمان کودکان معتاد نیازمند مدیریت یکپارچه
نشست پرسش و پاسخ معاونت پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی یکی از بخش‌های جالب و پرحاشیه این همایش بود. بیان صریح مطالبات فعالین اجتماعی و نهادهای غیردولتی از مسئولان در این مراسم نمونه‌ای کم نظیر بود. معاون پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی در صحبت‌هایش بر این نکته تاکید کرد که «برای درمان کودکان مبتلا به اعتیاد که دارای والد هستند سازمان بهزیستی با مشکل مواجه می‌شود.»
محسن روشن پژوه گفت: «براساس مصوبه شورای عالی اداری در سال ۱۳۷۸ آیین‌نامه ساماندهی متکدیان و افراد خیابانی تشکیل شد و قرار شد شهرداری و بهزیستی این افراد را شناسایی و ساماندهی کنند. در همین سال این موضوع مورد توجه قرار گرفت که کودکان نباید با بزرگسالان در یک جا ساماندهی شوند و ساماندهی کودکان خیابانی با مشارکت شهرداری به سازمان بهزیستی کشور محول شده است. همچنین در آیین نامه ساماندهی مصوب ۱۳۸۴ هیات وزیران قرار شد یازده دستگاه زیر نظر شورای عالی رفاه به امر ساماندهی کودکان خیابانی کمک کنند که از جمله آن می‌توان به صداوسیما، هلال احمر و سازمان بهزیستی اشاره کرد.»
او تاکید کرد: «در کشور ستاد مبارزه با مواد مخدر وجود دارد که وظیفه تمامی امور مرتبط با مواد مخدر را برعهده دارد. بنابراین فصل مشترکی در ساماندهی کودکان معتاد در میان چند دستگاه وجود دارد. با توجه به آنکه کودکان اختیار زیادی در اعتیاد و درمان خود ندارد بنابراین مسوولیت درمان آنان به عهده وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی کشور است.»
روشن پژوه با بیان اینکه هدایت و تحت پوشش درآوردن کودکان معتاد متفاوت از بزرگسالان درگیر اعتیاداست گفت: «این کار حرکتی بین بخشی را می‌طلبد چنانکه رسیدگی به کودک بد سرپرست نیاز به حکم قضایی دارد و کودکی که برای فروش مواد مخدر مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد نیز به دخالت قوه قضاییه نیاز دارد. مدیریت اعتیاد کودکان و نوجوانان ابعاد مختلفی دارد و مشارکتی بین بخشی میان دستگاه‌های مختلف با سطح بالایی از مسوولیت پذیری نیاز دارد. این مساله را تنها با استناد نمی‌توان حل کرد و باید عملیاتی شود و در این حوزه پیگیری اجتماعی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.»
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی با تاکید بر اینکه در حال حاضر بهزیستی رویکرد اجتماع محور نسبت به مسایل اجتماعی دارد بیان کرد: «از سال ۸۲ درحال ظرفیت‌سازی در شهر‌ها و روستا‌ها هستیم ودر حال حاضر ۵ هزار تیم اجتماع محور برای پیشگیری و درمان اعتیاد داریم اما آموزش و تحصیل این گروه از کودکان در وظایف سایر دستگاه‌ها تعریف شده است. من موافق با مدیریت یکپارچه در این خصوص هستم و از سال ۹۰ به این موضوع که برای درمان کودکان زیر ۱۸ سال باید چاره اندیشی شود پی برده‌ایم. در سال ۹۰ پروتکلی برای درمان این کودکان نوشته شد اما برای پیاده سازی آن چالش‌هایی از نظر اعتبارات، قانون و… داشته‌ایم.»
روشن پژوه با بیان اینکه ما هنوز در تهران مرکز اختصاصی حمایت از کودکان درگیر اعتیاد نداریم افزود: «با مشارکت بین بخشی میان چند دستگاه دو واحد درمانی اختصاصی برای درمان اعتیاد کودکان در استان سیستان و بلوچستان برپا کردیم. امیدواریم تا آخر امسال در تهران نیز مرکز اختصاصی حمایت از کودکان درگیر اعتیاد راه‌اندازی شود. تعدادی از کودکانی که در مراکز بهزیستی ساماندهی می‌شوند معتاد بوده و هزینه درمان آن‌ها را از طریق یارانه پرداخت می‌کنیم اما در خصوص کودکانی که والد دارند دست و پای بهزیستی بسته می‌شود چرا که درمان کودکان نیاز به رضایت پدر دارد.»
اقدامات شهرداری تهران چیست؟
در بخش دیگری از این مراسم یکی از مسئولان شهرداری پیش روی حاضران در مراسم قرار گرفت و گفت شهرداری علی رغم اینکه شرح وظایفی در این حوزه ندارد و فقط در زمینه پیشگیری آن مسئول است.
مدیر امور پیشگیری و ارتقای سلامت اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تاکید کرد: «شهرداری تهران در خصوص فراهم‌سازی زیرساخت‌های ارائه خدمات به کودکان وظایفی بر عهده‌دارد. ما بیش از ۱۶ مرکز در اختیار NGO ها قرار داده‌ایم اما در زمینه اعتیاد کودکان کار تخصصی انجام نشده است.»
حسن غلامی در خصوص برنامه فرهنگی برای پیشگیری از اعتیاد کودکان در این مناطق توضیح داد: «بیش از ۱۲ هزار کارگاه آموزشی در موضوع فرزندپروری و کسب زندگی ایرانی-اسلامی با همکاری سازمان‌های مردم نهاد (سمن) برپا شده است. در محلات معضل خیز، پایگاه‌های خدمات اجتماعی داریم و در حال حاضر هشت پایگاه دارای برنامه پیشگیری و برنامه‌های مداخله‌ای هستند.»
او درباره راه اندازی کمپ ترک اعتیاد کودکان نیز گفت: «قرار است کمپ بزرگسالان درگیر اعتیاد ساخته شود اما در حوزه کودکان هیچ اطلاعی ندارم و اولین بار است که این مسئله را می‌شنوم. اگر مسئولان بالادستی به این نتیجه برسند، بی‌تردید شهرداری زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی کمپ اعتیاد کودکان درست خواهد کرد.»
منبع:سلامانه
