کارشناسان آموزشی می گویند هرچه دانش آموزان از ابتدای سال تحصیلی برنامه ریزی درستی داشته باشند و از اوقات خود به خوبی برای مطالعه و درس خواندن استفاده کنند، هنگام امتحانات پایان سال با مشکل کمتری برخورد می کنند و استرس و نگرانی کمتری دارند. همچنین اگر والدین از دوران کودکی روش صحیح مطالعه را در کنار سایر موارد زندگی به فرزندان خود آموزش دهند، آنها به تدریج روش های صحیح را می آموزند و با استفاده از آن اضطراب کمتری در هنگام امتحانات دارند.
در مواردی سخت گیری والدین در مورد تحصیلات فرزندان سبب بروز استرس در آنها می شود و بسیاری اوقات والدین اضطراب خود را به فرزندان منتقل می کنند.
این درحالی است که برخی کارشناسان حوزه سلامت معتقدند که استرس به خودی خود مخرب نیست به شرط آنکه هدایت و کنترل شده و در مسیر کسب نتیجه مطلوب به کار برده شود.
دکتر احمد جلیلی رییس انجمن روان پزشکان ایران و عضو شورای فدراسیون انجمن های روان پزشکی آسیا در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا در بررسی این موضوع ،مطالبی مانند اضطراب والدین و دانش آموزان، مصرف برخی موادغذایی و داروها به منظور افزایش تمرکز و شب بیداری در ایام برگزاری امتحانات را از جمله مسایلی دانست که خانواده ها با آن درگیر هستند و برخی توصیه های پزشکی برای مقابله با این چالش ها را درجهت حفظ و ارتقای سلامت روان افراد را مطر ح کرد.
** اضطرب و سخت گیری والدین سبب استرس دانش آموزان
جلیلی اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که دانش آموزان در کشور ما با آن مواجه هستند، اصرار والدین به گرفتن نمره بالا است یا اینکه آنها باید حتما دکتر یا مهندس شوند. این فشار که به فرزندان به عنوان موجودی شکننده و حساس، وارد می شود، آنها را برای مضطرب شدن در هنگام امتحان آماده می کند.
وی افزود: این درحالی است که والدین باید فرزندان خود را تحت فشار قرار ندهند و به جای اینکه از جملاتی مانند اینکه بخوان ببینم 20 می گیری یا نه استفاده کنند، بگویند تو داری زحمت خودت را می کشی پس تمام تلاشت را بکار ببر تا به نتیجه خوبی برسی.
جلیلی گفت: والدینی که چشم و هم چشمی دارند، خود مضطرب هستند یا در مورد تحصیل فرزندان حساسیت زیادی دارند، آنها را با مشکلات زیادی مواجه می کنند.
وی با بیان اینکه والدین باید برای حفظ سلامت فرزندان، آنها را تحت فشار قرار ندهند، افزود: فرزندی که تحصیلات چندان بالایی نداشته باشد بسیار بهتر از فرزندی است که به مدارج علمی بالایی رسیده اما به دلیل همین فشارها دچار اضطراب، نگرانی و مشکلات روانی متعدد است.
جلیلی ادامه داد: والدین باید این را بدانند که هر فرد به اندازه استعداد خود می تواند فراگیری داشته باشد و همه دانش آموزان نمی توانند شاگرد اول باشند بلکه تحصیل، یک عرصه رقابت است که عوامل زیادی در آن دخالت دارند که از جمله آن می توان به هوش و توانایی افراد، عوامل محیطی و نحوه درس خواندن و مطالعه کردن اشاره کرد.
وی گفت: بنابراین والدین به ویژه مادران مضطرب و سخت گیر باید این فشارها را قطع کنند و واقعیت های موجود در مورد فرزند خود را بپذیرند.
** دانش آموزان مضطرب
رییس انجمن روان پزشکان ایران گفت: برخی دانش آموزان والدین سخت گیری ندارند اما خودشان شخصیت مضطرب و حساسی دارند چراکه راهنمایی نشده اند که چگونه باید از توانایی های خود استفاده کنند و خود را برای امتحان آماده کنند تا نتیجه بهتری بگیرند.
جلیلی افزود: آنها تصور می کنند که در یک پیست موتورسواری هستند و هرچه بیشتر گاز بدهند به نتیجه بهتری می رسند غافل از اینکه سرعت زیاد ممکن است سبب واژگون شدن آنها شود.
وی ادامه داد: آنها در مورد درس خواندن نیز تصور می کنند که با صرف زمان طولانی مدت برای یادگیری و شب بیداری های متوالی می توانند به نتیجه مطلوب تری دست یابند.
جلیلی گفت: اینگونه دانش آموزان باید با هدایت ،حمایت والدین و مشاوران نحوه غلبه بر اضطراب و خونسرد بودن در مقابل نتیجه امتحان را فرابگیرند و حساسیت های خود را کاهش دهند.
جلیلی با بیان اینکه همچنین برخی مداخلات آرامش پبخش دارویی نیز می تواند به اینگونه دانش آموزان کمک کند، ادامه داد: درمان های دارویی تحت نظر پزشکان مربوطه می تواند اضطراب آنها را کاهش دهد.
وی اظهار کرد: فردی ممکن است به دلیل شرایط فردی، اجتماعی یا ژنتیکی، مضطرب باشد یا مانند کودکان بیش فعال در یادگیری مشکل داشته باشد؛ برای رفع مشکل اینگونه افراد باید از سال ها قبل مداخلات مشاوره ای یا دارویی تحت نظر مشاوران یا روان پزشکانی که آگاهی لازم را در این زمینه دارند، آغاز شود.
** مصرف داروها برای افزایش تمرکز حواس، سبب روان پریشی و افسردگی
در مواردی مشاهده شده است که برخی دانش آموزان یا دانشجویان برای بیدار ماندن در شب امتحان به مصرف افراطی برخی موادغذایی مانند قهوه یا برخی داروها روی می آورند.
این درحالی است که به گفته پزشکان، مصرف دارو به منظور افزایش تمرکز و شب بیداری در ایام امتحانات سبب بروز افسردگی و روان پریشی در طولانی مدت می شود.
جلیلی خاطرنشان کرد: تلاش برای شب بیداری، از خوردن قهوه شروع شد و درحال حاضر به خوردن داروهای محرک درمانی یا داروهای دارای خاصیت اعتیادآور رسیده است؛ این داروها ویرانگر است و توانایی فرد را برای یادگیری مختل می کند و حتی ممکن است تا آخر عمر وضعیت روانی او را دچار اختلال کند.
وی افزود: برخی افراد خودسرانه یا به توصیه افرادی که صلاحیت ندارند، از داروهایی که پزشکان در درمان بیش فعالی یا اختلالات یادگیری تجویز می کنند، استفاده می کنند. این اقدام نه تنها فایده ای برای آنها ندارد بلکه به سلامت سایر دستگاه های و سیستم ایمنی بدن آسیب وارد می کند.
وی ادامه داد: استفاده از داروهایی مانند ریتالین که شایع شده تمرکز را زیاد می کنند، بسیار خطرناک است؛ ریتالین برای درمان اختلالات یادگیری تحت نظر پزشک و با مقداری که پزشک تجویز می کند به کار می رود اما این به آن معنا نیست که هر فردی برای افزایش تمرکز خودسرانه این دارو را مصرف کند.
جلیلی افزود: با مصرف این داروها تمرکز در این افراد نه تنها بالا نمی رود بلکه کاهش می یابد، بی قرار و بدخواب و به شدت مضطرب می شوند و حتی ممکن است دچار اختلالات روانی غیرقابل بازگشت مانند روان پریشی و افسردگی هایی شود که تا آخر عمر گریبانگیر آنها باشد.
** مصرف دارو برای شب بیداری در شب امتحان
جلیلی با بیان اینکه مصرف داروی ریتالین و ترکیبات مشابه آن برای این منظور در بین جوانان رایج شده است، افزود: این اشتباه است که با دارو ریالقهوه یا بدون استفاده از این مواد دانش آموزان تلاش کنند بیدار بمانند و درس بیشتری بخوانند چراکه روز بعد مجبورند بیشتر بخوابند و اگر زمان خواب درستی نداشته باشند دیگر به اندازه قبل تمرکز برای یادگیری نخواهند داشت و در نتیجه راندمان یادگیری در آنها پایین می آید.
وی با بیان اینکه بسیار خطرناک است که جوانان به توصیه دوستان یا افراد غیر متخصص دارو مصرف کنند، ادامه داد: گاهی فردی به توصیه پزشک معالج باید دارو مصرف کند اما اطرافیان با بیان مطالبی مانند اینکه به خوردن دارو عادت می کنی یا اینکه این داروها تاثیرات مخربی بر سلامتی دارد، او را از این کار منع می کنند؛ در چنین شرایطی اطرافیان توصیه های نادرست پزشکی به فرد ارایه می دهند که می تواند سلامتی او را تحت تاثیر قرار دهد.
** تنظیم ساعات خواب و بیداری
رییس انجمن روان پزشکان ایران گفت: تحقیقات نشان داده است که ماندگاری مطالب در ذهن در ساعات اولیه صبح در مقابل مطالعه در نیمه های شب بسیار بیشتر است و راندمان دانش آموزان در یادگیری را بالاتر می برد.
جلیلی افزود: با توجه به مشغله های کنونی زندگی شهری شاید افراد نتوانند با غروب آفتاب بخوابند اما بهتر است پیش از نیمه شب و حدود ساعت 22 بخوابند و صبح نیز کمی بعد از روشن شدن هوا از خواب بیدار شوند.
رییس انجمن روان پزشکان ایران گفت: داشتن خواب سرشب در حفظ سلامتی بسیار موثر است و هرچه از ساعت 24 بگذرد، اثرات مفید آن کمتر می شود.
جلیلی تاکید کرد: استراحت کردن در موقعی که نیاز به استراحت داریم و تنظیم ساعات خواب و بیداری برای همه افراد مفید این درحالی است که افراد ساعات زیادی را در شب بیدار می مانند و ساعات طولانی از روز را می خوابند.
** استرس هدایت شده مفید است
رییس انجمن روان پزشکان ایران گفت: امتحان دادن برای همه افراد اضطراب ایجاد می کند و این امری طبیعی است اما باید این اضطراب در مسیری قرار گیرد که به افزایش راندمان افراد کمک کند.
جلیلی افزود: اضطراب و استرس موتور محرک بشر از ابتدای خلقت تاکنون بوده است و اگر به عنوان نمونه نگرانی و اضطراب از وجود خطرها نبود، انسان به این درجه از پیشرفت نمی رسید که تمدن ایجاد کند و شهرنشینی و ساخت تجهیزات مدرن و پیشرفته رخ نمی داد.
وی ادامه داد: بنابراین اضطراب مقوله بد و مخربی نیست و همه افراد دارای درجاتی از اضطراب هستند اما به شرط آنکه در مسیری مفید و موثر هدایت شود.
جلیلی خاطر نشان کرد: باید به دانش آموزان آموزش داد که این نگرانی برای نتیجه امتحان خوب است اما باید از ابتدای سال برنامه ریزی کنند تا با تنظیم ساعات زندگی خود در پایان سال به نتیجه مطلوب دست یابند.
وی با بیان اینکه درس خواندن نوعی تربیت است و باید به دانش آموزان آموزش داده شود، افزود: این هنر والدین است تا همانطور که بسیاری از موضوعات زندگی را به فرزندان خود آموزش می دهند، روش صحیح درس خواندن را نیز به آنها آموزش دهند.
جلیلی ادامه داد: البته آموزش دادن فرزندان نیاز به آگاهی و اطلاعات تئوری دارد بنابراین والدین ابتدا باید خود با این روش ها آشنا باشند و آن را در زندگی به کار برده باشند تا سپس به صورت عملی و زبانی آن را طول زندگی به تدریج به فرزندان خود آموزش دهند.
