ورزشکارانی که هر روز چندین ساعت ورزش می‌کنند باید نیروی تلف شده را به گونه ای به بدن برگردانند. البته تامین همه نیازهای متابولیکی بدن از راه مصرف غذاهای پروتئین دار و خوردن انواع میوه‌ها امکان پذیر است. این در حالی است که همه اشخاص و ورزشکاران نمی توانند غذاهای خوب بخورند، بنابراین برخی ورزشکاران گاهی به فکر استفاده از مکمل‌هایی که عضله ایجاد کرده یا ظاهرشان را به اصطلاح روی فرم می‌آورند، می‌افتند ولی تا چه حد با شیوه کار و تاثیر این مواد بر بدن‌شان آشنا هستند؟
بسیاری از ورزشکاران از روی حس کنجکاوی اقدام به استفاده از داروهای غیر مجاز می‌کنند، شوق شهرت طلبی و عنوان پرستی بر مصرف این گونه مواد دامن می‌زند و در این میان کسی نیست تا آنان را از خطرات بالقوه کشنده این گونه مصارف نابجا آگاه سازد.
داروهای محرک ورزشی کدامند؟
داروهای محرک ورزشی در ۵ دسته اصلی طبقه بندی می‌شوند؛ عبارتند از: استروئیدهای آنابولیک، داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی، داروهای قلبی عروقی، داروهای ویتامین‌دار و پروتئین ساز و داروهای متفرقه.
استروئیدهای آنابولیک پرمصرف‌ترین داروی محرک در بین ورزشکاران است و از همان موقعی که قدرت پروتئین سازی این دارو شناخته شد، مصرف آن به‌طور وسیع گسترش یافت. دکتر «ویلیام تیلور» (از مشاوران کمیته المپیک ایالات متحده) در خصوص این دارو‌ها می‌گوید: اگر کودکی را با ترکیبی از هورمون رشد و استروئیدهای آنابولیزان پرورش دهند غولی با قد ۲ متر و ۲۵ سانتیمتر و۱۶۰ کیلو وزن از آب در می‌آید. دومین گروه داروهای محرک بعد از ترکیبات استروئیدی، محرک‌های سیستم اعصاب هستند. از میان این دارو‌ها، پرمصرف‌ترین آنها آمفتامین، استریکنین، کافئین و کوکائین هستند. ترکیبات فوق بیشتر در رشته‌های دوومیدانی و دوچرخه سواری که لازم است ورزشکار مسافت طولانی را طی کند مصرف و استعمال آنها باعث می‌شود که ورزشکار احساس خستگی نکرده و از طرف دیگر با بالا بردن سطح آگاهی و هوشیاری ذهنی، قدرتش را در حین مسابقه دوچندان می‌کند.
گروهی دیگر از داروهای مصرفی که جزو سفره رنگین دارویی ورزشکاران کلیه رشته‌های ورزشی وحتی مردم عادی است، ترکیبات ویتامین‌دار است که در اشکال مختلف و به اسامی متفاوت، توسط شرکت‌های دارویی مختلف تولید می‌شود. اغلب این دارو‌ها در سال‌های پس از انقلاب در ایران وجود داشتند ولی اکنون به سختی در دسترس قرار می‌گیرند. از جمله: امنی بیونتا، سوپرادین، جورال پروتئین، ژروبیون، کپسول یونی کاپ، نئو سیتامین و….
آیا مصرف مکمل‌ها قانونی است؟
بسیاری از مواد موجود در مکمل‌های غذایی برای ورزشکاران شرکت کننده در مسابقات ممنوع بوده و جزو موارد دوپینگ محسوب می‌شوند. بنابراین مراقب باشید که اشتباهاً از مکملی استفاده نکنید که باعث محرومیت شما از ورزش شود و برچسب روی مکمل را با دقت مطالعه کنید تا بدانید واقعاً چه چیزی در این مکمل وجود دارد.
آیا مصرف مکمل برای ورزشکاران ضروری است؟
با وجودی که مکمل ممکن است قانونی باشد، لازم است تعیین کنید که آیا واقعاً به آن نیاز دارید. به عنوان مثال، در بسیاری از دوندگان مسافت‌های طولانی ميزان ذخایر آهن پایین است و می‌توانند از مکمل آهن بهره ببرند ولی در صورتی که ذخایر شما طبیعی باشند، این مکمل برای شما ضروری نيست. کراتین ممکن است برای ورزشکاران درگیر در ورزش‌های قدرتی تا حدی ارزشمند باشد ولی در صورتی که یک ورزشکار استقامتی هستید نیاز به آن ندارید و عوارض جانبی احتمالی آن توجیه پذیر نیست. این مطلب را همیشه در نظر داشته باشید که هیچ رژیم غذایی وجود ندارد که موجب قهرمانی یک ورزشکار عادی شود. فقط رژیم غذایی صحیح و منطقی، شرایط را برای حداکثر آمادگی جسمانی و انجام مطلوبی فعالیت مهیا می‌کند.
داروهای محرک و مکمل‌های غذایی چه عوارضی دارند؟
حقیقت تاسف آور این است که مصرف داروهای غیرمجاز در هر دو گروه ورزشکاران زن و مرد رو به فزونی است و این امر بسیار نگران کننده است چرا که زنان در برابر آسیب‌ها و عوارض دائمی این دارو‌ها بسیار آسیب پذیر هستند. ولی مسلما در خانم‌ها تغییر صدا و خشن شدن آن و علايمی مانند پیدایش حالت مردانه و رویش غیرطبیعی مو از عوارض جانبی اجتناب ناپذیر است.
به گزارش سلامت نیوز، رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد با هشدار نسبت به عوارض جدی مکمل‌های بدنسازی برای کبد تاکید کرد: «در صورتی که ورزشکاران با عوارضی همچون زرد شدن رنگ پوست و خارش شدید و ادرار تیره رنگ مواجه شدند، سریعا مصرف مکمل‌ها را قطع کرده و به پزشک مراجعه كنند در غیراین صورت با خطر مرگ روبه‌رو خواهند شد».
دکتر ملک‌زاده گفت: «تاکید می‌کنم ما مصرف هیچ نوع دارو و مکمل و هورمونی را برای زیبایی اندام توصیه نمی‌کنیم. رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد تاکید کرد: «عمده‌ترین عوارض مصرف استروئیدهای آندروژنیک آسیب‌های جدی به کبد است و ما تقریبا هر ماه ۲ تا ۳ بیمار داریم که به دلیل خارش شدید و ابتلا به یرقان به ما مراجعه می‌کنند که بعد از بررسی مشخص می‌شود این افراد از مکمل‌هایی که بیشتر از گروه آندروژن‌ها هستند استفاده کرده‌اند در نتیجه اثرات نامطلوبی بر کبد آنها گذاشته است. متاسفانه در برخی موارد مشکلات کبدی این افراد بهبود یافتنی نیست و تا آخر عمر فرد را درگیر می‌کند تا اینکه بیمار را از پا درآورد و اگر سلامت این افراد نیز برگشت‌پذیر باشد ۲ تا ۳ سال درگیر بیماری خواهند بود و تبدیل به آدم‌های ضعیف و آسیب پذیر خواهند شد».
آیا قهرمانان المپیک اقدام به استفاده از مکمل‌های غذایی می‌کنند؟
متاسفانه میزان استفاده از دوپینگ و داروهای خطرناک، باوجود مضرات بسیار این مواد، در میان ورزشکاران قهرمانی افزایش یافته است. در اوایل آوریل ۱۹۸۷ بریژیت درسل، چهره درخشان دو و میدانی آلمان غربی به درد شدیدی در ناحیه پشت مبتلا شد و تلاش پزشکان برای درمان وی به نتیجه‌ای نرسید و در دهم آوریل همان سال در حالی که فقط ۲۶ سال داشت در گذشت روبه‌رو مدتی بعد معلوم شد وی در حدود ۱۰۰ نوع دارو مصرف و تزریق می‌کرده است تا مدال طلای المپیک ۱۹۸۸ سئول را به‌دست آورد.
نعیم سلیمانوف که به عنوان بهترین و قوی‌ترین وزنه بردار جهان شناخته شده و بنا به دلایلی به ترکیه پناهنده شد، می‌گوید: ما مجبور بودیم داروهای محرک و تقویت کننده مصرف کنیم و هر کسی که از اين امر سرپیچی می‌کرد از تیم اخراج می‌شد و این پزشکان و داروسازان هستند که با هم رقابت می‌کردند نه ورزشکاران و قهرمانان. به این ترتیب اندیشه‌های پاک کسانی که در ۳ قرن پیش از میلاد مسیح بازی‌های المپیک را پایه گذاری کردند، اکنون جلوه خود را از دست داده است. قهرمانانی که قرار بود نماینده ملت‌ها باشند و بر پایه دوستی، صلح و صفا رقابت کنند اکنون به دستور مقامات کشورهای خود به تمامی شیوه‌های ناپسند متصل می‌شوند تا بر سکوی قهرمانی بایستند.
در چه شرایطی می‌توان اقدام به استفاده از مکمل‌های غذایی کرد؟
بیشتر متخصصان تغذیه معتقدند که غذا بهترین منبع مواد مغذی است. در صورتی که غذاهای متنوعی از غلات، سبزیجات، میوه جات، لبنیات و گوشت مصرف کنید، به قرص‌های ویتامین و مواد معدنی نیاز پیدا نمی‌کنید.
با این وجود در صورتی که نوعی بیماری یا نیازهای تغذیه‌ای خاصی دارید که با منابع معمول غذایی قابل رفع نیست یا اینکه اصولاً از یک نوع مواد غذایی خاص استفاده نمی‌کنید (مثلاً از شیر تا سایر محصولات لبنی مصرف نمی‌کنید). ممکن است مکمل برای شما سودمند باشد.
مصرف مکمل‌ها شرایط خاصی دارد و فقط ورزشکارانی در سطح بالا که ورزش‌های قهرمانی و ملی انجام می‌دهند و در مواردی که فعالیت‌های ورزشی سنگین و شدید دارند، می‌توانند برخی مکمل‌های گروه A را تحت نظر پزشک تیم مصرف کنند. در سایر موارد، استفاده از مکمل‌های دارویی و غذایی به هیچ وجه به هیچ فردی توصیه نمی‌شود و رژیم‌های غذایی مناسب می‌توانند پاسخگوی نیاز هر ورزشکاری در هر رشته‌ای باشند. متاسفانه استفاده از مکمل‌ها و ترکیب‌های دارویی که گاهی افراد غیرحرفه‌ای و غیرپزشک هم آنها را تجویز می‌کنند، در میان ورزشکاران بدنسازی رایج شده است. به همین دلیل شاهد رشد روز افزون تعداد افرادی هستیم که به دلیل ابتلا به عوارض داروهای بدنسازی، روانه مراکزدرمانی می‌شوند.
مطالبی که ورزشکاران باید در مورد آنها بدانند:
۱ـ در درجه اول همه ورزشکاران باید دقت داشته باشند که مصرف مکمل غذایی تنها به ورزشکاران حرفه‌ای آن هم پس از انجام معاینات دقیق پزشکی و پیکرسنجی توصیه می‌شود و فردی که با هدف حفظ سلامتی و با قهرمانی محدود به ورزش می‌پردازد، اساسا نیازی به مصرف مکمل ندارد چرا که تغذیه روزمره هم کالری مورد نیاز بدن این ورزشکاران را تامین می‌کند.
۲ـ ورزشکاران حرفه‌ای هم به هیچ عنوان نباید به صورت خودسر اقدام به مصرف مکمل کنند. آنها باید تحت نظر متخصص تغذیه یا متخصص پزشکی ورزشی که اشراف کامل به مباحث دوپینگ داشته باشد، مکمل غذایی مصرف کنند؛ چرا که فرآیند تجویز این مکمل‌ها بر عکس شیوه مصرف آنها به هیچ عنوان ساده نیست و ممکن است عوارض خطرناکی برای بدن ورزشکار داشته باشد.
۳ـ در شرایطی که مصرف خودسرانه این مکمل‌ها ممکن است عوارضی چون به خطرافتادن سلامت کلیه و کبد و حتی گرفتگی عروق مغز و قلب را به دنبال داشته باشد این موضوع بار‌ها مشاهده شده است كه برخی مربیان که هیچ‌شناختی از مبحث دوپینگ و عوارض آن ندارند نسبت به تجویز این مکمل‌ها اقدام می‌کنند. این در حالی است که از نظر وزارت بهداشت و وزارت ورزش این امر تخلف محسوب می‌شود و برخورد قانونی لازم با متخلفان صورت می‌گیرد.
۴ـ مصرف مکمل علاوه بر خطر مثبت شدن نمونه دوپینگ یک ورزشکار، تیغ دولبه‌ای است که به مراتب بیشتر از آن كه منفعتی به بدن ورزشکار برساند، برای بدن او عوارض دارد و سلامتي‌اش را به خطر می‌اندازد و نباید صرف مشاهده این مکمل‌ها در ویترین برخی اماکن، نسبت به تهیه آنها اقدام کرد.
منبع : روزنامه قانون
