استخوان های ناحیه سر و صورت

در این بخش در نظر داریم تمامی استخوان های ناحیه سر و صورت را بصورت کامل توضیح دهیم. در این آموزش بطور کامل با استخوان های سر و صورت انسان از نظر آناتومی آشنا می شوید.

سر و صورت

محل قرار گرفتن : سر در انتهای ستون مهره ای ( انتهای بالائی ) به حالت تعادل قرار گرفته و با اولین مهره گردنی ( اطلس ) مفصل می شود .

اجزاء تشکیل دهنده : سر از 22 استخوان تخت , نا منظم و منحنی شکل تشکیل شده است .

قسمتها : جمجمه یا کاسه سر و صورت قسمتهای سر را به وجود می آورند .

تعداد استخوانها : سر از 22 استخوان که 8 عدد کاسه سر و 14 عدد صورت را می سازد به وجود آمده است .

الف ) کاسه سر یا جمجمه

جمجمه از 8 استخوان تشکیل شده است که چهار عدد آن فرد و در وسط و دو استخوان زوج که در طرفین واقع شده است . استخوانهای فرد عبارتند از : پیشانی , پرویزنی , پروانه و پس سری و استخوان های زوج عبارتند از : آهیانه و گیجگاهی

1- استخوان پیشانی (فرونتال)

محل قرار گرفتن : این استخوان قسمت جلو و بالای جمجمه ( پیشانی ) را ساخته است . استخوان پیشانی بخش جلویی جمجمه یا پیشانی , بخش بالایی حفره چشم و قسمت اعظم بخش جلویی کف جمجمه را به وجود می آورد . استخوان پیشانی از دو بخش راست و چپ تشکیل شده که به شکل استخوانی واحد در خواهد آمد .

2- استخوان پرویزنی (اتموئید)

محل قرار گرفتن : پرویزنی در قسمت جلوی جمجمه و میان کاسه چشمها واقع شده است .

قسمتی از این استخوان در کف جلویی کاسه سر و قسمت دیگرش در جلوی استخوان پروانه و داخل حفره بینی واقع شده است . استخوان پرویزنی دو تیغه عمودی و افقی دارد که تیغه افقی , تیغة غربالی نام دارد و سوراخ سوراخ می باشد و رشته های عصب بویایی از آنها عبور می کند . در دو انتهای این تیغه دو محفظه به حالت معلق قرار دارد که آنها را توده های طرفی می نامند و از داخل کاسة چشم دیده می شود .

تیغه عمودی دیواره بینی را می سازد .

3- استخوان پروانه ای (اسفنوئید)

محل قرار گرفتن : استخوان پروانه ای در قسمت جلوئی جمجمه و کف کاسه سر قرار دارد .

شکل : استخوانی نامنظم و بزرگ است و به پروانه ای که بالهایش را گسترده باشد شباهت دارد .

این استخوان تقریباً در مرکز قاعده کاسه سر واقع شده است و با تعداد زیادی از استخوانهای کاسه سر بجز استخوانهای سقف جمجمه ارتباط دارد . از یک تنه که وسط آن خالی است و سینوسهای پروانه ای را می سازد و دو بال کوچک و بزرگ در طرفین , تشکیل شده است . سطح بالایی تنه فرو رفته است و زین ترکی را به وجود می آورد که غده هیپوفیز در آن جای می گیرد . به زیر تنه دو تیغه استخوانی متصل است که به آنها زائده های بالی شکل می گویند .

4- استخوان پس سری (اکسیپیتال)

محل قرار گرفتن : این استخوان در قسمت پشت و بخشی از کف جمجمه قرار دارد .

استخوانی لوزی شکل است که تمام قسمت پس سری را ساخته و از سه قسمت اصلی تشکیل شده است . یک تیغه استخوانی چهارضلعی به نام زائده قاعده ای یا پایه ای که در پشت آن سوراخ بزرگی به نام سوراخ پس سری که طناب نخاعی از آن عبور می کند , قرار گرفته است .

توده های طرفی که سطح زیرین آنها با اولین مهره گردنی مفصل می شود در طرفین سوراخ پس سری قرار دارند و در پایان , تیغة استخوانیس سری به نام صدف که لوزی شکل است و دارای دو سطح درون سری و برون سری می باشد . در روی سطح درون سری قسمت پشتی مخ و مخچه قرار گرفته و در روی سطح بیرونی یک برجستگی به نام برجستگی پس سری خارجی وجود دارد که از روی پوست بدن می توان آنرا لمس کرد .

5- استخوانهای آهیانه (پاریتال)

محل قرار گرفتن : این استخوان سقف و طرفین بالائی جمجمه را می سازد .

دو استخوان آهیانه به طور قرینه در طرفین بالای کاسه سر قرار دارند و مانند دو تیغه استخوانی چهارضلعی مقعر ( مربع مستطیل مقعر ) قسمت اعظم سقف کاسه سر را می سازند .

6- استخوانهای گیجگاهی (تمپورال)

محل قرار گرفتن : این استخوان در پهلوها و قسمتی از کف کاسه سر واقع شده اند .

استخوان گیجگاهی از سه بخش تشکیل شده است . اول خاره که هرمی شکل است و در قاعده کاسه سر واقع شده است . قسمت دوم صدف نام دارد که ناحیه گیجگاهی را تشکیل می دهد .

در زیر صدف زائده ای از زیر این استخوان خارج می شود که زائده گونه ای نام دارد و با استخوان گونه مفصل شده و قوس گونه ای را به وجود می آورد . این قوس در زیر پوست قرار داشته و بسیار ظریف است به طوری که در اثر ضربه مستقیم فورا می شکند .

قسمت سوم زائده پستانی می باشد که در قاعده خاره واقع شده است . درون این زائده حجره حجره بوده و با گوش میانی در ارتباط است و اگر گوش میانی چرکی شود ممکن است عفونت به ماستوئید هم سرایت کرده و عفونت ماستوئیدی ایجاد نماید . میان زائده ماستوئیدی و صدف سوراخ گوش خارجی وجود دارد . گوش میانی و گوش داخلی هم در ضخامت خاره قرار گرفته اند .

درزهای سر

اصلاح درز ( به معنی شکاف ) که منحصرا می توان آنها را در استخوان های سر مشاهده کرد به مفصل غیر متحرک گفته می شود . ضمناً بافت پیوندی موجود در میان درزهای مختلف استخوان های سر بسیار کم است . چهار درز اصلی سر عبارتند از :

1- درز تاجی که بین استخوان پیشانی و دو استخوان آهیانه قرار دارد .

2- درز سهمی که حد واسط دو استخوان آهیانه است .

3- درز لامی که بین استخوانهای آهیانه و پس سری واقع شده است .

4- درز آهیانه – گیجگاهی که در بین استخوانهای گیجگاهی و آهیانه واقع شده است .

با توجه به تصاویر 13 الی 10 به محل دقیق قرار گرفتن این درزها پی خواهید برد . اساس درزها نمونه و معرف استخوانهایی هستند که آنها را به وجود می آورند . برای مثال درز پیشانی – بینی که به درز تاجی معروف است میان استخوانهای بینی و پیشانی واقع شده است .

ملاجهای سر

استخوان بندی جنین تازه شکل گرفته از غضروف یا غشاء رشته ای به شکل استخوان تشکیل شده است . در پی این مرحله , استخوان به آرامی جای بافتهای بالا را پر می کند . هنگام تولد فضاهایی به شکل غشاء میان استخوانهای جمجمه مشاهده می شود . این محلها که به نقاط نرم موسومند به قسمتهایی گفته می شوند که امر استخوانی شدن در آنها به طور کامل انجام نگرفته است . این مناطق امکان تحت فشار قرار گرفتن سر را هنگام تولد به وجود می آورد . پزشکان ملاجها را در تعیین موقعیت سر نوزاد هنگام وضع حمل مفید تشخیص می دهند . گرچه نوزاد هنگام تولد ملاجهای زیادی دارد اما محل قرار گرفتن شش ملاج از این تعداد ثابت هستند .

1- ملاج جلوئی ( پیشانی )

این ملاج در میان دو زاویه استخوانهای آهیانه و دو بخش استخوان پیشانی قرار گرفته است . این ملاج تا حدودی الماس شکل بوده و بزرگترین آنها محسوب می شود . غالباً بین سنین 18 تا 24 ماهگی این ملاج بسته می شود .

2- ملاج پشتی (پس سری )

این ملاج میان دو استخوان آهیانه و پس سری قرار گرفته است . ملاج پشتی به مقدار قابل ملاحظه ای از ملاج جلوئی کوچکتر است . شکل آن مانند الماس بوده و حدود 2 ماه پس از تولد بسته می شود .

3- ملاج جلوئی – جانبی ( پروانه ای )

دو ملاج جلوئی – جانبی در سر وجود دارد که هر یک در یک طرف سر و در محل اتصال استخونهای پیشانی , آهیانه , گیجگاهی و پروانه ای قرار گرفته است . این ملاجها نسبتاًٌ کوچک بوده و شکل نا منظمی دارند . حدود ماه سوم تولد ملاجهای جلوئی _ جانبی بسته می شوند .

4- ملاجهای پشتی – جانبی ( ماستوئیدی )

این ملاجها نیز دو عدد بوده و هر کدام در یک طرف سر و در محل اتصال استخوان های آهیانه , پس سری و گیجگاهی قرار گرفته اند . شکل این ملاجها تا حدودی نامنظم بوده , بسته شدن آنها 1 تا 2 ماه بعد از تولد آغاز می شود اما تا یکسالگی ادامه خواهد یافت .

ب ) استخوانهای صورت

استخوان بندی صورت از استخوانهایی با اشکال نا منظم تشکیل شده است که به قسمت جمجه ای سر متصل شده و تقریباً تمام بخش جلوئی کاسه سر را به خود اختصاص داده است . استخوانهای صورت عبارتند از : بینی (جفت ) , فک بالایی ( جفت ) , گونه ای ( جفت ) , فک پایینی ( فرد ) , اشکی ( جفت ) , کامی ( جفت ) , شاخک پائینی ( جفت ) و تیغه ای ( فرد ) .

1- استخوانهای بینی

محل قرار گرفتن : این دو استخوان پهلو به پهلو ی یکدیگر در بخش میانی و بالائی صورت قرار گرفته اند و پایه و قسمتی از پل بینی را می سازند .

استخوانهائی کوچک , باریک و مستطیلی هستند .

دو استخوان کوچک و چهار گوش هستند که قسمت بالائی آنها باریکتر و ضعیفتر از قسمت پائینی آنهاست و در بخش میانی به یکدیگر جوش خورده و قسمت استخوانی بینی را به وجود می آورند .

2- استخوان فک بالائی

این استخوانها در ردیف بزرگترین استخوانهای صورت قرار دارند .

محل قرار گرفتن : فک بالائی قسمت اصلی استخوان بندی بخش بالائی و میانی صورت را به خود اختصاص داده اند .دو توده بزرگ چهار ضلعی هستند و به تنهایی آرواره بالائی صورت را می سازند . از به هم جوش خوردن این دو استخوان در وسط , کام استخوانی ساخته می شود که حفره های بینی را از حفره دهان جدا می کند . در ضخامت هر یک از این دو استخوان حفرة بزرگی به نام شکاف ( سینوس ) فک بالائی وجود دارد که در بالا با کاسه چشم , در داخل با حفره بینی و در پایین با ریشه دندانهای آسیاب ارتباط دارد و به همین دلیل است که ایجاد ناراحتی در این حفره ها ( سینوزیت ) در چشم و دندان ایجاد درد می کند و ترشحات آن به داخل حفره های بینی می ریزد .

حفره های فوق بینی

غالباً هنگام بحث درباره استخوانهای جمجمه به نام حفره یا سینوس برخورد می کنیم . این حفره ها که سینوسهای فوق بینی خوانده می شوند در میان استخوانهای نزدیک به حفره بینی قرار دارند . استخوانهای جمجمه که این سینوسها در آنها قرار گرفته اند عبارتند از : پیشانی , پروانه ای , پرویزنی و فک بالایی . سینوسهای پرویزنی از یک سری حفره به نام سلولهای پرویزنی تشکیل شده اند که تعداد آنها بین 3 الی 18 سلول متغییر است . هر گونه تورم در غشاء این سینوسها به نوعی عفونت به سینوزیت منجر می شود و اگر این تورم به حدی باشد که مجرای بینی را مسدود نماید فشار مایع زیاد شده و به سردردهای سینوسی منجر خواهد شد .

3- استخوان گونه

محل قرار گرفتن : در قسمت بالائی و جانبی صورت قرار گرفته , بخش برجسته گونه را می سازد .

شکل : استخوان گونه تقریباً الماس شکل است و در زبان متداول گونه گفته می شود .

4- استخوان فک پائینی

محل قرار گرفتن : در قسمت پائینی صورت قرار دارد و آرواره پائین را به وجود می آورد .

شکل : نامنظم ( نعل اسبی شکل )بزرگترین و قویترین استخوان صورت و تنها استخوان متحرک در سر است . فک پائینی را از دو قسمت , افقی به نام تنه و عمودی به نام شاخه صعودی که با تنه زاویه ای می سازد و آنرا زاویه فکی می گویند , تشکیل شده است . تنه , باریک و نعل اسبی شکل است و کناره افقی آن دارای حفره هایی است که دندانهای فک پائینی در آن قرار دارند . این استخوان در بالا با استخوان گیجگاهی مفصل شده و مفصل گیجگاهی فکی را می سازند . این مفصل تنها مفصل متحرک سر و صورت است

5- استخوان اشکی

محل قرار گرفتن : قسمت داخلی حفره چشم .

شکل : مستطیلی . کوچکترین استخوانهای صورت بوده که به شکل و اندازه یک ناخن انگشت در طرف داخل هر یک از کاسه های چشم قرار گرفته اند . این دو استخوان در ساختن دیواره داخلی حفره بینی شرکت می کنند . همچنین استخوانهای اشکی در پائین , مجرای اشکی را تشکیل می دهند که ترشحات آنها به داخل حفره های بینی می ریزند .

6- استخوان کامی

محل قرار گرفتن : در پشت فک بالائی قرار گرفته و در ساختن قسمت پشتی حفره بینی , بخش پشتی و سقف دهان و کف کاسه چشم شرکت می کند .

شکل : نامنظم ( این استخوان به شکل است )

هر یک از استخوانهای کامی از یک تیغه عمودی که قسمت پشتی حفره بینی را محدود می کند و یک تیغه افقی که بخش پشتی کام استخوانی دهان را می سازد , تشکیل شده است .

7- استخوان شاخک تحتانی

محل قرار گرفتن : به طور افقی قرار گرفته و بخشی از دیواره جانبی حفره بینی را می سازد .

شکل : استخوانی نامنظم , باریک و برگ بید مانند است .

8- استخوان تیغه ای

محل قرار گرفتن : در روی محور میانی قرار دارد و بخش پائینی و پشتی دیواره بینی را تشکیل می دهد .

شکل : باریک و چهار ضلعی است .

استخوان واحدی است که به طور عمودی در وسط حفره های بینی قرار دارد .

9- استخوان لامی

محل قرار گرفتن : بخش جلویی و بالائی گردن .

شکل : استخوانی است به شکل u یا نعل اسب .

لامی به لاتین , U شکل معنی می دهد . این استخوان جزء استخوان بندی محوری می باشد اما استخوانی بی مانند است زیرا با هیچ استخوان دیگری مفصل نمی شود و تنها توسط رباطهائی که از زائده نیزه ای استخوان گیجگاهی به آن متصل است به حالت معلق قرار دارد . لامی در گردن , میان فک پائینی و حنجره قرار دارد و زبان را حمایت کرده , نقطه اتصالهائی برای بعضی از عضله های زبان به وجود می آورد . دارای یک تنه است که مستقیما به طرف جلوی بدن قرار گرفته و دو جفت زائده به نام شاخ بزرگ و کوچک . شاخهای بزرگ زوائد نسبتاً بزرگی هستند که از بخش جانبی تنه به طرف پشت امتداد می یابند و هر چه به پشت نزدیکتر می شوند از ضخامت آنها کاسته شده و به یک تکمه یا برجستگی بزرگ مدور منتهی می شود . دو شاخ کوچک که مخروطی شکل هستند به طور مایل و جانبی و از محل اتصال شاخهای بزرگتر به طرف بالا می روند .