این مطلب با عنوان “درمورد فلوراید (Fluoride) بیشتر بدانیم”، توسط دکتر ابوالفضل شفیعی باهمکاری اساتید و دانشجویان بخش کودکان دانشکده دندانپزشکی رفسنجان تهیه و برای مجله پزشکی دکتر سلام ارسال شده است. این مطلب یکی از کاملترین مطالب درمورد فلوراید است.
فلوراید یک عنصر معدنی است که بطور طبیعی در آب، خاک، گیاهان و حتی هوا وجود دارد. برخی ترکیبات غذایی ازجمله چای و غذاهای دریایی هم فلوراید قابل توجهی دارند.
فلوراید چه اهمیتی در سلامت انسان دارد؟
بررسی های انجام شده نشان داده است که میزان پوسیدگی دندانی در بین مردم مناطقی که آب آشامیدنی آنها فلوراید کافی دارد، بمیزان قابل توجه کمتر است. بنابراین اهمیت عمده فلوراید در کاهش ایجاد پوسیدگی های دندانی است.
فلوراید به چه شکل مصرف می شود؟
بطور کلی فلوراید به دو روش مصرف می شود و بر روی دندانها تاثیر مفید میگذارد: 1) سیستمیک: مثلا با خوردن ترکیبات غذایی حاوی فلوراید یا نوشیدن آب دارای فلوراید ویا مصرف قرص ها یا قطره های فلوراید که ممکن است توسط دندانپزشک تجویز شود. 2) موضعی: ازطریق کاربرد برخی محصولات تجاری فلوراید دار بر روی دندانها از قبیل انواع خمیردندانها، ژلها، وارنیش ها و دهانشویه های دارای فلورایدکه بانظر دندانپزشک بر اساس سن کودک و نیز میزان خطر ایجاد پوسیدگی در دندانهای او برای استفاده در مطب یا منزل تجویز می شود.
فلوراید از چه طریقی سبب پیشگیری از پوسیدگی های دندانی می شود؟
با مصرف فلوراید، این عنصر معدنی وارد ساختار دندان می شود و باعث مقاوم شدن مینا (خارجی ترین لایه تاج دندان) در برابر اسیدهایی می شود که توسط میکروبهای پوسیدگی زا در دهان تولید می شوند. همچنین تاثیر شگفت انگیزتر فلوراید این است که مصرف مکرر آن می تواند دندان های دچار پوسیدگی تازه شروع شده را بدون نیاز به ترمیم آنها توسط دندانپزشک، کاملا به حالت اولیه و حتی مقاوم تر از آن برگرداند. این پدیده از راه دوباره معدنی شدن ضایعات پوسیدگی اولیه با کاربرد مکرر فلوراید صورت می گیرد. البته این موضوع در دندانهایی اتفاق می افتد که در مرحله اولیه تشکیل پوسیدگی هستند: یعنی لایه رویی مینا ظاهرا سالم و دست نخورده است و هنوز پوسیدگی حفره دار ایجاد نشده است.
آیا کاربرد فلوراید به تنهایی برای جلوگیری از پوسیدگی دندانها کافی است؟
به هیچ وجه. بطور کلی اثر فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی، بیشتر در سطوح صاف دندانها (عمدتا سطوح بین دندانی و نیز سطوح مجاور گونه و زبان) که مینا ضخامت کافی دارد، دیده میشود. برای پیشگیری از پوسیدگی سطوح جونده دندانها که معمولا شیارهای عمیق و گیرداری دارد و مینای آن نازک است، توصیه میشود درمان فیشورسیلانت(شیارپوش) توسط دندانپزشک انجام شود. در کنار این اقدامات انجام سایر مراقبت های بهداشت دهان از قبیل مراجعه به دندانپزشک هر شش ماه یکبار، مسواک زدن دندانها دوبار در روز، نخ کشیدن بین دندنها بصورت روزانه و پرهیز از مصرف مکرر مواد غذایی پوسیدگی زا در منزل نیز ضروری است.
آیا همه افراد میتوانند از تاثیر مفید فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندانها استفاده کنند؟
اگرچه افراد با هر سنی میتوانند از مزایای فلوراید استفاده کنند ولی در بچه ها تاثیر پیشگیری از پوسیدگی، بسیار بیشتر است. دلیل این امر آن است که مینای دندان تا دوسال بعد از رویش آن، هنوز به بلوغ و استحکام نهایی خود نرسیده است وبه همین خاطر ضعیف و بسیارمستعد شروع پوسیدگی است. همچنین از آنجاکه در دندان تازه رویش یافته، مینا نفوذپذیری بیشتری دارد، می توان با کاربرد ترکیبات معدنی از جمله فلوراید کمک کرد که دندان در برابر پوسیدگی مقاوم تر شود.
کاربرد موضعی فلوراید برای بچه ها از چه سنی باید شروع شود و تا چه سنی ادامه یابد؟
توصیه می شود فلوراید تراپی موضعی(کاربرد ژل یا وارنیش فلوراید توسط دندانپزشک) در مطب از وقتی همه دندانهای شیری کودک رویش یافتند( حدود 3 سالگی) شروع شود و تا دو سال بعد از رویش دندان آسیای دوم دایمی (حدود 14 سالگی) بانظر دندانپزشک 6-3 ماه یکبار ادامه یابد. در کنار این ممکن است دندانپزشک برای برخی از کودکان سنین مدرسه که در خطر بالای پوسیدگی هستند، کاربرد دهانشویه های فلوراید را هم بصورت هفته ای یکبار در منزل تجویز کند.
آیا ممکن است مصرف فلوراید عوارض خاصی هم دشته باشد؟
فلوراید درکنار اثرات بسیار مفیدش بر سلامت دندانها، در صورتی که درست مصرف نشود یعنی به مقدار زیاد یا مکررا توسط کودک خورده شود، می تواند سبب ایجاد مسمومیت حاد و علایم گوارشی فوری شود و یا در طولانی مدت ایجاد تغییر رنگ های ناخوشایند بر روی دندانهای دایمی که بعدا رویش می یابند، کند. این عوارض معمولا دراثر مصرف مقدار زیاد خمیردندانهای فلورایددار یا کاربرد دهانشویه های فلوراید برای بچه های خیلی کوچک که هنوز نمی توانند بلع خود را کنترل کنند، روی می دهد. جهت بدست آمدن حداکثر اثر مفید فلوراید بدون ایجاد عوارض جانبی، توجه به نکات زیر ضروری است:
- برای بچه های زیر سه سال، مسواک زدن بدون خمیردندان یا با خمیر دندانهای بدون فلوراید انجام شود.
- در بچه های بالای سه سال، مسواک زدن با خمیر دندانهای فلوراید دار مخصوص کودکان به مقدار کم(به اندازه یک نخود)، و تحت نظارت والدین انجام شود.
- کودک تشویق شود حین مسواک زدن چند بار آب دهان خود را خالی کند.
- دهانشویه های فلوراید باید با تجویز دندانپزشک برای برخی بچه های 12-6 ساله که در معرض خطر بالای پوسیدگی هستند، بکار رود.
- ژل و وارنیش های فلوراید، غلظت بالایی از فلوراید دارند و برای استفاده در مطب توسط دندانپزشک که برای این کار آموزش کافی دیده و امکانات لازم را دارد، ساخته شده است. کاربرد این محصولات توسط افراد ناآگاه در منزل به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
