برخی افراد فکر می کنند آلزایمر فقط مختص سالمندان است و این گروه سنی فقط به آن دچار می شوند در صورتی که اشتباه فکر می کنند.
صحبت از آلزایمر و فراموشی که به میان می‌آید بیشتر افراد تصور می‌کنند این بیماری فقط گریبان سالمندان را می‌گیرد، غافل از این‌که جوانان نیز از تیررس این بیماری در امان نیستند و در کنار هم قرار گرفتن شماری از علت‌ها می‌تواند آنها را مستعد ابتلا به آلزایمر یا زوال عقل کند. از این‌رو با دکتر مسعود مهرپور، نورولوژیست و دانشیار دانشگاه گفت‌وگو کردیم تا با زوال عقل زودرس که در سنین پایین‌تر رخ می‌دهد آشنا شویم.
به گفته وی، هر فراموشی را نمی‌توان شروعی برای زوال عقل دانست بلکه «دمانس» یا همان زوال عقل به بیماری‌ای اطلاق می‌شود که فرد دچار اختلال حافظه شود. در واقع این نوع اختلال حافظه با ایجاد مشکل در عملکردهای بیمار و مختل‌شدن کارهای روزمره همراه است و به طور کلی، افرادی که دچار اختلال حافظه می‌شوند ولی دچار هیچ نقصانی در کارکردها و عملکردهای روزمره نمی‌شوند را نمی‌توان دمانس نامید.
زوال عقل زودرس
زوال عقل معمولا افراد بالای 65 سال را مبتلا می‌کند ولی چنانچه علائم در افراد زیر 65 سال مشاهده شود، به آن زوال عقل زودرس گفته می‌شود. به عبارتی، عامل سن و سال مهم‌ترین مساله در تمایز زوال عقل سالمندی و زوال عقل زودرس محسوب می‌شود. در افراد زیر 65 سال زوال عقل معمولا با برخی تغییرات رفتاری از قبیل تغییر در رویکردهای منطقی، نتیجه‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها صورت می‌گیرد و فرد در انجام چنین کارهایی دچار مشکل می‌شود. این اختلال زودرس بیشتر پیش از رسیدن افراد به سن بازنشستگی سراغ آنها می‌آید.
دکتر مهرپور می‌گوید: در ایران آمار دقیقی از مبتلایان زوال عقل زودرس در دست نیست ولی به طور کلی، اختلال شایعی در کشور محسوب نمی‌شود و در دنیا فقط 5 تا 10 درصد مردم را درگیر می‌کند.
علل مستعدکننده بیماری
دکتر مهرپور در ادامه صحبت‌هایش به عوامل بروز زوال عقل زودرس اشاره می‌کند و می‌گوید: آلزایمر نوعی زوال عقل محسوب می‌شود و یکی از مهم‌ترین عوامل بروز این اختلال وراثت و مقوله ژنتیک است؛ البته جنبه وراثت بیشتر در سنین زیر 65 سال می‌تواند عاملی برای ابتلای افراد به زوال عقل زودرس باشد و در سالمندان بالای 65 سال این مساله اهمیت چندانی ندارد.
از سوی دیگر، شماری از بیماری‌های زمینه‌ساز نیز جزو عوامل بروز زوال عقل زودرس هستند که از این میان می‌توان به اختلالات کروموزمی اشاره کرد. طبق بررسی‌های صورت گرفته، ابتلا به زوال عقل زودرس در مبتلایان به سندروم داون پس از چهل سالگی شیوع بسیار بالایی دارد.
بیماری‌های متابولیک، نارسایی‌های کلیوی، تنفسی و کبدی نیز از دیگر عوامل مستعدکننده فرد به زوال عقل زودرس هستند. به عنوان مثال در نارسایی کبدی، سلول‌های کبدی و سلول‌های مغزی از بین می‌روند و فرد در معرض ابتلا به زوال عقل قرار می‌گیرد.
علاوه بر این موارد، برخی درگیری‌های عروق مغزی نیز بخصوص در سنین پایین‌تر ممکن است خطرساز باشد به طوری که گاه با سکته‌های خفیف، شدید یا اختلال در کارکرد مغزی خود را نشان می‌دهد. همچنین ابتلا به دیابت، سیگارکشیدن و فشار خون بالا نیز فرد را در معرض خطر ابتلا به زوال عقل زودرس قرار می‌دهد.
این نورولوژیست دیگر عامل ابتلا به این اختلال مغزی را عفونت‌هایی می‌داند که بیشتر در جوانان مشاهده می‌شود؛ مانند ایدز و سیفلیس (نوعی بیماری آمیزشی). او توضیح می‌دهد: برخی مسمومیت‌ها از قبیل مسمومیت با آلومینیوم در افرادی که با این ماده سر و کار دارند نیز علائمی شبیه آلزایمر ایجاد می‌کند که امروزه این نمونه مسمومیت‌ها بسیار کم شده و بندرت دیده می‌شود. مسمومیت با سرب که بخصوص در آب و هوای آلوده شهرهای بزرگ به وفور یافت می‌شود، بیش از همه برای کودکان مضر است و خطر ابتلا به زوال عقل زودرس را افزایش می‌دهد.
فرق بین فراموشی و آلزایمر
این روزها به دلیل مشغله زیاد، افراد بیش از هر زمان دیگری با دغدغه‌های روزمره دست و پنجه نرم می‌کنند. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که کسی حرفی به شما زده یا درخواستی از شما داشته و آن را فراموش کرده‌اید. این مساله بسیار شایع است و برای خیلی از افراد اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود عده‌ای نگران شوند که مبادا علائمی از آلزایمر در آنها وجود داشته باشد.
مهرپور در این‌باره می‌گوید: فراموشی از رکن‌های آلزایمر به شمار می‌رود و فرد به طور ناخودآگاه و ناخواسته موضوعاتی را فراموش می‌کند اما به طور کلی فراموشی صرف با آلزایمر تفاوت دارد. در فراموشی که بین افراد جامعه شیوع فراوانی دارد، فرد دچار اختلال در یادگیری است و برای به ذهن سپردن مطالب مشکل دارد و برای به خاطر‌سپردن موضوعات مختلف تمرکز لازم را ندارد.
در واقع در فراموشی، بیشتر اختلال در تمرکز، مشغولیت فکری و مهم‌تر از این‌ها، استرس بالا دخیل است که تمرکز و میزان یادگیری را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. اما در اختلال آلزایمر یا زوال عقل، فرد علاوه بر مشکل فراموشی دچار اختلال در عملکردهای روزانه خود می‌شود و قادر به برنامه‌ریزی برای خود و کارها نیست. همچنین فراموشی و اختلال در عملکرد در بیماری آلزایمر به گونه‌ای مشهود است که حتی اطرافیان فرد نیز متوجه این تفاوت‌های بارز می‌شوند.
کمبود ویتامین B12که یکی از عوامل مستعدکننده آلزایمر است بیشتر در افرادی که به رژیم گیاه‌خواری گرایش دارند، مشاهده می‌شود و از آنجایی که این ویتامین بیش از هر چیز در فرآورده‌های گوشت وجود دارد، مصرف سبزیجات و میوه‌ها ویتامین B12 مورد نیاز بدن را تأمین نمی‌کند و افراد تا حد بالایی در معرض ابتلا به زوال عقل زودرس قرار می‌گیرند.
درگیری‌های هورمونی از قبیل کم‌کاری تیروئید از دیگر عواملی است که علائمی مشابه فراموشی ایجاد می‌کند بنابراین مراجعه بموقع به پزشک و دنبال کردن راه‌های درمانی می‌تواند فراموشی را درمان کرده و فرد را از ابتلا به زوال عقل زودرس دور نگه دارد. در کنار این موارد، افسردگی نیز با توجه به کاهش تمرکز و بی‌حوصلگی فرد، علائمی مشابه فراموشی ایجاد می‌کند که نباید آن را با آلزایمر اشتباه گرفت.
پیشگیری همیشه راه‌گشاست
مهرپور در ادامه صحبت‌های خود به این نکته اشاره می‌کند که رعایت برخی مسائل و پیش گرفتن راهکارهایی ساده می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل زودرس را کاهش دهد. به گفته او، اصول تغذیه از ساده‌ترین و مهم‌ترین موضوعاتی است که عدم رعایت آن می‌تواند خطرات بالقوه‌ای را پیش روی افراد قرار دهد ولی رعایت همین نکات ساده می‌تواند عوامل پرخطر را کاهش دهد. از آنجایی که اصلی‌ترین علل بروز زوال عقل زودرس، عوامل ژنتیکی است، در این زمینه نمی‌توان کاری انجام داد و درمانی وجود ندارد، ولی رعایت اصول تغذیه‌ای و مصرف ویتامین B12 به اندازه کافی در رژیم روزانه می‌تواند سد مؤثری در برابر بروز زوال عقل زودرس محسوب شود.
این ویتامین بیشتر در مواد گوشتی و گوشت قرمز وجود دارد. در واقع، تغذیه عادی حاوی مواد مغذی و انواع ویتامین‌ها خطر ابتلا به زوال عقل زودرس را تا حدی زیادی کاهش می‌دهد. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل اختلالات هورمونی مانع از بروز آلزایمر می‌شود.
از جمله عوامل پرخطر ابتلا به زوال عقل زودرس عدم رعایت بهداشت زندگی است. فشار خون بالا، دیابت و کشیدن سیگار خطر بروز این اختلال را بالا می‌برد. بنابراین، پایین نگه داشتن فشار خون، کنترل قند خون و ترک سیگار تا حد زیادی می‌تواند احتمال بروز زوال عقل زودرس را کاهش دهد. آلزایمر بیشتر در افراد کم‌سواد مشاهده می‌شود بنابراین فعال نگه داشتن ذهن و استفاده از مغز در طول روز می‌تواند این خطر را کاهش دهد.
افراد بازنشسته جزو گروهی هستند که بیش از همه در معرض خطر قرار دارند. مهرپور در ادامه توصیه‌های خود می‌گوید: با بالا بردن فرهنگ مطالعه در کشور می‌توان احتمال بروز آلزایمر را تا حد قابل‌توجهی کم کرد. علاوه بر مطالعه صرف، باید ذهن را به چالش کشید و آن گروه از فعالیت‌های ذهنی را انجام داد که ذهن مدام در حالت فعالیت باقی بماند. به عنوان مثال، انجام بازی‌های فکری، حل جدول، کار با کامپیوتر و اینترنت راهکارهای بسیار مفیدی هستند.
منبع: جام جم
