هر آنچه باید در مورد آرتریت روماتوئید بدانید

آرتریت روماتوئید یا التهاب مفصل مزمن یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به اشتباه به سلول‌های خودش – در مفاصل – حمله می‌کند. کمبود کلسیم، اهن و پروتئین هم می تواند منجر به بروز این بیماری گردد. این بیماری هر کدام از مفاصل بدن مانند: شانه، آرنج، ران، زانو و مچ دست را می تواند به طور قرینه در گیر کند. درگیری مفاصل با علائمی مانند: التهاب، تورم، سفتی و خشکی صبح گاهی و درد دائمی یا گاه به گاه همراه است. البته علائم روانی مانند: اضطراب، افسردگی یا حساسیت بیش از حد نیز ممکن است در بیماران بروز نماید. حتی ممکن است بیماران نشانه هایی از درگیری چشمی، دانه های پوستی، یا سایر دستگاه ها مانند: شش ها، قلب، خون و اعصاب را داشته باشند. این بیماری ممکن است با علائم حرکتی مانند: لنگیدن هنگام راه رفتن نیز همراه باشد. علامت شایع دیگر تب است که ناگهان اوج می گیرد اما به سرعت فروکش می کند.

آرتریت روماتویید ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. یا حتی تمام عمر با فرد بیمار همراه باشد.

از علل بروز بیماری می توان به کمبود ویتامین D اشاره نمود. و در درمان می توان از آن بهره جست. محققین معتقدند: ارتباط بین مصرف چای و کاهش خطر این بیماری وجود دارد.

از سوی دیگر محققان مرکز پزشکی دانشگاه جورج تاون تاکید می کنند کسانی که بیش از چهار فنجان در روز چای می‌نوشند، 78 درصد بیشتر در معرض ابتلا به آرتریت روماتوئید هستند. به گفته آنان نوشیدن هفتگی هر مقدار چای، 40 درصد خطر بروز این بیماری را تشدید می‌کند.

شیوع این بیماری التهابی مفصل بعد از آرتروز که شایع ترین بیماری مفصل است و مفاصل متحرک را درگیر می کند در رده دوم می باشد. تفاوت آرتروز با آرتریت روماتویید در نوع مفصل و نحوه درگیری است به این معنی که ارتروز با ساییدگی و تخریب غضروف مفصلی در مفاصل متحرک با افزایش سن بروز می نماید. اما در آرتریت روماتویید التهاب مایع مفصلی و ترشح مواد مضر باعث تغییر شکل ساختمان مفصل درگیر می شود. همچنین راه های پیشگیری و درمان آرتروز کاملا با آرتریت روماتویید متفاوت است.

تغییر شکل مفاصل در انگشتان بیمار مبتلا

آرتروز در سنین بالا 20 تا 30 درصد افراد را درگیر می کند اما آرتریت روماتویید در یک درصد مردم و در افرادی که در دهه های چهارم و پنجم زندگی بسر می برند بیشتر بروز می نماید. احتمال ابتلای زنان بیش از مردان است.

علائم اصلی عبارتند از:

1- کاهش انعطاف پذیری مفاصل درگیر

2- آتروفی یا تحلیل عضلانی

3- کاهش قدرت عضلانی

4- افت عملکرد سیستم قلبی-عروقی

درمان:

عدم درمان می تواند بیمار را زمین گیر کند. اما با درمان به موقع می توان از 80% عوارض بیماری پیش گیری کرد.

تلفیقی از درمان های دارویی و توانبخشی جهت جلوگیری از ابتلا به عواقب ثانوی مانند: ناتوانی حرکتی ضرورت دارد.

ابتدا بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید می بایست با یک متخصص روماتولوژیست ارتباط داشته و توصیه های او را دنبال نمایند.

همکاری مشترک متخصصین مختلف نظیر پزشکان و فیزیوتراپیست ها در درمان این بیماری الزامی است. . همچنین برای درمان این بیماران اغلب کاردرمان‌ها همکاری نزدیکی‌ با فیزیوتراپیست‌ها دارند. به این ترتیب از بروز آسیب های احتمالی در مفاصل و ناتوانی متعاقب آن جلوگیری به عمل آمده و یا به حداقل می رسد.

درمان دارویی:

شایع ترین راه درمان استفاده از کورتن است. در صورتی که کورتن به جا مصرف شود، فواید آن بیش از مضراتش خواهد بود در غیر این صورت مضرات آن بیشتر خواهد بود. از داروهای بیولوژیک برای زمانی که بیماری مقاوم شده است و به درمان های معمول جواب نمی دهد، می توان استفاده کرد. این داروها برای کاهش التهاب و آسیب های مفصلی ساخته شده اند و اثرات درمانی سریعتری دارند مشکل بزرگ این داروها قیمت بسیار بالای آن ها می باشد و با توجه به لزوم استفاده طولانی مدت از آنها باید قبل از تجویز حتما وضعیت اقتصادی بیمار و خانواده وی در نظر گرفته شود.

درمان های توانبخشی:

تکنیک های توانبخشی شامل: دوره های مناسب استراحت/کاهش فعالیت، روش های درمانی مانند: گرما/سرما یا تحریکات الکتریکی، تجویز بریس و تجهیزات کمکی هستند.

درمان های در جهت کنترل درد شامل: فیزیو تراپی و تمرینات ورزشی و دارو درمانی می باشد.

فیزیوتراپی به هنگام مواجه شدن با آسیب مانند زمین خوردن یا پس از جراحی و یا تعویض مفصل نقش مهمی دارد.

کاردرمان نیاز بیمار را برای تجهیزات کمکی‌، ارتز/ پرتز/ اسپلینت، و ایجاد تغییرات محیطی‌ در محل کار و زندگی‌، بررسی می‌کند.

تعویض مفصل:

به عنوان آخرین مرحله از درمان مطرح است.
توصیه های مفید برای تطبیق با آرتریت روماتویید:

تحقیقات نشان داده اند افرادی که نقش فعالی در درمان بیماری خود دارند، متحمل درد کمتر، مراجعه به پزشک کمتر و زندگی به مراتب بهتری دارند. رعایت نکات زیر می توانند در جهت کمک به بیماران مفید واقع شوند:

1. بیماری خود را قبول کنید و بدانید که این تنها شما نیستید که از این بیماری رنج می برید. با رعایت موارد زیر می توانید فعال باقی بمانید و زندگی بهتری داشته باشید.

2. برای خود یک پزشک متخصص در نظر بگیرید و همواره توصیه های او را دنبال نمایید.

3. در مورد بیماری خود اطلاعات کسب نمایید. سعی کنید برای انطباق با شرایط بیماری و به منظور حفظ استقلال فردی و کنترل امور روزمره زندگی به آموزش مهارتهای خود مدیریتی و خود امدادی در رابطه با بیماری خود بپردازید.

4. به خاطر داشته باشید که ممکن است در یک دوره ای مشکل خاصی نداشته باشید. سپس به طور ناگهانی علایمی مانند :درد، خستگی و تورم ظاهر شوند. لازم است بدون نگرانی این موارد را با پزشک خود در میان بگذارید چون ممکن است نیاز به تغییر برنامه درمانی باشد. در نظر داشته باشید مشکلات پوستی، چشمی و یا حتی قلبی-تنفسی در دوره ای بروز نمایند.

5. استرس خود را کاهش دهید. خود بیماری استرس دارد. حال اگر در معرض استرس های دیگر نیز باشید علایم بیماری مانند:درد، تشدید خواهد شد. سعی کنید راههای رفع استرس را یاد بگیرید. مدیتیشن، حمام آب گرم، یا بودن در کنار دوستان مثبت اندیش و انرژی بخش مناسب است. یاد بگیرید که به بدن خود گوش فرا دهید، مثبت اندیش باشید و حس خوبی به خود داشته باشید.

6. فعال باشید. عدم تحرک خشکی و درد مفصلی را افزایش می دهد. با دکتر خود در مورد سطح تمرینات مناسب صحبت کنید. تمرین مناسب استرس را کاهش می دهد. و علایم بیماری را کاهش داده و تحت کنترل شما در می آورد. تقویت عضلات اطراف مفاصل بهترین حمایت را برای مفاصل فراهم می کند. و از کاهش دامنه حرکتی مفصل جلوگیری به عمل می آورد. حرکات درمانی و تمرینات ورزشی آرام منجر به تقویت عملکرد فرد در انجام امور روزمره زندگی مانند: فعالیت‌های مربوط به مراقبت از خود، کارهای خانگی، وظایف شغلی و فعالیت‌های تفریحی می گردد.

7. به غذای خود توجه کنید: هیچ رژیم غذایی خاصی برای شما وجود ندارد. اما رژیم غذایی متعادل برای سلامتی عمومی شما مناسب است. اضافه وزن منجر به فشار مضاعف بر مفاصل می گردد. برخی از مکمل های غذایی مانند اسیدهای چرب امگا3 که در ماهی وجود دارد و یا سلنیوم که در حبوبات موجود است و یا ویتامین D مفید هستند.

8. در معرض دود سیگار قرار نگیرید: تحقیقات نشان داده اند: سیگار درمان ارتریت روماتویید را سخت تر می کند.

9. استراحت کافی داشته باشید: خواب ناکافی علایم راتشدید می کند. هر شب 7 تا 9 ساعت بخوابید. فعالیت روزانه خود را کمی دیرتر یعنی زمانی که خشکی صبحگاهی رفع می شود شروع کنید. انرژی خود را برای کارهای مهم تر ذخیره نمایید. چنانچه به دلیل داشتن درد در به خواب رفتن مشکل دارید با پزشک خود مطرح کنید. انجام چند تمرین می تواند به داشتن خواب بهتر شبانه کمک نماید.

10. منابع حمایتی برای خود داشته باشید: پیوستن به گروههای حمایتی می تواند منجر به دریافت تجربیات کسانی که اطلاعاتی راجع به زندگی مطلوب با ارتریت روماتویید دارند شده و شما را امیدوار نماید. از دریافت کمک خجالت نکشید. دوستان خوب می توانند منابع قدرتمندی برای کمک و حمایت باشند. فکر کنید برای زندگی بهتر به چه چیزی نیاز دارید. افکار و احساسات خود را با کسانی که دوست دارید در میان بگذارید. هفته ای یک بار مهمانی شام داشته باشید. و حتی برای کارهای منزل از دوستان صمیمی خود کمک بخواهید.

11. دوره های متناوب استراحت حین انجام فعالیت داشته باشید. مثلا هر یک ساعت به مدت چند دقیقه از میز و صندلی کار خود دور شده و به پیاده روی بپردازید.

12. وضعیت های بدنی مناسب را رعایت نمایید. به هنگام بلند کردن اشیا خم نشوید، بلکه به حالت نشسته درآمده و سپس آن را بلند کنید. حتی هنگام سوار شدن یا پیاده شدن از اتومبیل یا برخاستن از روی صندلی مراقب باشید.

13. سعی نمایید از مفاصل بزرگ به جای مفاصل کوچک استفاده کنید. مثلا به جای دست از شانه برای نگه داشتن کیف استفاده کنید. یا هنگام برداشتن بشقاب ها به جای انگشتان از کف دست استفاده کنید تا به این وسیله فشار زیادی به یک نقطه مشخص وارد نشود و به هنگام حرکت دادن اشیا حتی المقدور از چرخ و یا ترالی استفاده شود و یا آنها را بلغزانید به جای آن که بلند کنید. بهتر است اجسام مورد استفاده سبک و دارای حجم مناسب باشند.

14. در صورتی که مفاصل بین انگشتی شما درگیر هستند، از گرفتن های ظریف، مشت کردن و پیچاندن با دست خودداری کنید.

15. برای تسکین درد از روش هایی مانند: شل کردن عضلات، تلقین، پرت کردن حواس، سرما و گرما استفاده نمایید.

16. لباس و کفش شما سبک بوده و به راحتی قابل پوشیدن و در آوردن باشند. کفش بدون بند بوده و با زیپ یا چسب باز و بسته شود. لباس ها فاقد دکمه و دارای زیپ یا چسب باشند.وسایل شخصی مانند: شانه ، مسواک دارای دسته بلند باشند.

17 استفاده از وسایل کمکی لازم برای محافظت از مفاصل و کنترل دردهای مفصلی و حفظ و ذخیره انرژی و توان حرکتی دست ها مفید است. در صورت لزوم استفاده از وسایل کمکی‌ برای راه رفتن و حفظ تعادل توصیه می شود.

18. با هدف حفظ و ذخیره انرژی استفاده از وسایلی که دسته هایی راحت برای گرفتن دارند مفید است. در صورت لزوم از کارد، چنگال و یا وسایل کار مخصوص در آشپزخانه استفاده کنید.

19 .جهت مناسب سازی وسایل اشپزخانه می توان از دسته های مخصوص و محافظ بشقاب استفاده کرد.

20. تسهیل لباس پوشیدن با دکمه های کمکی، نوارهای چسبی و زیپ امکان پذیر است. ارایش و بهداشت با ضعف در گرفتن و نگه داشتن وسایل مربوطه همراه است. برای استفاده از مسواک میتوان آن را داخل نواری که به دست بسته می شود قرار داد. با آموزش مناسب می توان زندگی مستقلی داشت.

21. برای کنترل تورم، نگاه داشتن دست یا پاها در وضعیت بالا تر از سطح بدن توصیه می شود. استفاده از صندلی دارای دسته برای تکیه ساعد و دست مفید است. استفاده از پوشاک‌ها یا بندهای متراکم و تنگ و اسپلینت برای پرهیز از خمیدگی و محکم نگاه داشتن مفاصل مناسب است.

22. استفاده از میله هایی برای گرفتن و برخاستن در حمام برای پیشگیری از صدمات احتمالی لازم است. به عنوان مثال از دستگیره های ایمنی بر روی در یا دیوارهای محل زندگی فرد، اطراف توالت، روی دوش، توالت فرنگی و از پادری های غیر لغزنده جلو در حمام، نرده های کنار راه پله و از واکس های غیر لغزنده کف اتاق و مبل و صندلی های دسته دار استفاده شود. استفاده از قفسه ها و کمد ها و کشوهای راحت جهت دسترسی مفید است.

23.استفاده از توالت دارای ارتفاع زیاد لازم است.

و در نهایت وسایل بدرد نخور را از دور و اطراف خود جمع کنید.

برنامه ورزشی مناسب برای آرتریت روماتویید:

سه نوع برنامه ورزشی وجود دارد که بر اساس شرایط خود می توانید یک یا ترکیبی از چند نوع ورزش را انجام دهید:

زمانی که در مفاصل خود دردی حس نمی کنید ورزش های حفظ کننده دامنه حرکتی، مانع خشکی و سفت شدن مفاصل می شوند. تمرینات کششی با طویل نمودن و یا حفاظت از بافت های اطراف مفاصل به حفظ و یا افزایش حرکات مفاصل کمک می کنند.ورزش های استقامتی مانند: پیاده روی و دویدن آرام احساس خوب بودن و نشاط در شما ایجاد می کند. و برای جلوگیری از پوکی استخوان و تقویت عضلات مفید می باشند. این تمرینات همچنین تحمل و قدرت شما را افزایش می دهند. در این مرحله می توانید تمرینات مقاومتی سبک بر علیه جاذبه و یا با استفاده از وزنه سبک انجام دهید.

زمانی که مفاصل تورم و التهاب دارند، تکنیک های کنترل تورم مانند: نگاه داشتن دست یا پاها در وضعیت بالاتر از سطح بدن، نرمش های انقباضی عضلات(تمرینات ایزومتریک) مفید هستند. در این نوع تمرینات بدون ایجاد تحرک در مفصل بیشترین انقباض در عضله ایجاد می شود و از تحلیل و کاهش قدرت عضله جلوگیری می شود.عضلات خود را به طور مکرر سفت نمایید. در صورت درد در مفاصل اندام تحتانی مانند زانو و مچ پا قدم زدن داخل آب، شنا کردن و انجام سایر ورزش ها داخل استخرهای آب ولرم بسیار مفید هستند.

ورزش و فعالیت در مرحله مزمن: ورزش های کششی در این مرحله جهت جلوگیری از جمع شدگی مفصل کاربرد دارد. پس از کاهش درد و التهاب توصیه می شود که ورزش های با مقاومت کم و ایزومتریک شروع شود. انجام ورزش های مقاومتی مانند هل دادن دیوار در این مرحله ممنوع است. ورزش های شانه، دوچرخه سواری، و پیاده روی در این مرحله مفید است. ولی پیاده روی با سرعت زیاد موجب فشار بر روی مفاصل اندام تحتانی می شود و باید اجتناب شود. تمرینات تعادلی مانند ایستادن بر روی یک پا ثبات و تعادل را افزایش داده و از خطر افتادن احتمالی جلوگیری می کنند. تمرینات تعادلی بر روی توپ نیز باعث افزایش تعادل می شوند.

استفاده از خمیر درمانی در بهبود عملکرد بیماران مبتلا به آرتریت روماتویید مورد تحقیق قرار گرفته است و نتایج مثبتی داشته است. بهتر است برای استفاده صحیح از خمیر درمانی با متخصص کاردرمانی مشورت نمایید.

می توانید تمرینات زیر را روزی ده دقیقه با خمیر درمانی نرم انجام دهید:

تصویر شماره 1: خمیر را در دست گرفته و دست خود را مشت کنید.

تصویر شماره 2: خمیر را با حرکت دست خود به جلو و عقب بغلطانید.به طوری که از ناحیه مچ تا نوک انگشتان آن را لمس کنید.

تصویر شماره 3: دست خود را به حالت مشت روی خمیر قرار دهید سپس با کشیدن انگشتان روی خمیر مفاصل انگشت با کف دست را باز نمایید.

تصویر شماره 4: خمیر را بین انگشت شصت و تک تک انگشتان قرار دهید و آن ها را به هم بفشارید.

منابع:

www.iranianra.org

Developed by Lenore Frost, PhD, OTR/L, CHT, and Fran Harmeyer, OTR/L, for the American Occupational Therapy Association

@aota.org.

Rehabilitation Management for Rheumatoid Arthritis Patients. by Brian Krabak, M.D. and Evan Minkoff, DO. Jul 31, 2012

آموزش به بیمار آرتریت روماتویید، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قزوین، مرکز اموزشی درمانی ولایت

سایت مرکز جامع توانبخشی ایران

ترجمه و گردآوری: عالیه حریری، کارشناس ارشد کاردرمانی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

این مطلب توسط خانم عالیه حریری جهت انتشار در مجله پزشکی دکتر سلام تهیه شده است.