آشنایی با آناتومی ستون فقرات (مهره ای)

با مطالعه ی این مطلب به صورت کامل به مبحث آناتومی ستون فقرات یا همان ستون مهره ای آشنا می شوید. به ترتیب تمامی مهره ها را توضیح می دهیم تا آناتومی ستون فقرات را به خوبی یاد بگیرید.

محل قرار گرفتن : ستون مهره ای در طول دیواره پشتی تنه و در خط میانی بدن قرار دارد که در بالا با سر و در پائین با استخوانهای لگن خاصره مفصل می شود .

تعداد استخوانها : ستون مهره ای از 26 استخوان مجزا تشکیل شده است .

شکل : نامنظم

ستون مهره ای به همراه جناغ و دنده ها , استخوان بندی تنه را به وجود می آورد . این استخوان از یک سری استخوان که مهره نام دارد تشکیل شده و اندازه آن در افراد بالغ به طور متوسط 71 سانتیمتر است و علاوه بر انعطاف پذیری , در جهات جلویی پشتی و طرفی حرکت می کند . ستون مهره ای طناب نخاعی را در بر گرفته و از آن حمایت می کند و همچنین علاوه بر حمایت سر , محلی برای اتصال دنده ها و عضله های پشت می باشد . بین مهره ها سوراخهایی به نام سوراخ بین مهره ای وجود دارد که اعصابی که نخاع شوکی را به قسمتهای مختلف بدن مرتبط می کنند , از آنها عبور می کنند .

ستون مهره ای افراد بالغ از 26 مهره تشکیل شده که به قسمتهای زیر تقسیم می شود :

– 7 عدد مهره گردنی در ناحیه گردن .

– 12 عدد مهره سینه ای که در قسمت پشت حفره قفسه سینه قرار دارد .

– 5 عدد مهره کمری که در ناحیه کمر است .

– 5 عدد مهره خاجی که با یکدیگر جوش خورده و استخوان خاجی نامیده می شود .

– مهره های دنبالچه ای که به یکدیگر جوش خورده و یک یا دو استخوان دنبالچه را به وجود می آورند . پیش از جوش خوردن مهره های خاجی و دنبالجه تعداد کل مهره های ستون مهره ای 33 عدد بوده است . بین هر مهره صفحه هایی از جنس غضروفی – رشته ای به نام دیسک قرار دارد که مفاصلی پر قدرت را به وجود می آورند و امکان حرکتهای مختلف ستون مهره ای را فراهم می سازند . در اثر شرایطی مانند آسیب دیدگی , بیماری و افزایش سن ممکن است دیسک آسیب ببیند . این آسیب دیدگی درد به همراه دارد زیرا دیسک اعصابی را که سوراخ بین مهره ای عبور می کنند , تحریک می کند.

انحنای ستون مهره ای

هنگامی که از پهلو به ستون مهره ای نگاه کنیم در این ستون ا نحناهایی را مشاهده می کنیم . اگر ستون مهره ای را از طرف جلو مورد توجه قرار دهیم به طور متناوب قسمت های محدب و مقعری مشاهده می شود . انحنا در ستون مهره ای مانند استخوانهای بلند بسیار با اهمیت هستند زیرا سبب افزایش قدرت , کمک به حفظ تعادل در حالت ایستاده , دریافت (جذب ) فشارهای ناشی از راه رفتن و کمک به جلوگیری از شکستن ستون می شود .

ستون مهره ای چهار انحنا دارد که وقتی از جلو به آن نگاه می کنیم دو انحنا به صورت محدب و دو انحنا به صورت مقعر دیده می شود . در جنین بجای این چهار انحنا تنها یک انحنای مقعر که مربوط به بالای مهره خاجی است مشاهده می شود . حدود سه ماهگی و زمانی که طفل شروع به نگاه داشتن سر خود می کند , انحنای گردنی به وجود می آید . سپس وقتی کودک ایستاد و شروع به راه رفتن کرد , ایجاد انحنای گردنی و کمری به طرف جلو یعنی محدب هستند در حالی که دو انحنای دیگر یعنی سینه ای و خاجی به شکل مقعر هستند .

چون انحنای گردنی و کمری از تغییر حالت جنینی ( بعد از تولد ) به وجود می آیند , به آنها انحناهای ثانویه گفته می شود . دو انحنای دیگر یعنی سینه ای (پشتی) و خاجی که مقعر هستند و از دوره جنینی وجود دارند انحناهای اولیه نامیده می شوند. اگر از جلو به ستون مهره ای نگاه کنیم خواهیم دید کمتر اتفاق می افتد که کاملاً قائم باشد و بر حسب راست یا چپ دست بودن فرد , دارای انحرافی به سمت چپ یا راست بدن می باشد.

در شرایط مختلفی ممکن است انحناهای ستون مهره ای زیاد شود . برای مثال فلج عضلانی در هر یک از طرفین ستون مهره ای , ضعف اندام یا بیماری ممکن است به خمیدگی طرفی ستون مهره ها منجر شود . در چنین حالتی , ستون مهره ای به طرف راست یا چپ بدن منحرف می شود و ممکن است این حالت در هر یک از نواحی پشت اتفاق بیافتد . افزایش انحنای ناحیه سینه ای ایجاد قوز یا گوژپشتی می کند .

گوژپشتی نیز در اثر افزایش انحنای کمری به وجود می آید . این دو حالت نیز ممکن است به سبب سل مهره ها , نرمی استخوان یا ضعف اندام به وجود آید.

ساختار یک مهره نمونه

ساختار تمام مهره های ستون مهره ای اساساً با یکدیگر مشابه هستند اما از نظر اندازه , شکل و ویژگی , تفاوتهایی میان آنها مشاهده می شود . یک مهره نمونه شامل قسمت های زیر است :

1- تنه یا دیسک مهره که ضخیم و دیسک مانند بوده و در جلوی مهره قرار دارد و قسمتی است که وزن را تحمل می کند . سطح بالایی و پائینی آن زبر است تا دیسکهای بین مهره ای بتوانند به آنها متصل شوند . در بخش جلوئی و جانبی تنه , سوراخ عروق خونی قرار دارد .

2- پایه که از تنه یا جسم مهره به طرف پشت امتداد می یابد . پایه ها به تیغه های استخوانی متصل می شوند که آنها در قسمت پشت به یکدیگر متصل شده و زائده خاری را به وجود می آورد . به مجموعه پایه ها و تیغه های استخوانی , کمان مهره ای گفته می شود که در بین خود سوراخ یا مجرای نخاعی را به وجود می آورند . از روی هم قرار گرفتن این سوراخها , مجرای کاملی به وجود می آید که نخاعی شوکی در درون آن جای می گیرد . قسمتهای بالائی و پائینی پایه ها به شکلی به تنه متصل هستند که وقتی به طور مرتب روی ستون قرار می گیرند سوراخهایی در طرفین خود ایجاد می کنند . این سوراخها محل عبور ریشه های اعصاب نخاعی هستند .

3- از کمان مهره ای 7 زائده خارج می شود . در محل اتصال پایه و تیغه زائده عرضی به طرفین مهره امتداد می یابد . همچنین , زائده دیگری به نام زائده خاری به طرف پشت امتداد می یابد . این سه زائده محل اتصال عضلانی می باشد . وظیفه 4 زائده باقی مانده تشکیل مفصل با مهره های دیگر است .

دو زائده بالائی با زوائد پائینی مهره بالائی و دو زائده پائینی با زوائد بالائی مهره های پائینی مفصل می شوند .

اکنون قسمتهای مختلف ستون مهره ای را بررسی می کنیم .

1-مهره های گردنی :

گردن 7 مهره دارد , تنه مهره چون وزن کمتری را تحمل می کند کوچکتر است و زائده های عرضی و خاری در انتها دو شاخه هستند . در قاعده زوائد عرضی سوراخی است به نام سوراخ عرضی که از آنها شریانهای مهره ای عبور می کنند . زوائد مفصلی وسیع تر هستند و این امر سبب می شود که حرکتهای مهره های گردنی در همه جهات امکان پذیر باشد . اولین مهره گردنی را اطلس می گویند و با استخوان پس سری مفصل می شود.

مهره اطلس به شکلی است که با مهره های دیگر تفاوت دارد , یعنی تنه ندارد و فقط یک حلقه استخوانی است که از دو توده طرفی و دو قوس استخوانی جلوئی و پشتی تشکیل شده است . این حلقه استخوانی توسط رباط عرضی به دو سوراخ پشتی و جلوئی تقسیم شده است . در سوراخ جلوئی , زائده دندانی دومین مهره گردنی قرار گرفته و سوراخ پشتی محل عبور نخاع است .

دومین مهره گردنی زائده ای به نام زائده دندانی دارد که در سوراخ جلوئی حلقه اطلس قرار می گیرد .

2-مهره های پشتی یا سینه ای

اندازه تنه این مهره ها حد وسط بین مهره های گردنی و کمری است . در مجموع دارای شباهتی کامل با مهره نمونه بوده , تنها در طرفین و همچنین بر روی زوائد عرضی آن رویه های مفصلی کوچکی قرار دارد که با دنده ها مفصل می شوند . جهت زوائد مفصلی سینه ای هم بینابین جهت زوائد مفصلی مهره های گردنی و کمری است . یعنی زوائد مفصلی مهره های گردنی تقریباً افقی و جهت زوائد مهره های کمری عمودی است . زوائد خاری این مهره ها دراز و مایل به پائین است . تعداد مهره های سینه ای 12 عدد هستند .

3-مهره های کمری :

تعداد این مهره ها 5 عدد است و چون باید وزن بیشتری را تحمل کنند،مهره های درشت تری هستند. با دنده مفصل نمی شوند بنابراین سطح مفصلی دنده ای ندارند . زوائد مفصلی آنها طوری است که زوائد مفصلی فوقانی به صورت یک ناودان عمودی و زوائد مفصلی تحتانی مانند یک نیمه استوانه عمودی است . این شکل مفصل شدن سبب می شود که در ناحیه کمری حرکات طرفی وجود نداشته و حرکتهای اصلی این مهره ها تنها در خم شدن و باز شدن خلاصه شود .

4- استخوان خاجی

استخوان واحدی است که در مجموع به شکل یک هرم ناقص است که از جلو و عقب تخت شده و معمولاً از 4 یا 5 استخوان به وجود آمده است .قاعده استخوان خاجی در بالا و راس آن در زیر قرار دارد . آثار جوش خوردگیهای مهره های خاجی به صورت خطوط عرضی در روی آن مشاهده می شود . در انتهای این خطوط سوراخهایی دیده می شود که اعصاب نخاعی از آنها خارج می شوند . این استخوان در بالا با آخرین مهره کمری و در پائین با استخوان دنبالچه مفصل می شود . در ضخامت استخوان خاجی , مجرای خاجی وجود دارد که اعصاب دم از آن عبور می کند .

5- استخوان دنبالچه

استخوان کوچکی است که از جوش خوردن چند مهره درست شده است این استخوان در زیر خاجی قرار گرفته و با راس آن مفصل می شود.