می خواهیم وارد بحث مهریه شویم و از کم و زیاد بودن آن و سو استفاده های برخی خانواده ها از آن صحبت کنیم بهتر است بدانید مهمترین علت ترس جوانان از تشکیل خانواده وجود مهریه سنگین است!
یکی از رایج ترین و اولین سوالات بعد از شنیدن این که دختری ازدواج کرده، میزان مهریه ای است که برای او تعیین شده است. در واقع “مهریه” به مالی گفته می‌شود که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداختِ آن می‌شود. درمورد تاریخچه مهریه بایدگفت برخی محققان به شواهدی تاریخی از ایران قبل از اسلام، یونان باستان و نیز آیین یهودیت اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده سابقه پرداخت مبلغی پول از طرف داماد به عروس (یا پدر عروس) در زمان ازدواج است. در آموزه‌های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده‌است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی واجتماعی داشته باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد؛ همانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه.
مهریه؛ این سنت و رسم قدیمی که مثال “کی داده کی گرفته” همواره برای آن به کار برده می شد، در چند سال اخیر به معضلی تبدیل شده است که نه تنها می دهند و می گیرند، بلکه به خاطر آن طلاق می گیرند، در زنداند می افتند و کتک کاری می کنند! یا حتی کار به اینجا هم کشیده نمی شود و مهریه در همان ابتدای کار باعث بروز اختلافات شدید بین دو خانواده شده و ازدواج های بسیاری به دلیل 10 سکه بیشتر یا 10 سکه کم تر هیچگاه سر نمی گیرد، و بدتر از آن، جوانان به دلیل ترس از مهریه، از ازدواج واهمه پیدا می کنند. باید گفت، مهریه امر بدیهی است که نمی توان آن را نادیده گرفت، اما چه شده است که مهریه تبدیل به سنگ و مانعی بزرگ بر سر راه ازدواج جوانانمان شده است؟ چه شده که اعداد مقدس 14 و 110 جای خود را به رقم های نجومی هزار و سیصد و خورده ای سکه دادند؟
در پاسخ به این سوالات، افراد بسیاری عقیده دارند این دختران هستند که “پول پرست” شده و رقم بالای مهریه را نشانه با کلاسی و ضامن خوشبختی می دانند، اما افراد دیگر بر این باور هستند که نمی توان بار همه تقصیرات را بر گردن یک جنسیت خاص انداخت.
اگر کمی تامل کنیم خواهیم فهمید که این امر یک تعامل دو طرفه است، کافی است دختری بشنود مردی بعد از 30 سال زندگی مشترک به همسرش خیانت کرده و زن با 50 سکه مهریه و بدون هیچ پشتوانه مالی یا مجبور به ادامه زندگی با مرد شده یا محتاج این و آن،همین داستان کوتاه کافی است که دل دختر دم بختی که می خواهد برای یک عمر زندگی اش تصمیم بگیرد بلرزد و برای اینکه سرنوشت مشابهی پیدا نکند ناخودآگاه خواهان مهریه بالا شود و از طرف دیگر کافی است پسری بشنود که خانمی بعد از دو ماه زندگی مهریه نجومی خود را به اجرا گذاشته و تازه داماد را پشت میله های زندان حبس کرده است تا دوباره ترس از سرنوشت مشابه باعث شود پسر از پذیرفتن مهریه بالا سر باز زند.
آفتی به نام بی اعتمادی
متاسفانه باید گفت ریشه این مشکلات عمیق تر از پول پرست شدن و چشم رو هم چشمی با دختر خاله و دختر عمه است که با هرس کردن شاخه های حسادت و تظاهر به با کلاسی بتوان آن را از بین برد،در بیخ و بن ریشه این مشکلات آفت هایی مثل “بی اعتمادی” به چشم می خورد.
دیده شده پدری که اولین دختر خود را 20 سال گذشته با 14 سکه مهریه راهی خانه بخت کرده،اکنون حاضر نیست مهریه دختر سوم اش کمتر از پانصد سکه باشد و هنگامی که دلیل این کار او را جویا می شوی،بی اعتمادی، شرایط بد و غیرقابل پیش بینی جامعه را علت کار خود بیان می کند.
اصلاح قانون مهریه
مشکلاتی که با محوریت مهریه در جامعه پیش آمد باعث شد تا قانون مهریه اصلاح شود و طبق این قانون اگر زوج نتواند مهریه را پرداخت کند، چنانچه در حد 110 سکه باشد، میتوان وی را بازداشت کرد اما بیش از 110 سکه امکان بازداشت وجود ندارد و مطابق ماده ۲ قانون حکومیت‌های مالی با زوج رفتار خواهد شد.
1500 نفر زندانی محکوم به مهریه
اما با وجود اصلاح قانون مهریه،هنوزهم تعداد زندانیان محکوم به مهریه چشم گیر است. بر همین اساس سید اسدالله جولایی، مدیرعامل ستاد دیه کشور تعداد زندانیان محکوم به مهریه را 1500 نفر اعلام کرد و گفت: متاسفانه در محکومیت‌های مالی شاهدیم تعدادی از جوانان بر اساس تعهدات نابجای خانواده‌ها بدون لحاظ توانایی مالی مهریه‌های نه سنگین و نه غیر معقول بلکه مهریه‌های بدون توجه به استطاعت مالی قبول کرده و در ادامه بر اساس همین دین واجب راهی زندان می‌شوند. وی حبس بیش از 1500 جوان محکوم به مهریه را حذف سرمایه ارزشمند ملی دانست و اظهار کرد: بیشترین میزان اخذ گذشت رضایتمندانه شعب ستادهای دیه استانی مربوط به همین مددجویان آماده به کاری است که صرفا بر اساس چشم و هم چشمی محکوم به حبس شده یا می‌شوند. (ایسنا،ششم اردیبهشت)
گفت وگو با زهرا داور، فعال حقوقی زنان: چرا با وجود اینکه برخی می دانند اخذ مهریه به سختی امکان پذیر است باز هم اصرار دارند؟
در ادامه گفت و گوی شفقنا زندگی با زهرا داور، فعال حقوقی و پژوهشگر حقوق زنان و مصطفی فروتن، روان شناس اجتماعی آمده که در آن به بحث مهریه و مشکلات ناشی از آن پرداخته شده است.
این فعال حقوقی و پژوهشگر حقوق زنان در ابتدا به قانون مهریه اشاره می کند و توضیح می دهد: بر اساس قانون جدید حمایت از خانواده،تعداد 110 سکه برای مهریه عندالمطالبه و بیش از 110 سکه عندالاستطاعه است و منظور از عندالاستطاعه این است که توان مالی مرد زمینه ای برای پرداخت باشد یا به عبارت دیگر اگر مرد از توان کافی برخوردار بود موظف به پرداخت مهریه بیش از 110 سکه می شود.
زهرا داور ادامه می دهد: سوالی که مطرح می شود این است که چرا با وجود اینکه جامعه می داند اخذ مهریه به سختی امکان پذیر است باز هم اصرار بر تعیین مهریه سنگین دارد و خانواده ها آن را یک ضمانت تلقی می کنند؟مهریه ای که پرداخت آن در توان مرد نبوده و با توجه به سیستمی که دادگاه های ما تعیین می کنند که برای مثال هر سه ماه یک سکه،پرداخت مهریه چندین سال طول می کشد.
وی بر اهمیت واقع بینی تاکید می کند و اظهار می کند: باید واقعیت ها در نظر گرفته شود،اگر مهریه را ضمانت زندگی قرار می دهیم باید بررسی کنیم که مهریه ای که تعیین می شود برای کدام درآمد و توان پرداخت است.
این فعال حقوقی و پژوهشگر حقوق زنان به آیات قرآن اشاره می کند و می گوید: مهریه را قرآن برای زن قرار داده است و در عرف اجتماعی به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن در نظرگرفته شده است، بنابراین مهریه تعیین کردن انکار ناپذیر است،اما واقعیت های اجتماعی را هم باید دید و بررسی کرد این پشتوانه تا چه اندازه قابلیت مطالبه دارد و زنان می توانند روی آن به عنوان پشتوانه مالی حساب کنند،من فکر می کنم اگر روی این مسائل بیشتر تاکید شود موضوع مهریه از حالت شعاری خارج می شود.
زنان از نظر اشتغال در الویت یا همسطح با مردان نیستند
داور در ادامه به مقایسه وضعیت اشتغال زنان و مردان در جامعه می پردازد و توضیح می دهد:برخی عنوان می کنند آیا تعیین مهریه برای زنی که استقلال مالی دارد، لازم است،باید گفت استقلال مالی زنان در جامعه هنوز به حدی نرسیده که بتوان گفت درآمد زنی که تحصیل کرده،کسب مهارت می کند و وارد بازار کار می شود برابر با یک مرد است و زن می تواند از کارش به عنوان یک منبع درآمد شخصی استفاده کند و خودش پشتوانه مالی داشته باشد.به همین دلیل اسلام بر پرداخت مهریه و نفقه تاکید می کند، زیرا عملا در جامعه انسانی زنان از نظر اشتغال در الویت یا همسطح با مردان نیستند و همین عوامل باعث شد دنبال امر دیگری برای پشتوانه مالی زن بگردیم.در دین و عرف جامعه ما مسائلی که بتوانند استقلال مالی زن را تامین کنند شامل ارث، مهریه و نفقه می شود که پرداخت همه آن ها پیش بینی های قانونی داشته و چگونگی اخذ آن ها به عرف اجتماعی و روابط انسانی باز میگردد.
وی بر اینکه نباید جامعه واقعی را با یک جامعه آرمانی اشتباه گرفت تاکید می کند و می گوید:اگر در جامعه آرمانی تساوی زن و مرد برقرار بوده و آن ها از هر نظر برابر شوند،یعنی زنان در امر اشتغال قادر باشند هم پای مردان وارد بازار کار شوند و کسب درآمد کنند، می توان امر مهریه را حذف کرد. در قرآن هم درمورد اینکه چرا مردان چرا از زنان برتر هستند پاسخ داده شده که دلیل این امر این است که مردان نفقه زنان را میپردازند،بنابراین اگر زمانی برابری ایجاد شود،زنان نیاز به نفقه و مهریه نداشته باشند و قادر باشند از نظر پشتوانه مادی همسان مردان باشند،مهریه موضوعیت خود را از دست می دهند و دلیلی ندارد باز هم مرد به زن نفقه دهد.
اعتماد در جامعه خدشه دار شده است
این فعال حقوقی و پژوهشگر حقوق زنان با بیان اینکه اعتماد در جامعه خدشه دار شده است و خانواده ها مهریه را نوعی ضمانت تحکیم زندگی می دانند، ادامه می دهد:یکی از دلایل تعیین مهریه سنگین از طرف خانوده دختر این است که حق طلاق با مرد بوده و زن فقط در مواقع استثنایی می تواند طلاق بگیرد، بنابراین این نگاه در جامعه جا افتاده که “اگر مهریه دخترم را بالا تعیین کنم می توانم در زمان بروز مشکل از آن به عنوان یک اهرم فشار بهره ببرم”.این نشان دهنده بی اعتمادی در جامعه است و بین همه مسائل ارتباط وجود دارد و همه مسائل ریشه جامعه شناسی دارد.
داور ادامه می دهد: سوالی که در این میان مطرح می شود این است که چرا افراد در جامعه مجبور هستند از آیتم های حقوقی برای تضمین زندگی خود یا فرزندانشان استفاده کنند؟من به عنوان یک حقوق دان انکار نمی کنم که نابرابری های حقوقی در برخی از موارد از جمله طلاق عاملی است برای اینکه از مهریه به عنوان یک اهرم فشار استفاده شود اما متاسفانه جامعه دچار یک خودسانسوری شدید شده و نمی خواهیم واقعیت ها را قبول کنیم.
کفت وگو با مصطفی فروتن، روانشناس اجتماعی: وحشت مربوط به مهریه، زیرساخت مشکلات بسیاری از جوانان
در ادامه مصطفی فروتن، روان شناس اجتماعی در گفت وگو با خبرنگار شفقنا زندگی مهریه را جزو سنت های قدیمی ازدواج می داند و در تعریف مهریه می گوید: در تعریف مهریه یا کابین باید گفت مبلغ،کالا یا هدیه ای است که برای آغاز زندگی مشترک، برای دلگرمی و ایجاد یک بستر مناسب‌تر به زن یا خانواده زن داده می شود. مهریه در بسیاری از کشورها با آداب و رسوم‌های مختلف رایج است و از جوامع بدوی گرفته تا جوامع پیشرفته صنعتی، همه به گونه ای درگیر این قضیه هستند.
فروتن ادامه می دهد: مهریه لزوما برای دلگرمی و دلشادی به خانواده دختر داده می شود،اما گویی تعریف واقعی خود را در جامعه معاصر کنونی از دست داده و همین امر باعث بروز مشکلات زیادی شده است،مصداق این گفته هم این است که من به عنوان یک روان شناس در طول ماه بین شش یا هفت مورد مراجعینی دارم که هنگامی که زیرشاخه و زیر ساخت‌های مشکلاتشان را بررسی می کنم متوجه میشوم وحشت‌های مربوط به مهریه و هزینه های آن در این مشکلات دخیل هستند.
مهریه درگیر چرخ و فلک صنعتی شدن شده است
وی بر صنعتی شدن جوامع و روابط اشاره می کند و می گوید: متاسفانه در جامعه امروز مهریه هم درگیر چرخ و فلک صنعتی شدن شده است.یعنی نه تنها روابط بین زوجین، روابط والدین و فرزند، روابط همکاری و دوستی و اقتصاد و اجتماع درگیر صنعت است،بلکه مهریه هم درگیر این موضوع شده و با برچسبی تحت عنوان فرهنگ و سنت همچنان توانسته است جای خود را در جامعه نگاه دارد، با این تفاوت که درگیر ارتقاهای مالی شده یا به زبان واضح تر مهریه هم متورم شده است.
نرخ بالای مهریه باعث بروز توقعات بالا در طرف مقابل می شود
این روان شناس اجتماعی عقیده دارد نرخ بالای مهریه باعث بروز توقعات بالا در طرف مقابل شده و توضیح می دهد: بالا بودن رقم مهریه یا غیر متعارف بودن آن نهایتا باعث ایجاد توقع در نفر رو به رو می‌شود. به عنوان مثال دختری که کابین خود را هم وزن خود یا به تعداد سال شمسی سال تولد خود سکه طلب می کند، نهایتا کار را به جایی می رساند که خواستگار یا متوجه بالا بودن رقم نمی شود و می پذیرد که در آینده تبعات آن مشخص می شود یا در ازای آن چیزی از دختر میخواهد و ماجرا از چارچوب عواطف ازدواج کاملا جدا می شود.
فروتن ادامه می دهد: در حال حاضر اکثر ازدواج هایی که با آن به عنوان ازدواج‌های مشکل دار رو به رو می شویم ازدواج های مربوط به دهه شصت و هفتاد است،دهه هایی که این عقیده که “مهریه را کی داده و کی گرفته” رواج داشته و اکنون با تغییر شرایط اجتماعی، توقعات و تغییر نگرشی که به واسطه جامعه صنعتی ایجاد شده است، این ازدواج ها به دلیل قضیه مهریه با مشکل رو به رو شده است.
وی در ادامه به مقایسه ازدواج دختر و پسر در یک خانواده می پردازد و توضیح می دهد:فرض کنید خانواده ای که یک پسر و یک دختر آماده ازدواج داشته باشد،هنگامی که برای دختر این خانواده خواستگار بیاید،این خانواده مهریه را به عنوان وجه ضمانی برای خوش رفتاری داماد مد نظر قرار می دهد و با خود فکر می کند این مبلغ را تعیین می کنم که اگر داماد قصد داشت دست از پا خطا کند دختر من بتواند با استفاده از این مبلغ اقدام کند، اما همین خانواده هنگامی که قصد دارد برای پسرش از دختری خواستگاری کند به خانواده دختر این اجازه را نمی دهد که مبلغ زیادی را برای مهریه تعیین کند و متوجه این بحران و خطر نهفته می شود که این مبلغ بالا ممکن است تبعات زیادی در پی داشته باشد.
افزایش طلاق و ازدواج های موسوم به” سفید”؛ مهم ترین تبعات مهریه های سنگین
این روان شناس اجتماعی در ادامه بحث به تبعات تعیین مهریه های سنگین اشاره می کند و می گوید:افزایش آمار طلاق ، کاهش آمار تمایل به ازدواج و رشد روزافزون ازدواج های موسوم به “سفید” از مهم ترین تبعات تعیین مهریه های سنگین است. درواقع یکی از دلایل بزرگ ترس جوانان از ازدواج بحث مهریه است، حتی دخترها هم در این بحث گیج شده اند و نمی دانند مهریه بالا بهتر است یا مهریه پایین،شاید به همین دلیل است که جوانان به ازدواج سفید که در آن می توانند بدون هیچ اجبار و تعهدی کنار هم زندگی کنند روی می آورند.
مهریه ممکن است باعث بروز خشونت های روانی و فیزیکی شود
وی در ادامه با اشاره به پرونده های موجود در سازمان پزشکی قانونی می گوید: در پزشک قانونی با پرونده هایی مواجه می شوم که نشان دهنده افزایش خشونت های فیزیکی و روانی است.گفته می شود قانون مهریه اصلاح شده است،اما کافی است به دادگاه ها و زندان اوین بروید تا متوجه شوید هنوزتعداد زیادی از افراد به دلیل بحث مهریه در زندان هستند،کافی است یک خانم درخواست مهریه کند تا سرنوشت یک مرد و یک خانواده به طور کلی تغییر کند.همین موارد باعث می شود تا داماد برای اینکه درگیر این نوع مسائل نشود شروع به آزارها و خشونت های پنهان کند.
این روان شناس اجتماعی ادامه می دهد: برای مثال در خانه کم صحبت می کند، روابط با همسر و خانواده همسر را کم می کند و… و انقدر این قبیل کارها را ادامه می دهد تا بتواند نفر مقابل را عاصی کرده و دختر به بخشیدن مهریه و طلاق گرفتن رضایت دهد. حتی ممکن است نهایتا به پرخاشگری فیزیکی و گاهی به همسر کشی هم رسیده شود، در نهایت باید گفت مهریه ای که به عنوان ضامن خوشبختی تعیین شده بود می تواند 180 درجه متفاوت عمل کرده و باعث تزلزل شود.
تعیین ارقام بالای مهریه، استفاده از اهرم نادرست برای کنترل افراد است
فروتن در ادامه بر کم شدن اعتماد بین اعضای جامعه تاکید می کند و می گوید:برخی از خانواده ها به دلیل اینکه به طرف مقابل اعتماد ندارند، نرخ بالایی برای مهریه تعیین می کنند،باید از آن ها پرسید از کجا مطمئن هستید که اگر طرف برای مثال بیمار روانی بود می توانید از طریق مهریه او را به زانو درآورید؟ استفاده کردن از ارقام بالای مهریه مانند فشار دادن گلوی یک کودک است تا درس بخواند،درواقع استفاده از اهرم نادرست برای کنترل کردن یک عامل است.تعیین مهریه بالا و جر و بحث در این مورد در بدو قضیه،باعث کاشته شدن بذر ناراحتی، تزلزل و تشویش در زندگی می شود و اگر پسر با این رویکرد وارد زندگی شود ناخودآگاه فقط می خواهد فرار کند تا از مهریه خلاصی یابد.
وی با بیان اینکه مهریه یک بحث فرهنگی اجتماعی است، ادامه می دهد: خانواده ها و بستر جامعه به این سمت و سو رفته اند که مهریه ابزاری برای “ادب کردن داماد” و وسیله ای برای حمایت معنوی و مادی عروس است،هنگامی که اینطور به قضیه نگاه می شود، مسلما ازدواج امنی انجام نمی شود.گویی مهریه مانند چک دادن به دست طلبکار شده که روزی موعد چک می رسد و همین امر باعث از بین رفتن احساس آرامش در زندگی می شود.
خانواده و گروه حاکمیت؛ دو گروه تاثیرگذار در رفع مشکل مهریه
این روان شناس اجتماعی درمورد راهکارهای رفع این مشکل توضیح می دهد:برای رفع این مشکلات دو عامل خانواده و گروه تاثیرگذارن اجتماعی یا همان گروه حاکمیتی تاثیر گذار هستند.خانواده ها باید در مورد نتایج به دست آمده اجتماعی دقت کنند.از خود بپرسند مگر همیشه مهریه بالا تضمین کننده خوب بودن داماد و خوشبختی دختر است؟از طرفی اکنون جوانان تحت آموزش منفی غیر مستقیم قرار گرفته اند،به ازدواج اعتماد ندارند زیرا زندگی متاهلینی را مشاهده می کنند که دچار مشکلات فراوان هستند.
فروتن به نقش گروه حاکمیت اشاره می کند و ادامه می دهد: فکر می کنم باید یک بازبینی کارشناسی شده درمورد مهریه اتفاق بیوفتد.قانون کنونی باید اصلاح شود،از طرف دیگر فرهنگ سازی اجتماعی هم باید تغییر کند و باید از طریق زیرساخت های فرهنگی و رسانه ها به سمت تغییر باورهای غلط و تعیین رویکردهای نوین و متناسب با جامعه صنعتی پیش رویم.
وی در پایان بر اهمیت بحث اقتصادی تاکید می کند و می گوید: ریشه اکثر مشکلات مختلف بین زوجین به بحث های اقتصادی برمیگردد، باید با فراهم کردن زمینه های مناسب ازدواج از نظر اقتصادی،کم کردن دست اندازهایی که در مسیر زندگی جوانان است و عدم ایجاد التهاب اعتماد از دست رفته جوانان به ازدواج را بازگردانیم.
گزارش از پونه ترابی- شفقنا زندگی
