فرآیند زایمان در آب به دو صورت انجام می شود. در یك روش، مادر قبل از زایمان در آب قرار می گیرد و در زمان خروج جنین از آب خارج می شود.
در شیوه دیگر، مادر از زمان شروع درد زایمان در آب قرار می گیرد و تا زمان خروج جنین در آب می ماند. در واقع، مادر تحت نظر عامل زایمان، زمانی كه دهانه رحم به اندازه چهار تا پنج سانتی متر باز شد (مرحله فعال زایمان)، وارد آب می شود. ورود به آب قبل از این زمان به دلیل اثر تسكین دهنده زیاد آب ممكن است به تاخیر در مراحل بعدی زایمان منجر شود.
افزایش ترشح اكسی توسین درون ساز:
در زایمان طبیعی، برای اینكه فرآیند زایمان زودتر به پایان برسد و مادر درد كمتری تحمل كند، به او آمپول فشار تزریق می شود، اما در زایمان در آب به تزریق آمپول فشار نیازی نیست، زیرا آب به دلیل خاصیتی كه دارد موجب تنظیم انقباضات می شود.
نیاز كمتر به اپیزیوتومی (برش ناحیه پرینه) هنگام زایمان، گاهی برای اینكه نوزاد راحت تر به دنیا بیاید، لازم است برش كوچكی در ناحیه پرینه ایجاد شود.
اما در زایمان در آب به این برش نیازی نیست. آب حالت ارتجاعی و انقباضی بیشتری به عضلات دهانه رحم می دهد و در برخی موارد كه لازم است دهانه رحم حدود چند میلی متر دیگر باز شود، نیازی به اپیزیوتومی نیست.
كاهش نیاز به مسكن ها:
ازجمله خواص دیگر آب خاصیت آرامش بخشی آن است. آب تا حد قابل توجهی موجب آرام شدن عضلات می شود و بنابراین به استفاده از مسكن ها نیازی نیست.
كاهش قابل توجه زمان زایمان:
از آنجا كه دهانه رحم باید حدود ۱۰ سانتی متر باز شود تا نوزاد قادر به متولد شدن باشد، هرچه این زمان طولانی تر شود، مادر درد بیشتری را متحمل خواهد شد. در زایمان طبیعی، این زمان به حدود ۱۰ ساعت می رسد اما در زایمان در آب مدت زمان زایمان حدود یك ونیم تا دو ساعت كاهش می یابد.
كاهش مداخلات پزشكی:
در زایمان طبیعی، بسیار پیش می آید كه فرآیند زایمان كند و گاه حتی متوقف می شود. در این مواقع، عامل زایمان مجبور به مداخلات پزشكی و گاهی نیز انجام سزارین می شود.
ازجمله مداخلات پزشكی می توان به تزریق اكسی توسین (آمپول فشار)، داروهای تسكین دهنده و مخدر، ضداسپاسم ها، انجام جراحی، استفاده از دستگاه مكنده برای بیرون كشیدن نوزاد، استفاده از فورسپس (چنگك)، یا انجام سزارین نام برد. اما حین زایمان در آب، در اكثر موارد، به این گونه مداخلات پزشكی نیازی نیست.
كاهش فشار بر بزرگ سیاهرگ زیرین:
بزرگ سیاهرگ زیرین وظیفه خون رسانی به قسمت های پایین بدن مادر را برعهده دارد و از پشت رحم عبور می كند. هنگام زایمان در آب، با توجه به اینكه بدن مادر و جنین در آب سبك تر می شود، این رگ كه در واقع از زیر جنین عبور می كند تحت فشار جنین نخواهد بود و خون رسانی به قسمت های تحتانی راحت تر انجام می شود. ضمن اینكه جریان خون جفت نیز افزایش می یابد و باعث بهبود اكسیژن رسانی به جنین می شود.
از دیگر مزایای زایمان در آب عبارت اند از:
۱) افزایش انقباضات موثر رحم
۲) افزایش گردش خون در رحم
۳) افزایش ترشح آندروفین ها
۴) كاهش تحریكات حسی
۵) كاهش خفیف فشار خون
۵) افزایش قطر لگن.
مزایای روان شناختی زایمان در آب نیز عبارت اند از:
۱) احساس بی وزنی و شناوری
۲) توانایی تحرك بیشتر و قرار گرفتن در وضعیت های مختلف
۳) احساس رضایتمندی از زایمان
۴) مشاركت فعال در روند زایمان
۵) كاهش ترس و خشم و اضطراب
۶) افزایش میزان خودآگاهی و هوشیاری هنگام زایمان
۷) افزایش حس پذیرش نوزاد
۸) احساس آرامش و اطمینان و لذت به دلیل ویژگی آرامش بخشی آب
۹) افزایش ارتباط متقابل مادر و كودك (رابطه سمبلیك).
این در حالی است كه هرچه فاصله بین به دنیا آمدن و شیر خوردن نوزاد كمتر باشد، احتمال بروز عفونت در نوزاد نیز كمتر خواهد بود. از سوی دیگر، نوزاد پس از تولد به شدت به قند نیاز دارد كه این ماده در شیر مادر به وفور یافت می شود.
بنابراین، زایمان در آب، به دلیل كاهش چشمگیر درد، مادر را قادر می سازد به محض تولد نوزاد او را در آغوش بكشد و شیر بدهد. مساله دیگری كه گهگاه هنگام زایمان طبیعی رخ می دهد خطر افتادن نوزاد و برخورد او با اجسام است كه ممكن است به آسیب دیدن نوزاد منجر شود.
علاوه بر این، عامل زایمان باید برای شروع تنفس نوزاد اقداماتی انجام دهد كه این مسایل در زایمان در آب لزومی ندارد. در زایمان طبیعی، عامل زایمان به محض به دنیا آمدن نوزاد از روش هایی مانند مالش كف پا و كمر نوزاد برای تحریك شروع تنفس استفاده می كند كه در زایمان در آب این كارها لزومی ندارد. بنابراین، نوزاد احساس آرامش بیشتری خواهد كرد.
زایمان در آب موجب بهبود جریان خون مادر می شود و جریان خون نوزاد را نیز افزایش می دهد. این وضعیت، هوشیاری نوزاد و افزایش تحرك وی را به همراه خواهد داشت.
زایمان در آب یكی از راه های كاهش درد زایمان است. در سایت انجمن درد ایران آمده است كه، در صورت تشخیص طبیعی بودن زایمان، روش های بسیاری برای كاهش درد زایمان و احساس رضایتمندی از فرآیند آن وجود دارد.
ازجمله این روش ها می توان به استفاده از تكنیك های تنفسی، تن آرامی و تمركز، انتخاب وضعیت های مختلف زایمانی، استفاده از ماساژ، استفاده از گرما یا سرمای موضعی، گذراندن مراحل قبل از زایمان در وان آب گرم، و زایمان در آب اشاره كرد.
همچنین استفاده از رایحه های طبیعی چون عطر گل شمعدانی، اسطوخودوس و رز، استفاده از آواهای مذهبی، آوای قرآن و موسیقی، برخورداری از حمایت همراه در هنگام زایمان، استفاده از طب فشاری، استفاده از طب سوزنی، تزریق زیرجلدی آب مقطر در ناحیه ساكروم، یوگاتراپی، و استفاده از هیپنوتیزم از دیگر روش های موثر برای كاهش درد زایمان هستند.
سخن آخر اینكه شناخت و انتخاب هر كدام از این روش ها به مادران كمك می كند كه درد كمتری را طی فرآیند زایمان تحمل كنند. برای اثربخشی برخی از روش های فوق نیاز است كه دردوران بارداری اقدام شود. مادران عزیز برای انتخاب و استفاده از هریك از این روش ها می توانند با پزشك یا مامای خود مشورت كنند.
