منظور و مفهوم ازار جنسی در محیط کاری چیست و چه نشانه هایی در فردی که مورد آزار قرار گرفته است وجود دارد؟
با این‌که بیش از چهار دهه از مطرح‌شدن آزار جنسی و احساس ناامنی می‌گذرد، اما همان‌طورکه شواهد نشان می‌دهد، به موضوع احساس ناامنی در محیط کار بسیار کم پرداخته شده است و حتی در بعضی جوامع هنوز صحبت کردن از این قبیل موضوع‌ها، به نوعی تابوی اجتماعی است.
ثریا: “همکارم یدفعه شروع می‌کنه به حرف زدن در مورد مسایل شخصی و خصوصی خودش و از منم سؤال می‌پرسه، تو این مواقع با این‌که فقط داره صحبت می‌کنه، ولی من احساس می‌کنم هر لحظه داره برام ناامن می‌شه، احساس بدی بهم دست می‌ده، حس می‌کنم امنیت ندارم.”
در پژوهشی تلاش شد آزار جنسی زنان در محیط کار، علل، پیامدها و شیوه‌های مواجهه زنان در این موقعیت‌ها، به روش کیفی مورد بررسی قرار گیرد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از مهرخانه، مدت‌هاست زنان وارد بازار کار و محیط‌های کاری شده‌اند و بحث بر سر وارد شدن آنان به محیط کار، جای خود را به بررسی تجربیات، مسایل و مشکلات آن‌ها داده است. با این‌که بیش از چهار دهه از مطرح‌شدن آزار جنسی و احساس ناامنی می‌گذرد، اما همان‌طورکه شواهد نشان می‌دهد، به موضوع احساس ناامنی در محیط کار بسیار کم پرداخته شده است و حتی در بعضی جوامع هنوز صحبت کردن از این قبیل موضوع‌ها، به نوعی تابوی اجتماعی است.
مطابق داده‌های مجله فرصت‌های برابر، از 12 سازمان در انگلستان، 111 سازمان، سیاست مبتنی بر آزار را که شامل آزار جنسی می‌شد، در پیش داشتند؛ در این گزارش 69 درصد از پاسخ‌دهندگان آزار جنسی را مسئله‌ای نسبتاً مهم، 17 درصد آن را مسئله‌ای اساسی و 2 درصد آن را به هیچ‌وجه مهم نیست، قلمداد کردند.
بر اساس گزارشی در انگلستان از هر 10 زن، هفت زن در دوره زندگی شغلی خود دچار آزار جنسی بوده‌اند. نگاه خیره و ادامه‌دار، صحبت‌ها، تصاویر و فضای نامناسب، واردشدن به موضوع‌های شخصی و خصوصی، تماس‌های مکرر، پیشنهادها، تهدیدها و… محیط کار را برای زنان ناامن می‌کند؛ گویی ناامنی، در فضای کاری را جنسیت‌زده کرده است. از آن‌جاکه شرایط کاری برای زنان ناپایدار و متزلزل است، عمدتاً زنان جذب مشاغل پاره‌وقت با درآمد کم شده و علاوه‌بر آن، به علت محدودیت استخدام رسمی عمدتاً وارد محیط‌های کار خصوصی می‌شوند.
در این پژوهش، با توجه به اهمیت امنیت زنان در محیط کار، به سراغ زنان شاغل در تعدادی ادارات، شرکت‌ها، مؤسسات و دفاتر خصوصی و دولتی شهر اصفهان رفتیم و در رابطه با این موضوع با آن‌ها به مصاحبه پرداختیم. در رابطه با این موضوع باید به دو نکته توجه کنیم: اولاً، آمار و اطلاعات دقیقی از ناامنی در محیط کار در جامعه ما وجود ندارد و یا اگر هم وجود دارد، در دسترس عام قرار نمی‌گیرد؛ ثانیاً، در اکثر مواقع زنان در مواجهه با ایجاد ناامنی به خاطر ترس از بی‌آبرویی و داغ ننگ و نیز ترس از مقصر شناخته‌شدن خود، سکوت می‌کنند.
هدف این پژوهش، به دست آوردن اطلاعاتی در رابطه با احساس ناامنی در محیط کار، دلایل مؤثر بر آن، استراتژی‌های مورد استفاده و نیز پیامدهای آن است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
آزار جنسی چیست؟
آزار جنسی توجه جنسی ناخواسته است و اشکال رفتاری گوناگونی دارد که از راه چشم (نگاه هیز)، لفظی (جوک‌ها، سؤال‌ها یا اظهارنظرها با مضمون جنسی)، فشار ناخواسته برای برقراری ملاقات، لمس ناخواسته، فشار ناخواسته برای موافقت با رابطه جنسی با استفاده از تهدیدهای مرتبط با کار صورت می‌پذیرد.
به گزارش کمیته فرصت‌های شغلی برابر، آزارهای جنسی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
آزارهای کلامی: گفتن داستان‌ها، شوخی‌ها، طنزهای جنسی در گفتار، اظهارنظر جنسی در مورد ظاهر و لباس زیبایی زن، ارایه پیشنهاد یا دعوت جنسی ناخواسته، پیشنهاد برای ادامه ارتباط خارج از فضای کار.
آزارهای غیرکلامی: نگاه‌های هیز و شهوت‌آلود، چشم‌چرانی، چشمک‌زدن، نشان دادن تصاویر نامناسب جنسی.
آزارهای فیزیکی: لمس‌کردن بدن، نزدیک‌شدن زیاد به زن در موقع کار، برخورد جنسی باز در محیط کار.
روش تحقیق
در این پژوهش از روش کیفی استفاده شده. شیوه گردآوری داده‌ها شامل مشاهده، مشاهده مشارکتی و مصاحبه نیم‌ساخت‌یافته است. نمونه پژوهش شامل 20 نفر از زنان شاغل در ادارات، شرکت‌ها، مؤسسات و دفاتر خصوصی و دولتی شهر اصفهان هستند. علاوه‌بر آن، نمونه‌گیری مورد استفاده در این پژوهش نمونه‌گیری آسان است که از نوع نمونه‌گیری غیراحتمالی است. نمونه‌گیری آسان مبتنی بر انتخاب موارد یا افرادی است که دردسترس و داوطلب بوده و به سادگی می‌توانند در نمونه وارد شوند. در این پژوهش، پژوهش‌گر به مصاحبه با زنان شاغل در ادارات، شرکت‌ها، مؤسسات و دفاتر خصوصی و دولتی پرداخت.
یافته‌های پژوهش
از خلال 20 مصاحبه انجام‌شده با زنان شاغل، چهار مقوله محوری محیط کار، سبک زندگی، شگردهای مواجهه و فرسایش روانی و شغلی و خانوادگی حاصل گردید. از جمله شرایط علی مهم که به ایجاد ناامنی در محیط کار منجر می‌شوند، عبارت‌اند از: محیط کار و سبک زندگی.
محیط کار: مصاحبه‌شوندگان در رابطه با محیط کار به خصیصه‌های آن؛ یعنی خصوصی و دولتی بودن آن، کوچک یا بزرگ بودن، شلوغ و خلوت بودن و… اشاره کردند. از نظر آن‌ها مهم‌ترین عامل، خصوصی یا دولتی بودن است. در نظر آن‌ها در محیط‌های خصوصی احساس ناامنی و آزار به علت عدم سخت‌گیری برای استخدام‌ها و… بیش‌تر است. از بین 20 مصاحبه‌شونده، هر 20 نفر آنان اذعان داشتند در محیط‌های خصوصی به دلایل مذکور احساس ناامنی بیش‌تر است.
برای مثال:
سارا کارمند بخش خصوصی: “احساس ناامنی توی محیط کار خصوصی بیشتره نسبت به دولتی، یکی از دلایلش این‌که توی محیط‌های خصوصی ما به صورت موقتی و دوره‌ای کار می‌کنیم و قوانین استخدامی جدی نداریم. به خاطر همین، کارمندها و رئیس‌ها زیر ذره‌بین نیستند، یه مدت توی یه شرکت و… کار می‌کنیم، بعد می‌یایم بیرون. دایمی کار نمی‌کنیم که به خاطرش خودمون و رئیس‌ها و همکارامون دایم زیرنظر باشیم، اما محیط‌های دولتی برای استخدام امنیت دارند، در کنار اون حراست، منشور اخلاقی و دفتر ولایت فقیه و…. وجود دارند که تا حدی کارمندا رو زیر نظر دارند.”
از جمله دلایل دیگر ذکرشده از سوی مصاحبه‌شوندگان کوچکی و بزرگی محیط است. از نظر آن‌ها محیطی که کوچک باشد، هر اتفاقی در آن بیفتد، به سرعت پخش می‌شود، اما در محیط بزرگ‌تر، افراد آزادی عمل بیشتری دارند. شاید گمنامی‌ای که گیدنز آن را مطرح می‌کند، در ناامنی در محیط‌های بزرگ‌تر مؤثر است. همچنین، از دلایل دیگر خلوت‌بودن و شلوغی محیط است. مصاحبه‌شوندگان عنوان کردند که در محیط شلوغ به خاطر جمعیت زیاد، رفت و آمد زیاد و گستردگی مراجعه ارباب‌رجوع، احساس ناامنی کمتر است؛ ولی در محیط‌های خلوت تعداد و میزان مراجعت‌ها کمتر است و فرصت بیشتری برای ایجاد ناامنی حاصل می‌شود.
بیش از نیمی از مصاحبه‌شوندگان به این مقوله؛ یعنی کوچک و بزرگ و شلوغ و خلوت بودن محیط کار، اشاره کردند.
اعظم کارمند بخش دولتی: “همکار من از فرصت‌های خلوتی محیط کار سوءاستفاده می‌کنه، چون کسی نیست که رفتار و کردارشو ببینه، آزاد و راحت حرف می‌زنه. این آزاد و راحت بودن اون منو اذیت می‌کنه…”
دومین مقوله محوری سبک زندگی است. سبک زندگی عبارت است از تلاش برای شناخت مجموعه‌ای منظم از رفتارها یا الگوهای کنش، که افراد آن‌ها را انتخاب کرده‌اند. در این پژوهش سبک زندگی دربرگیرنده دو مقوله تجلی رفتاری جنسیت‌زده در شکل دادن به سبک زندگی افراد حایز اهمیت است.
تجلی رفتاری، هم مردان و هم رفتار زنان را شامل می‌شود. مصاحبه‌شوندگان عنوان کردند که در محیط‌های کاری هم رفتار مردان مهم است و هم زنان؛ ولی به اتفاق برآن بودند که در ایجاد ناامنی، رفتار مردان حایز اهمیت بیشتری است. رفتار مردان شامل بیان مسایل خصوصی و شخصی و پرسش از زنان، نوع نگاه، تماس‌های بی‌مورد، برخوردهای متفاوت با همکاران و… در ایجاد ناامنی مؤثر است.
هر 20 نفر مصاحبه‌شونده به رفتار مردان (تجلی رفتار جنسیت‌زده) به عنوان یک علت مهم در ایجاد احساس ناامنی زنان اشاره کردند. علاوه‌بر آن 10 نفر از آنان نیز به رفتار و پوشش زنان (تجلی رفتاری و نمای ظاهری) در ایجاد ناامنی در محیط کار اشاره کردند.
ثریا: “همکارم یدفعه شروع می‌کنه به حرف زدن در مورد مسایل شخصی و خصوصی خودش و از منم سؤال می‌پرسه، تو این مواقع با این‌که فقط داره صحبت می‌کنه، ولی من احساس می‌کنم هر لحظه داره برام ناامن می‌شه، احساس بدی بهم دست می‌ده، حس می‌کنم امنیت ندارم.”
اعظم از دیگر مصاحبه‌شوندگان: “همکارم با تماس‌های بی‌مورد و اومدن بی‌علت به اتاق من، امنیت ذهنی و جسمی را ازم گرفته، بی‌مورد زنگ می‌زنه یا بی‌علت می‌یاد توی اتاق من.”
آذین، مدیر عامل شرکت خصوصی: “زن در محیط کار نباید آن‌چه نشانی از زنانگی دارد، نشان دهد، زیرا کوچک‌ترین رفتارش همیشه زیر نظر مردان فرصت‌طلب است: مثلاً لحن صدا، خندیدن بی‌مورد و آرایش نامناسب و تند و لباس متفاوت از بقیه.”
فاطمه: “به نظرم لباس محیط کار باید فرم باشد؛ یعنی مدل‌دار نباشه. رنگش هم مناسب باشه؛ خوب بالاخره همه خانم‌ها فرق لباس ساده و رسمی و لباس مدل‌دار و رنگی رو می‌دونن دیگه؛ به‌نظرم لباس محیط کار و باید از لباس مهمونی جدا کرد؛ در مورد آرایشم همین‌هایی که گفتم صدق می‌کنه؛ آرایش زیاد و استفاده زیاد از زیورآلات و کفش‌های پاشنه‌دار صدادار هرچند محبوب خانم‌هاست، ولی متأسفانه باعث جلب توجه آقایون می‌شه که نتیجه این همون ناامنی خود خانم‌هاست.”
مقوله محوری سوم شگردهای مواجهه است. این مقوله در برگیرنده استرانژی‌هایی است که زنان در هنگام احساس ناامنی از آن‌ها استفاده می‌کنند. از اولین مواردی که در طی مصاحبه‌ها حاصل شد، مرزبندی است که شامل موارد زیر می‌شود: مصاحبه‌شوندگان بر این ادعا بودند که وقتی در محیط کار احساس ناامنی می‌کنیم، اولین کاری که شاید بتوان انجام داد، عدم رفتار صمیمی و رابطه صمیمانه، عدم صحبت‌های شخصی، بی‌تفاوت نشان دادن خود در رابطه و رفتار با مردان، قطع تماس‌های تلفنی و پیامک است، اخم و چشم غره رفتن، رفتار جدی و گاهی تند و خشن، تذکر لفظی به مردان و نیز در موارد حادتر، اطلاع دادن به حراست یا نگهبانی یا رییس؛ در مواردی نیز آرایش و پوشش مناسب‌تر، شناخت محیط کار و شناخت دید مردان از دیگر مواردی است که زنان در هنگام احساس ناامنی از آن ها استفاده می‌کنند.
مصاحبه‌شوندگان علاوه‌بر این موارد، به ترک محیط کار به طور موقتی، تغییر محیط کار و در موارد حادتر نیز به ترک شغل و محیط کار برای همیشه اشاره کردند. البته، این سه مورد اخیر در شرایطی است که محیط کار برای آن‌ها غیرقابل تحمل است.
مصاحبه‌شوندگان در خصوص اشاره به شگردهای مواجهه خود با این احساس ناامنی به چند دسته تقسیم شدند: دسته اول که البته اکثریت زنان را شامل می‌شد، زنانی بودند که احساس می‌کردند اگر موارد ناامنی را چه به خود آزاردهنده، چه به حراست یا رییس و… اطلاع دهند، ضرر بیشتری به خود آنان وارد می‌شود و آن داغ بی‌آبرویی هم در محیط کار و هم در خانواده است؛ پس صبر و سکوت می‌کردند.
دسته دوم افرادی بودند که به شخص با جدیت و به روشنی تذکر می‌دادند و در صورت عدم تصحیح رفتار به حراست یا رییس اطلاع می‌دادند.
دسته سوم شامل زنانی است که در لفافه رفتار نامناسب مردان آزاردهنده را به آنان می‌فهماندند و رفتار غیرصمیمی و عدم صحبت‌های شخصی و قطع تماس‌های تلفنی و…را از خود نشان می‌دادند، که تعداد آن‌ها از گروه اول کمتر و از گروه دوم بیش‌تر است.
در هر سه گروه زنانی بودند که علی‌رغم استراتژی‌های به‌کار گرفته شده محیط کار را تغییر یا ترک می‌کنند.
مقوله محوری چهارم که در واقع پیامد احساس ناامنی است، فرسایش روانی و شغلی و خانوادگی زنان است. یکی از منابع مهم استرس و فشار زندگی، مسایل محیط کار است و از جمله مسایل محیط کار، احساس ناامنی در آن است. اکثریت زنان به این مقوله‌های کلیدی اشاره کردند که وقتی زن در محیط کار احساس ناامنی کند، این حس سراسر زندگی او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و باعث افسردگی، اضطراب و ترس و تشویش، نگرانی‌های بی‌مورد، بی‌اعتمادی، تحلیل اعتمادبه‌نفس و حتی عدم اعتمادبه‌نفس، عذاب وجدان و احساس گناه، احساس مخدوش‌شدن تعهدات خانوادگی، داغ ننگ و بدنامی، بی‌حوصلگی و دلزدگی از کار و بدخلقی در محیط کار و محیط خانواده و… می‌شود.
درحالی‌که مصاحبه‌شوندگان عنوان کردند امنیت در محیط کار باعث بالا رفتن اعتمادبه نفس، انجام دادن مناسب‌تر کارها و استفاده بهتر از توانمندی‌های زنان و شکوفاسازی تواندمندی‌های بالقوه آن‌ها و… می‌شود و نیز در کنار آن زنان به راحتی بین محیط کاری و شغل و زندگی خانوادگی تعادل برقرار می‌کنند.
لازم به ذکر است پژوهش فوق با عنوان کامل چگونگی آزار زنان در محیط کار؛ به‌کارگیری روش‌شناسی کیفی نظریه داده‌بنیاد برای بررسی احساس ناامنی زنان در محیط کار توسط مریم مکتوبیان و علی ربانی خوراسگانی انجام و سال 1393 در فصل‌نامه علی- پژوهشی پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی منتشر شده است.
منبع:سلامت نیوز
