اگر درر زمینه امتحانات و ش امتحان استرستان بالاست بهتر است این مقاله را خوانید چون بسیار مفید و کابردی است!
نقشیادگیری در همه صحنه‌های زندگی‌ها نمایان است یادگیری نه تنها آموختن مهارتی خاص یا مطالب درسی بلکه رشد هیجانی، تعامل اجتماعی و حتی در رشد شخصیت نیز دخالت دارد، مثلاً یاد می‌گیریم از چه بترسیم، چه چیز را دوست بداریم چگونه مودبانه رفتار کنیم، چگونه صمیمیت نشان دهیم و جز اینها مثلاً اینکه چگونه کودکانمان می‌آموزند دنیای اطراف خود را ادراک کنند یا افراد همجنس خود همانند سازی کنند و چگونه در مدرسه با دوستان خود مشارکت و دوستی و تعامل داشته باشند و رفتارهایشان را طبق معیارهای هم سالان و همنوعان خود و حتی با معلم و ناظم مدرسه تنظیم نمایند در تعریف یادگیری طبق مُدلی که روانشناسان معتبر دنیا ارائه می‌دهند می‌توان گفت: یادگیری تغییری نسبتاً دائمی‌در رفتار است که در نتیجه تمرین حاصل می‌شود از چهار نوع یادگیری مشخص می‌توان گفت‌وگو کرد: 1- خوگیری 2- شرطی‌سازی کلاسیک 3- شرطی سازی عامل 4- یادگیری پیچیده لازم است ذکر شود که یکی از موانع اصلی برای یادگیری خوب اضطراب و تنش است؛ اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان؛ در همه جوامع به عنوان یک پاسخ مناسب و سازگار تلقی می‌گردد؛ فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه ای مواجه کند، از طرف دیگر اگر میزان اضطراب از حد متعادل خارج شود و به سمت مرضی پیش رود به منبع شکست و استیصال فرد تبدل می‌گردد؛ در واقع باید گفت که یکی از نگرانی‌های عمده و طبیعی برای دانشمندان تربیتی ایجاد یک محیط مناسب برای یادگیری می‌باشد تا دانش‌آموزان بتوانند به موفقیت تحصیلی دست یابند؛ اضطراب امتحان یکی از موانع اصلی در رسیدن به این هدف می‌باشد، احساس اضطراب در خصوص امتحان از زمانی که پدیده ای به نام امتحان به وجود آمد موجود بوده و امروزه بارها و بارها در رقابتهای محیط‌های آموزشی، این اصطلاح بیان می‌شود؛ اضطراب امتحان یک پدیده همه جایی است به طوری که مقدار کمی‌اضطراب ارزیابی،توسط بیشتر مردم جوامع مدرن تجربه می‌شود موضوع اضطراب امتحان به عنوان یک نوع خاص از اضطراب، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. از جمله دلایل اضطراب امتحان می‌توان به عوامل خانوادگی، شیوه تربیتی والدین، ویژگی‌های شخصیتی والدین، عدم آمادگی کافی برای امتحان به خاطر بی‌خوابی در شب امتحان، زمان نامناسب برای یادگیری تغییرات زندگی مانند طلاق والدین، مرگ یکی از اعضای خانواده و یا دوستان اشاره کرد.
برخی از دانش آموزان علی رغم تلاش‌های زیاد برای یادگیری و پیشرفت موفق نمی‌شوند. برای این کودکان محیط مدرسه و هر آنچه که درس و کلاس را تداعی کند، نامطلوب و آزاردهنده است. اینان به شیوه‌های گوناگون از برخورد با موقعیت‌های آموزشی، تحصیلی و امتحان گریزانند، هراس دارند و مضطرب می‌شوند. شاید بتوان گفت یکی از مهمترین عوامل شکل‌دهنده این چرخه معیوب که به اضطراب می‌رسد موضوع انگیزه پایین یا کم در این گروه از دانش آموزان است. مشکلات انگیزشی موجب می‌شود که دانش آموزان در حد توانایی و شایستگی خود عمل نکنند و بدین ترتیب انتظارات خود، والدین، معلمان و اولیای مدرسه را برآورده نسازند. والدین از جمله عوامل محیطی یا بیرونی در شکل‌گیری انگیزه هستند. محیط خانه می‌تواند شوق برای یادگیری را در آنها زنده کند یا واکنشی متضاد را در آنها ایجاد کند. نخستین و مهمترین نکته این است که والدین اولین و اثرگذارترین الگو برای عملکرد تحصیلی، انگیزه پیشرفت و حتی در شکل ناسازگارانه آن ایجاد اضطراب در کودکانند. سخت گیری‌های غیر‌واقع بینانه و رفتارهای نامعقول می‌تواند روابط شما و فرزندتان را ضعیف و شکننده کند و میزان انگیزه آنان را برای یادگیری پایین بیاورد. راهکارهای زیر به والدین در ایجاد انگیزه در دانش آموزان کمک می‌کند از جمله:
– هرگز رابطه‌تان را با فرزندانتان به خاطر درس خراب نکنید.
– اضطراب خود را به فرزندانتان منتقل نکنید.
– واقع بین باشید.
– الگویی عملی برای فرزندانتان در جهت ارزش قایل شدن برای یادگیری باشید.
– نکات مثبت و موفقیت‌های فرزندانتان را تقویت کنید، حتی اگر این موفقیت‌ها به نظرتان ناچیز برسد.
راهکارهای ذکر شده جهت ایجاد انگیزه در منزل توسط والدین، در کلاس و محیط آموزشی نیز کاربرد دارد. از جمله نکاتی را که باید در محیط‌های آموزشی به آن توجه کرد موضوعاتی نظیر ایجاد هدف برای یادگیرنده، ایجاد علاقه مستقیم یا غیر‌مستقیم در دانش آموز می‌باشد.
برای اینکه میزان یادگیری دانش‌آموزان به حداکثر خود برسد، می‌بایست نقشی فعال و سازنده در جریان یادگیری داشته باشند. برای فعال و درگیر کردن یادگیرنده می‌توانیم روش‌های زیر را بکار ببریم:
1- طرح مطلب به صورت پرسش‌هایی جالب و چالش برانگیز.
2- تجربه و تماس مستقیم با آموختنی‌ها.
3- اجرای نقش.
4- روشن ساختن محاسن آموختن و معایب نیاموختن برای یادگیرنده.
در خصوص علت‌های ناپایداری انگیزه در یادگیری می‌توان به عدم توجه و محبت کافی، ضعیف شدن عامل تازگی، وجود عوامل بازدارنده انگیزه همچون ترس از تنبیه، ترس از دست دادن محبت دوستان، ترس از نگرفتن نمره خوب و… اشاره کرد. پژوهشگران شیوه‌های درمان مختلفی را جهت کاهش میزان اضطراب امتحان افراد بکار برده‌اند، به طور کلی می‌توان این شیوه‌های درمانی را به دو گروه عمده تقسیم کرد: یکی گروهی است که در درمان همه اختلال‌ها، از رویکردهایی پیروی می‌کنند که از یک روش مشخص در درمان استفاده می‌کنند و دیگری گروهی است که دنباله رو درمان‌های مبتنی بر نشانه شناسی می‌باشد. رویکردهایی که در مورد هر یک از اختلال‌ها به گونه‌ای متفاوت عمل می‌کنند به دو نوع شناخت درمانی و مدیریت تنش تفکیک می‌شوند. هدف شناخت درمانی، کاهش اضطراب تا سطح قابل تحمل برای فرد است درحالی که هدف اصلی روش‌های مدیریت تنش، آموزش مهار تنش به افرادی است که به نظر می‌رسد هرگز نیاموخته اند چگونه خود را در برابر موقعیت‌های تنش زا مهار کنند. از آنجایی که افراد مبتلا به اضطراب امتحان، توجه خود را به فعالیت‌های مرتبط با تکلیف، اشتغال‌های فکری همراه با نگرانی، انتقاد از خود و نگرانی‌های جسمانی معطوف کرده و در نتیجه توجه و تمرکز کمتری بر تلاش و کوشش‌های تکلیف محور دارند که این امر موجب کاهش عملکرد آنان می‌شود. این عوامل جزء بازدارنده‌های تکلیف و امتحان هستند و در چنین شرایطی عملکرد تحصیلی آسیب می‌بیند. در حالی که افکار مرتبط با تکلیف و ارزیابی‌های مثبت به بهبود عملکرد کمک می‌کند و تسهیل کننده تکلیف است. از این رو، درمان‌های مبتنی بر شناخت در چنین مواردی می‌تواند موفقیت آمیزتر باشند. روش‌های شناختی، به دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان کمک می‌کند تا تمرکز به تکلیف و عدم تکلیف و عدم تمرکز به پاسخ‌های خودمحوری را فرا گیرد. در این روش ، درمانگر، دانش آموزان را از افکار بوجود آورنده اضطراب امتحان خویش آگاه ساخته و به آنها آموزش می‌دهد که به بیان و ابراز احساسات و مسائل خود بپردازند و پاسخ‌های شناختی سازش نایافته خود را بیرون بریزند و روش‌های تفسیر کردن و برچسب زدن برانگیختگی هیجانی را بکار گیرند. در روش‌های کنترل خویشتن، علاوه بر ویژگی‌های سه گانه روش‌های آرام سازی کاربردی، از تمرین هدایت شده نیز پس از یادگیری القای تن آرامی‌استفاده می‌شود. در طی این تمرین، معمولاً محرک‌های استرس‌آمیز، مراجعان را به تجسم صحنه‌های خاص بر می‌انگیزد. در ضمن ایفای نقش و سایر محرک‌ها هم برای این منظور بکار می‌روند. در برنامه‌ریزی‌های عصبی کلامی‌روش‌های دریافت، انباشت و کدبندی اطلاعات در ذهن، نظام‌های تجسمی خوانده می‌شوند. ممکن است فرد در هر تجربه، از نظام‌های تجسمی‌متفاوتی استفاده کند. در این حالت برای تغییر وضعیت هیجانی فرد، می‌توان نظام تجسمی او را تغییر داد. در این رویکرد، وظیفه درمانگر شامل سه مرحله است: تصویر سازی، جایگزینی و تثبیت. از دیگر تکنیک‌هایی که در درمان افراد دچار اضطراب امتحان استفاده می‌شود می‌توان به روش حساسیت‌زدایی منظم شامل آموزش تن آرامی‌عضلانی، ارائه سلسله مراتب اضطراب امتحان و انجام کامل حساسیت‌زدایی منظم می‌باشد. پژوهش‌های اندکی در زمینه تأثیر متقابل حمایت‌های اجتماعی و اضطراب امتحان انجام شده است. به عنوان مثال جموت و مگلوری (1988) تأثیر انتظار استرس امتحان و حمیت اجتماعی را روی پاسخ‌های ایمنی بدن نشان دادند. ساراسون (1984) نیز حمایت‌های اجتماعی و اضطراب امتحان را در بافت حمایت‌های گروه همسال بررسی نمود. در هر حال، حمایت‌های اجتماعی به طور کلی در عملکرد دانش آموزان بویژه کسانی که اضطراب امتحان بالایی دارند تأثیر دارد و این حمایت‌ها می‌تواند از طرف گروه همسال، دوستان، و اقوام و غیره انجام گیرد. نا‌آرامی و تنش دانش‌آموزان در زمان امتحانات، موجب می‌شود تا برای کاهش اضطراب روش‌هایی را برای مراحل مختلف که شامل قبل از امتحان، در حین امتحان و بعد از آن می‌باشد در نظر بگیریم. پیام‌های کلامی‌که ما به عنوان بزرگسال برای کودکان می‌فرستیم، دقیقاً می‌تواند محیطی را ایجاد کند که در آن به اضطراب امتحان دامن زده یا موجب کاهش آن شود. علت عملکرد ضعیف امتحانی در بسیاری از موارد ناشی از عدم آگاهی دانش‌آموزان یا دانشجویان در مورد شیوه‌های موثر مطالعه است. برخی از عمده‌ترین روش‌های مطالعه مؤثر، یادداشت‌برداری در کلاس است که در آن می‌بایست به استفاده از کلمات اختصاری و توجه به واژه‌های کلیدی، صدای معلم و مرور یادداشت‌ها در زمان مناسب توجه کرد. وظیفه معلمان در این زمینه آموزش و تمرین یادداشت برداری می‌باشد. با توجه به اینکه هر یک از معلمان شیوه و سبک خاص خود را در تدریس و امتحان دارند بهتر است دانش‌آموزان با توجه به رویکرد خاص معلم، یادداشت برداری‌ها را در کلاس انجام دهند. یکی از بهترین روش‌ها، سازمان‌دهی مطالب مهم به صورت ترسیمی یا تصویر است. دو نمونه رایج آن عبارت است از : نقشه اطلاعاتی شبکه ای، نقشه اطلاعاتی گردشی. اولین مورد در عادت‌های مطالعه خوب تدارک دین طرحی مشخص است. اگر دانش‌آموزان، طرح مشخصی برای مطالعه نداشته باشند توانایی آنها در استفاده از روش‌های مطالعه موثر با موانع بزرگی روبرو خواهد شد. نکته مهم دیگر توجه به زمان تخصیص برای مطالعه و برنامه‌ریزی است و نکته مهم در برنامه‌ریزی توجه به واقعیت‌های زندگی دانش‌آموز است. یکی دیگر از مباحث مهم امتحانات، تمرین است که ضمن ایجاد آمادگی دانش‌آموزان برای امتحان اصلی، سبب کاهش اضطراب امتحان می‌شود. بعلاوه تکنیک‌هایی برای کاهش علائم فیزیکی اضطراب امتحان ارائه شد.
*روزنامه نگار و مدرس دانشگاه
