جمود نعشی و تغییرات جسد پس از مرگ

این مطلب در مورد جمود نعشی است. جمود نعشی یکسری تغییرات است که پس از مرگ بر روی جسد انسان ایجاد می شود. مقاله ای کامل در مورد تغییرات بدن بعد از مردن.با خواندن این مطالب کاملا با اتفاقاتی که بعد از فوت بر روی بدن فرد می افتد آشنا می شوید. و مطمئنا به فکر فرو خواهید رفت. به دنبال شل شدن اولیه جسد، با کوتاه شدن فیبرهای عضلانی جمود نعشی رخ می دهد. این حالت به علت تغییرات شیمیایی در پروتئین های عضلات بوجود می آید.

تمامی عضلات بدن اعم از ارادی، غیر ارادی(صاف و مخطط) و نیز عضله قلب دستخوش جمود نعشی می گردند. هنگامی که این سختی در عضلات اسکلتی بطور کامل ایجاد شود، جسد مثل تخته سفت شده و نیروی زیادی برای خم کردن مفاصل یا باز کردن دهان باید صرف شود. اگر با بکار بردن نیرو جمود نعشی را از بین ببریم اغلب عضلات پاره شده و دیگر سفتی اولیه برنمی گردد.جمود عضله قلبی باعث ضخیم شدن و انقباض دیواره بطن چپ شده و به همین دلیل معمولاً خون کمی در این بطن باقی می ماند. جمود حتی در عضلات راست کننده مو نیز رخ داده و حالت پوست غاز را ایجاد می کند. انقباض وزیکول سمینال نیز باعث ترشح منی بعد از مرگ می گردد.

در زمان حیات انرژی لازم برای انقباض عضلات از طریق آزادسازی یک گروه فسفات از ATP و تبدیل آن به ADP بدست می آید. از طرفی واکنش تبدیل گلیکوژن به اسید لاکتیک، باعث آزادسازی انرژی می شود که قسمتی از آن ADP  رابه  ATPتبدیل می کند. واکنش فوق بعد از مرگ متوقف شده، در نتیجه میزانATP کاهش یافته و میزان اسید لاکتیک بالا می رود که نتیجه این امر اتصال دائم اکتین به میوزین است که باعث ایجاد سفتی و جمود ماهیچه ها می شود. جمود در افرادی که در زمان فعالیت بدنی یا بلافاصله پس از آن و یا در زمان خستگی ناشی از فعالیت بدنی فوت می کنند، زودتر ظاهر می شود. همچنین در افراد مسن، ضعیف و بعضی نوزادان ممکن است به سختی مشاهده شود یا اصلاً بوجود نیاید. زمان لازم برای ایجاد جمود نعشی بسیار متغیر است. به طور معمول جمود حدود 4-2 ساعت بعد از مرگ ظاهر می شود،اما گاهی حتی 30 دقیقه بعد از مرگ هم دیده شده و گاهی هم ظهور آن تا 6 ساعت یا بیشتر به تاخیر می افتد. طول این تاخیر بستگی به میزان ذخیره گلیکوژن در عضلات دارد. جمود نعشی معمولا در عضلات کوچکتر (مثل عضلات اطراف چشم و دهان، عضلات فک و انگشتان) زودتر دیده می شود و سپس به گردن، اندام فوقانی و تنه و بعد به اندام تحتانی گسترش می یابد. در یک محیط معتدل، جمود نعش ابتدا پس از 4-1 ساعت در صورت و پس از 6-4 ساعت در اندام ها مشاهده می شود. شدت جمود که خود را با مقاومت در برابر خم کردن مفاصل نشان می دهد، 6 تا12 ساعت پس از مرگ افزایش می یابد و سپس این حالت تا زمان شروع فساد نعشی باقی می ماند و بعد از گذشت 24 الی50 ساعت، شلی ثانویه ظاهر می شود. شل شدن مجدد عضلات که ناشی از روند فساد نعشی بوده و شلی ثانویه نامیده می شود، گسترشی مشابه جمود دارد یعنی عضلاتی که ابتدا جمود در آنها ایجاد شده بود همان عضلاتی هستند که زودتر شل می شوند. اسپاسم کاداوریک1 نوعی سفتی عضلانی است که بلافاصله در لحظه مرگ رخ داده و تا ایجاد جمود نعشی حقیقی ادامه می یابد. اگرچه دلیل آن نامعلوم است اما معمولاً بدنبال مرگ هایی که طی فعالیت و هیجان شدید رخ داده اند دیده می شود و خستگی از علل مهم در ایجاد چنین حالتی است. این حالت بیشتر در جنگها دیده شده است. مثلاً در یک مورد، سربازی در حالت نشسته به زانو و در حالیکه هدفی را نشانه گرفته بود، پیدا شد. در مواردی که فرد به داخل رودخانه می افتد و برای نجات خود به علف های اطراف چنگ می اندازد، ممکن است در زمان پیدا کردن جسد سبزه ها و علف ها در مشت او دیده شوند.

اسپاسم کاداوریک از نظر پزشکی قانونی مهم است زیرا نشان دهنده آخرین عملی است که متوفی در لحظه های آخر حیات انجام داده است.

سرد شدن جسد

سرد شدن جسد یکی از زودرس ترین علائم مرگ است و در اثر تشعشع، هدایت و انتقال حرارت صورت می گیرد، لذا عوامل متعددی برروی آن تأثیر می گذارند. در گذشته اعتقاد بر این بود که سرد شدن جسد بعد از مرگ ابتدا سریع و سپس با تأخیر صورت می گیرد، اما باید توجه داشت که حرارت از داخل بدن به سطح پوست هدایت می شود و در واقع سرد شدن داخل بدن به از دست دادن حرارت از لایه های سطحی بدن که بیش از 5/2 سانتی متر ضخامت داشته و عایق می باشند، بستگی دارد. در نتیجه طی 3-1 ساعت بعد از مرگ که هنوز جریان حرارتی برقرار نشده، داخل بدن کمی سرد می شود. طی9-6 ساعت پس از مرگ در جه حرارت پوست پایین افتاده و جریان حرارتی از داخل بدن با سرعت ثابتی برقرار می گردد، بنابراین سرد شدن داخل بدن با حداکثر سرعت انجام می شود. حدود 12 ساعت بعد از فوت درجه حرارت پوست و محیط یکسان شده و بعد از این مدت جسد کاملاً سرد و سخت می شود. منحنی های مختلفی در اجساد برهنه با توجه به قد، وزن و درجه حرارت محیط رسم شده اند که روند سرد شدن را نشان می دهند و با کمک آنها می توان با در نظر گرفتن عوامل محیطی و اندازه و سن فرد، مدت زمانی را که از فوت وی گذشته تخمین زد. درجه حرارت محیط از مهمترین عواملی است که برروی سرعت سرد شدن جسد تأثیر می گذارد. در نتیجه در صورت تخمین زمان فوت از روی درجه حرارت جسد،باید حتماً به درجه حرارت محیط هم توجه نمود. وقتی حرارت محیط کاهش می یابد،سرد شدن تسریع شده و درحرارت 5/4 درجه سانتی گراد، سرعت سرد شدن 2/5 برابر دمای 24 درجه سانتی گراد است. درجه حرارت جسد پس از گذشت 18 ساعت می تواند بین 15-29 درجه سانتیگراد (بسته به دمای محیط) متفاوت باشد. این محدوده وسیع نشان می دهد که تغییرات حرارت محیط تا چه حد می تواند برروی سرد شدن جسد تأثیر بگذارد. تأثیر اندازه بدن در سرد شدن، روی اجساد مختلفی که در یک محیط قرار دارند، بررسی شده است. در واقع آنچه که در اینجا مهم است، اندازه سطح آشکار بدن می باشد که در معرض سرما قرار دارد. همچنین مشخص شده که درجه حرارت محیط تأثیر بیشتری برروی سرعت سرد شدن اجساد لاغر دارد و در افراد چاق سرعت سرد شدن کمتر است. تاثیر سن بر سرعت سرد شدن جسد تنها به علت اثرش روی اندازه بدن می باشد به طوریکه بزرگسالان لاغر و نحیف با کودکان هم وزن خود تقریبا در یک زمان سرد می شوند.

هنگامی که حرارت جسد به اندازه 85 درصد اختلاف اولیه با دمای محیط می رسد، جسد هنگام لمس کردن کاملا سرد است. این امر در جسد برهنه با اندازه متوسط و در درجه حرارت متعادل حدود 28 ساعت، در افراد چاق 41ساعت و در جسد لاغر و نحیف حدود 19 ساعت طول می کشد.

سرعت سرد شدن در اجساد ملبوس کمتر از اجساد برهنه است و نشان داده شده که سرعت افت درجه حرارت رکتال در این اجساد66درصد میزان اجساد برهنه است. از آنجایی که جسد ملبوس کندتر سرد می شود و لباس پوشیدن پوست را از تغییرات موقتی دما حفظ می کند، پیش بینی سرعت سرد شدن اجساد ملبوس دقیق تر است. در نهایت می توان گفت اجسادی که در معرض جریان هوا قرار می گیرند سریعتر سرد شده و بعلاوه در آب، بدن بسیار سریعتر از هوایی با همان درجه حرارت سرد می شود.

فساد نعشی  

هنگامی که تنفس و گردش خون متوقف می شود، تغذیه بافت ها متوقف شده و ادامه حیات آنها ناممکن می گردد.

فساد در اثر دو عامل ایجاد می شود:

اتولیز: نرم و مایع شدن بافت ها حتی در شرایط استریل نیز انجام می گیرد. این پدیده به وسیله آنزیم های هضم کننده ای که بعد از مرگ سلولها آزاد می شوند رخ می دهد.

عمل باکتریها: بعد از مرگ باکتریهایی که به طور طبیعی ساکن بدن هستند به سرعت به بافتها حمله می کنند. خون، محیط بسیار مناسبی برای رشد این باکتریها است. بیشتر باکتریها از روده وارد خون می شوند. کلستریدیوم ولشای مهمترین آنها بوده و نقش مؤثری در فساد نعشی دارد. اگر علت فوت یک بیماری عفونی باشد، روند فساد ناشی از آن باکتریها بسیار سریعتر خواهد بود.

اولین علامت فساد، تغییر رنگ پوست قسمت تحتانی شکم به رنگ سبز است که حدود 2 تا 3 روز پس از فوت دیده می شود. این تغییر رنگ معمولا ابتدا در سمت راست و در ناحیه سکوم که محتویات آن مایع تر و حاوی باکتریهای بیشتری است رخ می دهد. بتدریج تغییر رنگ فوق به تمام شکم و سپس به سینه گسترش می یابد و در این زمان بوی تعفن از جسد به مشام می رسد. رویت ورید های زیر پوست به صورت شبکه های ارغوانی و قهوه ای رنگ در اطراف شانه ها و بالای سینه و پایین شکم و کشاله ران را حالت مرمری شدن2 می نامند که تقریبا در انتهای هفته اول دیده می شود. در صورت تسریع روند فساد ممکن است حتی در عرض 24 ساعت نیز ظاهر گردد. با شروع فساد، لایه های خارجی پوست سست شده و براحتی و با اندک فشاری جدا می شوند. تاولهای فساد نعشی در هفته دوم بعد از مرگ و طی مرحله دیگری از شل شدن لایه های خارجی پوست ایجاد می شوند. تولید گاز در جسد در اوایل هفته دوم اتفاق می افتد. ابتدا تجمع گاز در معده و روده ها رخ داده و باعث برآمده شدن و اتساع شکم می شود .

پس از سه تا چهار هفته موها براحتی از ریشه کنده شده و ناخنها جدا می شوند.

ترتیب و زمان وقوع حوادث مربوط به فساد را نمی توان با دقت زیادی تعیین نمود و بهتر است هرگز فقط از روی تغییرات ناشی از فساد در مورد زمان سپری شده از فوت اظهار نظر دقیق و قطعی انجام نشود. باید دانست که عوامل متعددی برروی سرعت فساد نعشی تأثیر می گذارند. دمای بدن یکی از مهمترین عوامل مؤثر در کنترل فعالیت باکتریها و سرعت اتولیز است. دومین عامل مهم در کنترل فساد نعشی میزان باکتریهای موجود در بافت ها است. به همین دلیل در اجسادی که بدنبال سقط عفونی و یا گانگرن گازی و زخم های عفونی فوت کرده اند، سرعت پیشرفت فساد بیشتر است.

بنابراین فساد نعشی تحت تاثیر ترکیبی از عوامل و شرایط مختلف قرار می گیرد. به همین لحاظ تفاوت در لباسها،میزان چربی جسد و میزان باکتریها باعث درجه های متفاوتی از فساد در اجسادی که همزمان مرده و در یک محل قرار گرفته اند خواهد شد.

دکتر وحید لواسانی

متخصص پزشکی قانونی و مسمومیت ها